*@*گزيده عين الحياة‌در اخلاق*@*

[نرگس منتظر]

مذمت فتوا دادن كسى كه اهليت آن نداشته باشد
چنان چه از آيات و اخبار ظاهر مى شود بدترين گناهان كبيره افترا بر خدا و رسول بستن است ، به آن كه حكمى از احكام الهى را كسى كه اهليت فهم آن حكم از آيات و اخبار نداشته باشد بيان كند، بدون آن كه نسبت دهد به كسى كه او اهليت اين امر داشته باشد.
پس اگر كسى خود اهليت اين فهم نداشته باشد اما از عالمى كه او را در اين مرتبه باشد و روايت كند كه از او چنين شنيده ام جايز است ، و به غير اين دو صورت هر چند موافق واقع گفته باشد خطا گفته است و گناه كار است ، و حق سبحانه و تعالى فرمايد: كيست ظالم تر از كسى كه افترا بر خدا بندد به دروغ . و مى فرمايد: آن جماعتى كه افترا بر خدا مى بندند روهاى ايشان سياه خواهد بود در روز قيامت . و آن جماعتى كه حكم به غير ما انزل الله مى كنند در يك آيه كافر فرموده . و در يك آيه ظالم فرموده ، و در يك آيه فاصق فرموده .
و به سند صحيح از عبدالرحمن بن حجاج منقول اس كه حضرت صادق عليه السلام فرمود: تو را حذر مى نمايم از دو خصلت كه در اين دو خصلت هلاك شده است هر كه هلاك شده است : زينهار كه فتوا ندهى مردم را به راءى خود، و زينهار كه عبادت نكنى خدا را به چيزى كه ندانى رضاى خدا در آن ، يا به دينى كه حقيقت آن را ندانى .
و به سند صحيح از حضرت امام محمد باقر منقول است : هر كه فتوا دهد مردم را به غير علم و هدايتى كه خدا او را كرده باشد، لعنت كنند او را ملائكه رحمت و ملائكه عذاب ، و به ملحق شود گناه آن كسى كه به فتواى او عمل نمايد.
و فرمود: حق الهى بر مردم آن است كه آن چه را دانند بگويند، و آن چه را ندانند توقف نمايند و ساكت شوند.
و حضرت رسول صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: هر كه عمل به قياس نمايد خود را و ديگران را هلاك مى كند، و هر كه فتوا دهد و ناسخ و منسوخ و محكم و متشابه قرآن را نداند خود هلاك شده است ، و ديگران را هلاك كرده است .
يا اءباذر ان حقوق الله جل ثناؤ ه اءعظم من اءن يقوم بها العباد، و ان نعمه اءكثر من اءن تحصيها العباد، ولكن اءمسوا تائبين ، و اءصبحوا تائبين .
اى ابوذر حقوق الهى بر بندگان و آن چه از بندگى او بر ايشان لازم است از آن عظيم تر است كه بندگان قيام به آن توانند نمود، و بندگى او را چنان چه سزاوار آن است به جا توانند آورد، به درستى كه نعمت هاى خدا از آن بيش تر است كه بندگان احصاى (21) آنها توانند نمود، پس چون در بندگى و احصاى نعمت و شكر آن آدمى عاجز است ، پس هر صبح و شام توجه كنيد، تا خداوند عالميان از تقصيرات شما بگذرد.
اين فقرا شريفه مشتمل است بر چند خصلت از مكارم خصال .

[نرگس منتظر]

