نقش امام سجاد در رساندن پیام کربلا

[ملکوت* گامی تارهایی *]

قیام سید الشهداء ابعاد مختلفی داشت كه می توان بخوبی از رفتار و گفتار امام (علیه السّلام) از ابتدای حركتشان از مدینه تا آخرین لحظات عمر شریفشان متوجه آن شد. امور متعددی به عنوان عوامل قیام امام حسین (علیه السّلام) محسوب شده اند كه به بعضی از آن ها اشاره می كنیم:

الف) پرهیز از بیعت با یزید:
یزیدی كه جام شراب را بر حوران بهشتی ترجیح می داد[1] و عاقبت هم بر اثر افراط در شرابخوری از دنیا رفت.[2]یزیدی كه پس از شهادت امام حسین (علیه السّلام) آرزو كرد: «ای كاش بزرگان ما كه در جنگ بدر كشته شدند امروز زنده می شوند و می گفتند: ای یزید آفرین بر تو باد».[3] یزیدی كه به تأسی از پدرش درصدد مسخ تدریجی اسلام بود.

ب) دعوت كوفیان:
اهل كوفه از ایشان دعوت كردند تا برای به دست گرفتن رهبری مردم عراق و تشكیل حكومت اسلامی به كوفه بروند.[4]

ج) اصلاح امت:
امر به معروف و نهی از منكراتی همچون محو سنت ها و رواج بدعت ها عامل بعدی قیام امام بود. به تعبیر دیگر عامل سوم، اصلاح امت اسلامی بود.[5]
یزید كه بعد از شهادت امام پایه های حكومتش را متزلزل دید، تنها راه فرار خود از سرزنش و شورش مردمی را عوام فریبی و تبلیغات مسموم دانست؛ لذا درصدد ترور شخصیتی امام (ع) و اهل بیت او برآمد و به عنوان اولین مبارزه منفی، امام (ع) و اهل بیت در شام او را «خارجی» نامید و آن ها را به عنوان شورشیان بر خلیفه مسلمین (كه مجازاتشان تبعید و اعدام است) معرفی كرد. و با برپایی مراسم جشن و شادی این جنایت را پیروزی قلمداد كرد و سعی كرد از شناخته شدن حسب و نسب اسرا و اهل بیت امام (ع) بین مردم جلوگیری كند.[6]
متأسفانه مردم شام هم كه اسلامشان را فقط از طریق معاویه و یزید گرفته بودند، بدعت های آن ها را چشم و گوش بسته، احكام الهی محسوب می كردند. این تقلید كوركورانه تا حدی فضاحت بار بود كه حتی معاویه، نماز جمعه را در روز شنبه اقامه كرد و هیچ كس اعتراض نكرد.[7]
دستگاه تبلیغاتی یزید در شام ابتدا توانست حقیقت را پنهان كند؛ لذا اهل شام با پایكوبی و هلهله به استقبال كاروان اسرا و سرهای بر روی نیزه آمدند و آنرا پیروزی سپاه اسلام دانستند[8]
اگر نقشه یزید در تحریف وقایع عاشورا و تحریف تاریخ عملی می شد امروز عاشورا به جای اینكه الگوی ظلم ستیزی باشد الگوی ظلم ستائی بود.
با در نظر گرفتن شرایط آن زمان است كه وجود كسی به عنوان پیام رساندن عاشورا یك ضرورت تلقی می شود و رهبری این مسئولیت را كسی به عهده نگرفت، مگر حضرت سید السجادین (ع) و زینب (س). و پس از انقلاب حسینی كربلا مرحله ای دیگر از این انقلاب آغاز گردید. این مرحله ضامن به ثمر رسیدن خون سید الشهداء بود. امام سجاد (ع) كه در آن زمان 23 سال بیشتر نداشت، مهم ترین وظیفه خود را زنده نگه داشتن خون شهدای كربلا قرار داد. و از همان روز عاشورا تا آخرین لحظات عمر شریفشان مظلومیت اهل بیت (ع) را یادآور شدند و این غم و اندوه درونی خود را در مناسبت های مختلف آشكار ساختند.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

