روابط محيطي انساني

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

روابط محيطى انسانى

روابط انسان با ديگران و آن چه به انسان‏ها تعلق دارد دو گونه است:

يا منشأ اين رابطه نهادهاى اجتماعى، گروه‏ها و نقش‏هاى اجتماعى است و يا رابطه‏اى ميان يك انسان با انسان ديگر است بى آن كه عنوانى اجتماعى در اين رابطه دخالت كند نوع نخست از روابط تشكيل دهنده مناسباتى است كه در گروه‏ها و نهادهاى اجتماعى شكل مى‏گيرد.

بررسى اين روابط را از لحاظ ارزش اخلاقى مى‏توان تحت عناوينى همچون: اخلاق خانواده، اخلاق مدرسه يا تعليم و تربيت اخلاق شهروندى و اخلاق حاكمان قرار داد.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

اخلاق خانواده

خانواده كوچك‏ترين اجتماع انسانى است كه روابط اعضاى آن در درجه نخست از پيوندى عاطفى و خونى نشأت مى‏گيرد.

هر يك از اعضاى خانواده داراى نقشى هستند و اين نقش‏ها پديد آورنده روابطى هستند كه تكاليف و حقوق خاصى را ايجاد مى‏كنند.

نقش همسرى، پدرى، مادرى، فرزندى، برادرى و خواهرى نقش‏هايى هستند كه در خانواده وجود دارد. اين نقش‏ها رابطه‏اى حقوقى را ميان اعضاى خانواده پديد مى‏آورد.

اين روابط حقوقى در بخش‏هايى از حقوق مدنى و فقه همچون كتاب نكاح، طلاق، ارث و... بررسى مى‏شوند.

اجراى احكام حقوقى در خانواده حافظ نظم خانواده به عنوان جزئى از جامعه است.

اين نظم كمك مى‏كند كه اعضاى خانواده از حمايت‏هاى رسمى حكومت در برابر تعدى برخى ديگر از اعضاى خانواده برخوردار شوند.

ولى در برقرارى نظم خانوادگى اصل قانون نيست؛ آن چه روابط خانوادگى را مستحكم مى‏كند محبتى است كه ميان اعضاى خانواده برقرار مى‏شود.

شناخت احكام اخلاقى خانواده و عمل به آنها محبت خانوادگى را سالم و بارور نگاه مى‏دارد و در سايه بارورى نهال محبت، نظم خانوادگى استوار مى‏ماند؛ بى آن كه نيازمند حمايت دستگاه قضايى باشد.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

كاركردهاى خانواده

براى آن كه ارزش اخلاقى روابط خانوادگى را بشناسيم بايد به دو مسئله توجه كنيم نخست مانند هر ارزشگذارى اخلاقى ديگرى بايد هدف غايى انسان را معيار اصلى و اصيل ارزش رفتارهاى اختيارى قرار دهيم و دوم آن كه بايد اهداف اختصاصى خانواده و كاركردهاى آن را شناسايى كنيم.

به نظر مى‏رسد خانواده كاركردهاى زيرا را داراست:

- از امنيت اخلاقى جامعه پاسدارى مى‏كند؛

- آرامش زن و مرد را تأمين مى‏كند اين دو هدف از طريق ازدواج به عنوان سنگ بناى خانواده تأمين مى‏شود.

- توليد نسل

- تأمين غذا، بهداشت، پوشاك و مسكن فرزندان و پرورش جسمى آن‏ها

- حمايت‏هاى اجتماعى و حقوقى از فرزندان

- پرورش روحى و معنوى فرزندان

- انتقال فرهنگ جامعه به فرزندان و زمينه‏سازى براى جامعه پذيرى آنها
با توجه به اين كاركردها، به خوبى معلوم مى‏شود كه بيشترين مسئوليت اخلاقى متوجه پدر و مادر است از اين پس وظايف اخلاقى اعضاى خانواده را با توجه به نقش آنها بيان خواهيم كرد.

پيش از بيان نقش‏ها و وظايف اخلاقى اعضاى خانواده، لازم است يادآورى كنيم كه احكام حقوقى اسلامى درباره خانواده بنابر مصالح واقعى وضع شده است در نتيجه رعايت آنها شرط لازم رسيدن به كمال واقعى و هدف غايى انسان است. به همين دليل رعايت قوانين فقهى به نيت درك آثار واقعى آن، در تقرب به خداوند داراى ارزش اخلاقى مثبت است. اين نكته درباره همه احكام شرعى و در همه ابواب فقه صادق است.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

ازدواج

ازدواج نخستين گام براى تشكيل خانواده است و به سبب همه كاركردها و نتايجى كه خانواده داراست، عملى ارزشمند و ستوده است.

ازدواج مايه آرامش زن و مرد است:

و من آياته ان خلق لكم من انفسكم ازواجا لتسكنوا اليها و جعل بينكم مودة و رحمة (205)

و از نشان‏هاى او اين كه از نوع خودتان همسرانى براى شما آفريد تا بدان‏ها آرام گيريد و ميانتان دوستى و رحمت نهاد.

آين آرامش نتيجه ارضاء صحيح گرايش‏هاى انسان است.

در روايات ترغيب بسيارى به ازدواج شده است. زيرا آرامش انسان مقدمه حركت او به سوى كمال است. و آرامش و سلامت اخلاقى جامعه نيز در گرو آرامش و سلامت آحاد آن است. آسايش روانى فرد و امنيت اخلاقى اجتماع، از طريق ازدواج تأمين مى‏گردد.

پيامبر اكرم(ص) فرموده‏اند:

ما بنى فى الاسلام احب الى اللَّه عزوجل من التزويج؛ (206)

در اسلام هيچ بنايى در نزد خداوند محبوب‏تر از ازدواج نيست.

و نيز:

من تزوج احرز نصف دينه؛ (207)
كسى كه ازدواج كند نيمى از دين خود را پاس داشته است.

ترغيب به ازدواج و تأكيد بر آن، حكايت از تأثير مثبت آن در حركت تكاملى انسان دارد؛ همچنان كه ترك ازدواج آثارى منفى در اين خصوص دارد. هدف اصلى از ازدواج تسهيل تقرب به خداست. برخى از روايات ترك ازدواج را موجب كم بهرگى از عبادات و يا عذاب اخروى دانسته‏اند: از امام صادق(ع) روايت شده است:

ركعتان يصليهما المتزوج افضل من سبعين ركعه يصليها اعزب؛ (208)
دو ركعت نماز كه انسان صاحب همسر به جاى آورد از هفتاد ركعت كه بى‏همسر به جا آورد برتر است.

و از پيامبر اكرم(ص) نقل كرده‏اند:

اكثر اهل النار العزاب؛ (209)
بيتشر اهل آتش بى‏همسرانند.