عدم اغترار به عبادت و اعتراف به عجز
بدان كه بدترين صفات ذميه عجب است ، و عمل خود را خوب دانستن ، و خود را مقصر ندانستن ، و اين از جهل ناشى مى شود؛ زيرا كه اگر كسى در شرايط قبول و كمال عبادت تفكر بكند، و در عيوب خود و پستيها و عجز و نقص خود به ديده بصيرت نظر نمايد، و عظمت معبود خود را شناخته باشد، مى داند كه هيچ عبادت نكرده ، و اعتماد بر غير لطيف معبود خود كه اكرم الاكرمين است نمى توان كرد.
چنان چه منقول است كه حضرت امام موسى عليه السلام به يكى از فرزندان خود فرمود: اى فرزند بر تو باد به جد و اهتمام در عبادت ، و بيرون مبر هرگز نفس خود را از حد تقصير در عبادت و طاعت الهى ، و هميشه خود را در آن درگاه صاحب تقصير بدان ، به درستى كه خدا را عبادت نمى توان كرد به نحوى كه او سزاوار عبادت است .
و حضرت امام محمد باقر عليه السلام به جابر فرمود: اى جابر خدا هرگز تو را از نقص و تقصير بيرون نبرد، يعنى چنين كند كه هميشه دانى كه مقصر و ناقصى .
و از حضرت امام رضا عليه السلام منقول است كه عابدى در بنى اسرائيل چهل سال خدا را عبادت كرد، و بعد از آن قربانى كرد و قربانى او مقبول نشد، و علامت قربانى ايشان آن بود كه آتشى مى آمد و آن را مى سوخت ، چون ديد كه قربانيش مقبول نشد، به نفس ‍ خود خطاب كرد كه تقصير همه از توست ، و ناقص بودن عمل از تقصير و گناه تو است ، پس خدا وحى به سوى او فرستاد كه مذمتى كه نفس خود را كردى و درگاه ما بهتر بود از عبادت چهل ساله تو.
و حضرت امام موسى عليه السلام فرمود: هر عبادتى كه از براى خدا كنى در آن عبادت پيش نفس خود صاحب تقصير باش ، به درستى كه بندگان همه در عملهايى كه مى كنند ميان خود و خدا مقصرند، مگر كسى كه خدا او را معصوم گردانيده باشد.
و از حضرت صادق عليه السلام منقول است كه خدا مى دانست گناه از براى مؤمن از عجب بهتر است ، و اگر نه اين بود نمى گذاشت كه هيچ مؤمنى به گناه مبتلا شود.
و از آن حضرت منقول است كه گاه هست آدمى گناه مى كند، و از آن نادم و پشيمان مى شود، و بعد از آن عمل خيرى مى كند مسرور و خوشحال مى شود، و از آن ندامت و پشيمانى باز مى ماند، پس اگر بر حال اول مى ماند براى او بهتر بود از حالى كه آخر به هم رساندى .
و حضرت صادق عليه السلام فرمود: عالمى به نزد عابدى آمد، و پرسيد كه نماز تو چون است ؟ گفت : كى از نماز من پرسيده است و حال آن كه من سال هاست عبادت مى كنم ، پرسيد گريه و چون است ؟ گفت : آنقدر مى گريم كه از روى من جارى مى شود، آن عالم به عابد گفت : اگر خنده كرده بودى و الحال ترسان بودى بهتر بود از گريه اى كه باعث اعتماد و اعتقاد تو به عبادت شده است ؛ زيرا عبادت كسى كه بر عبادت خود اعتماد داشته باشد بالا نمى رود.
و از اما محمد باقر عليه السلام منقول است كه دو كس داخل مسجد شدند:
يك عابد و ديگرى فاسق ، چون بيرون آمدند عباد، فاسق و فاسق ، نيكوكار شده بود؛ زيرا عابد بر عبادت خود اعتماد كرده بود، و خود را از نيكان مى دانست ، و اين عجب در خاطر او بود، و فاسق در فكر گناه خود بود، و نادم و پشيمان بود، و استغفار مى كرد از گناهان خود.