امام (ع) در خطبه هایی كه در مسیر كربلا تا شام و از شام تا مدینه ایراد كردند تلاش های یزید را نقش بر آب نمودند كه به بخش هائی از سخنان حضرت اشاره می شود:
أ) خطابه امام (ع) در كوفه:
با توجه به اینكه كوفیان حسب و نسب امام حسین (ع) را می دانستند و فقط دنیاگرائی و غفلت و مال حرام سبب جرأت آن ها بر قتل امام حسین (ع) شده بود، با خطابه هایی آتشین وجدان به خواب آن ها را نسبت به شدت جنایتی كه مرتكب شدند بیدار نمودند و اوج فاجعه كشتن امام (ع) و اهل بیتش و بیعت شكنی اهل كوفه را گوشزد كردند.[9]

ب) خطابه امام در شام
امام علی (ع) در شام به شكل دیگر این پیام را ابلاغ كردند و بیشترین همت ایشان كه در این شهر، شناساندن شخصیت و جایگاه و حسب و نسب خود نسبت به پیغمبر اكرم (ص) بود و در ادامه با رسوا كردن یزید و حكومت ظالمانه او و اشاره به جنایات او خصوصاً در كربلا مظلومیت امام حسین (ع) و اهل بیتش را یادآور شدند.[10]
افشاگری امام (ع) منحصر به مجامع عمومی نبود، بلكه در برخوردهای شخصی و چهره به چهره هم این وظیفه را بخوبی ادا كردند. مثلاً وقتی كه كاروان اسرا به شهر شام رسید پیرمردی به امام سجاد (ع) نزدیك شد و گفت: سپاس خداوندی را كه شما را ملاك كرد و امیر را بر شما مسلط كرد....، امام (ع) فرمودند: ای پیرمرد! آیا قرآن خوانده ای؟ پیرمرد گفت: آری. امام (ع) فرمود: آیا [این آیه را] خوانده ای؟
«بگو هیچ مزدی از شما نمی خواهم، مگر دوستی نزدیكانم[11]»
و آیا [این] كلام خداوند متعال را خوانده ای [كه]: «و حق كسانی كه با تو قرابت دارند ادا كنی؟»[12]
و [همچنین این] كلام خداوند [كه]:
«و بدانید هر آنچه كه به غنیمت می برید خمس آن، مال رسول خدا و كسانی است كه با پیغمبر قرابت دارند»[13]
پیرمرد گفت: «آری خوانده ام» امام فرمودند: به خدا قسم مراد از نزدیكان پیغمبر در این آیات، هستیم» سپس فرمودند: آیا كلام خداوند را خوانده ای كه:
«همانا خداوند می خواهد كه هر گونه پلیدی را از شما اهل بیت بزداید و شما را پاك گرداند»[14]
گفت: «آری» آنگاه امام (ع) فرمودند: «مائیم اهل بیتی كه خداوند آن ها را مطهر گردانید»
پیرمرد گفت: قسمتان می دهم، شما همان افراد هستید. امام فرمودند:
«بدون شك ما آن ها هستیم.
پیرمرد بر آنچه بر سر اهل بیت گذشته بود، تأسف خورد و از آنچه بنی امیه و انجام داده بود، بیزاری جست».[15]
تلاش های امام سجاد (ع) در شام به نتیجه رسید. یعنی اهل شام متوجه جنایات یزید و عظمت جایگاه اهل بیت شده بودند. سخنرانی ها و روشنگری های امام سجاد (ع) سبب شد، یزید گناه این اقدام را به گردن ابن زیاد بیندازد و او را لعنت كند و در آخر هم امام سجاد (ع) را با احترام به مدینه منوره بفرستد.[16]

[ملکوت* گامی تارهایی *]

ج) اقدامات امام (ع) در مدینه:
در مدینه منوره نیز امام سجاد (ع) به بیان مظلومیت خود و افشای فساد حكومت یزید پرداختند و حتی قبل از ورود به مدینه به یكی از شعرا دستور دادند تا بر مصیبت سید الشهداء شعر بخواند و وقتی مردم جمع شدند، حضرت، خطبه ای خواندند و در آن خطبه پیام عاشورا را ابلاغ نمودند.[17]
امام سجاد (ع) مهم ترین سند و مدرك نامشروع بودن حكومت یزید یعنی شهادت پار? جگر پیغمبر اكرم (ص) و اهل بیت او را ارائه نمودند، سندی كه به هیچ وجه قابل انكار یا توجیه نبود و علاوه بر اینكه از غم و اندوه حادثه جانسوز كربلا سینه اش تنگ شده بود. بنابر نقلی به مدت 20 سال گریه خود را در مناسبت های مختلف آشكار می ساخت،[18] تا یاد امام و هدف امام(ع) و ظلم حكومت ظالم بنی امیه فراموشی نشود و در جواب كسی كه از ایشان درخواست نمود كه گریه نكند، فرمودند:
«یعقوب پیغمبر 12 پسر داشت، یكی را خداوند از او جدا كرد، چشمانش از شدت گریه بر او سفید و پشتش از غم و غصه خم شد در حالی كه می دانست پسرش زنده است. [ولی من] در اطرافم پدر و برادر و عمو و 17 نفر از اهل بیتم را كشته دیدم. پس چگونه خون و اندوهم تمامی یابد»[19]
اگر چه زندگی امام سجاد (ع) سر تا سر الگوی ما است، اما درسی كه ما از این قطعه از تاریخ زندگی این امام همام می گیریم، لزوم زنده نگه داشتن یاد و خاطره عاشورا است تا همواره دستورالعمل سید الشهداء (ع)؛ «جانت برود ولی اسلام نرود» آویزه گوش و چشم رهروان راه آن حضرت باشد.

پی نوشت :
[1]- سبط ابن جوزی، یوسف بن قزغلی البغدادی، تذكرة من الامه فی خصائص الائمة، ص 291، منشورات المطبعة الحیدریه، 1383ش.
[2]- ابومخنف، لوط بن یحیی بن سعیدبن مخنف، مقتل الحسین، ج2، ص 183، أزدیی قم.
[3]- قمی، شیخ عباس، فی المنتهی فی وقایع ایام الخلفاء، ص 44، چاپ دوم، تهران، شركت سهامی طبع كتاب.
[4]- شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الارشاد، ص 203، قم، مكتبة بصیرتی، بی تا.
[5]- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج44، ص 329، دارالمكتبة الاسلامیة.
[6]- لجنه التألیف، الامام زین العابدین، ص 49، موسسه البلاغ، تهران، نشر فرهنگ، 1408ق.
[7]- مسعودی، علی بن الحسین، مروج الذهب، ج3، ص 31، بیروت دارالاندلس، 1965م.
[8]- پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، ص 201، مؤسسه امام صادق (علیه السّلام) چاپ سیزدهم، اعتماد قم، تابستان 1381.
[9]- سیر بن طاووسف اللهوف فی قتلی الطفوف، ص 66، قم، منشورات الداوری.
[10]- مراد حضرت علی (علیه السّلام) است.
[11]- شوری، 22
[12]- اسراء، 26.
[13]- انفال، 41.
[14]- احزاب، 33.
[15]- ابن أبی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج7، ص 159، قاهره، دارالاحیاء للكتب العربیة، 1961م.
[16]- ابن اثیر، الكامل فی التاریخ، ج4، ص 87، بیروت دارصادر، 1399ق.
[17]- الامام زین العابدین، ص 55.
[18]- ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، تصحیح و تعلیق، سید هاشم رسولی محلاتی، ج4، ص 161، قم، مؤسسه انتشارات علامه.
[19]- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج46، ص 108، چاپ دوم، تهران، دارالمكتبة الاسلامیه، 1394ق.
منبع : خبرگزاری فارس
ح و تعلیق، سید هاشم رسولی محلاتی، ج4، ص 161، قم، مؤسسه انتشارات علامه.
[19]- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج46، ص 108، چاپ دوم، تهران، دارالمكتبة الاسلامیه، 1394ق.