[نرگس منتظر]

شكر نعمت
شكر از امهات صفات حميده است ، و ضدش كفران از اصول صفات ذميمه است ، و شكر هر نعمتى موجب مزيد آن نعمت است ، و كفرانش مورث حرمان است ، چنان چه حق تعالى مى فرمايد: اگر شكر نعمت كنيد نعمت را زياد مى كنم ، و اگر كفران نماييد عذاب من شديد و عظيم است .
و حضرت صادق عليه السلام فرمود: هر كه را چهار چيز دادند از چهار چيز محروم نكردند: كسى را كه راه دعا را دادند از اجابت محروم نكردند، و كسى را كه راه استغفار دادن توبه او را قبول كردند، و كسى را كه شكر دادند از زيادتى نعمت محروم ننمودند، و كسى را صبر كرامت كردند از اجر و ثواب محروم نمى نمايند.
و در حديث ديگر فرمود: سه چيز است كه به آنها هيچ ضرر نمى رساند: دعا كردن در هنگام سختيها، و استغفار نزد گناه ، و شكر در وقت نعمت .
و حضرت رسول (ص) فرمود: طعام خورنده شكر كننده ، ثوابش مثل ثواب روزه دارى است كه از براى خدا روزه داشته باشد؛ و صاحب عافيتى كه بر عافيت شكر كند، ثوابش مثل كسى است كه به بلايا مبتلا باشد و صبر كند؛ و مال دارى كه شكر كند در ثواب محرومى است كه قانع باشد.
توبه
بدان كه توبه از جمله نعمتهاى عظمى است كه حق تعالى به اين امت
فرموده است و به بركت پيغمبر آخرالزمان و اهل بيت او صلوات الله عليهم بر اين امت آسان كرده است ؛ زيرا توبه هاى امم سابقه دشوار بود، چنان چه در توبه گوساله پرستى امر شد شمشير بكشند و يكديگر را بكشند تا توبه ايشان مقبول شود، و بر اين امت بر پوشانيدن گناهان و توسعه در توبه ايشان نعمتهاى عظيم فرموده است .
چنان چه از حضرت صادق عليه السلام منقول است كه حضرت رسول (ص) فرمود: چون بنده اراده حسنه مى كند، اگر آن حسنه را نكرد به محض آن نيت خير خدا يك حسنه در نامه عمل او مى نويسد، و اگر به جا آورده ده حسنه در نامه عملش مى نويسد، و چون اراده گناهى مى كند اگر به جا نياورد بر او چيزى نمى نويسند، و اگر به جا آورد تا هفت ساعت او را مهلت مى دهند، و ملك دست راست كه كاتب حسنات است به ملك دست چپ كه كاتب سيئات است مى گويد:
تعجيل مكن و زود منويس ، شايد حسنه اى بكند كه اين گناه را محو كند؛ زيرا خدا مى فرمايد: به درستى كه حسنات سيئات را برطرف مى كند، يا شايد استغفارى بكند كه گناهش آمرزيده شود، پس اگر گفت : (( استغفر الله الذى لااله الا هو عالم الغيب و الشهادة العزيز الحكيم الغفور الرحيم ذوالجلال و الاكرام و اءتواب اليه ، )) بر او چيزى نمى نويسد. و اگر هفت ساعت گذشت و حسنه و استغفار هيچ يك نكرد، ملك دست راست به ديگرى مى گويد: بنويس بر اين شقى محروم .

[نرگس منتظر]

و از حضرت صادق عليه السلام مروى است كه چون بنده اى توبه نصوح (22) مى كند كه عزم داشته باشد كه ديگر آن گناه را نكند، و تدارك مافات بكند، خدا او را دوست مى دارد، و در دنيا و آخرت بر او ستر مى نمايد، راوى گفت : چگونه بر او ستر مى نمايد؟ فرمود: از خاطر ملكين مى برد آن چه را بر او نوشته اند از گناه ، و وحى مى فرمايد به اعضا و جوارح كه گناهان او را كتمان نمايند، و وحى مى فرمايد به بقعه هاى زمين كه گناهانى كه بر روى شماها كرده است كتمان نماييد، پس چون به مقام حساب مى آيد هيچ چيز بر او گناه گواهى نمى دهند.
و حضرت امام محمد باقر عليه السلام فرمود: شادى و فرح و خوشنودى خدا از توبه بنده اش زياده است از فرح شخصى كه در شب تارى راحله (23) و توشه گمشده خود را بيابد.
و حضرت صادق عليه السلام فرمود: خدا دوست مى دارد بنده اى را كه فريب خورده و گناه كرد، و هر چند كه گناه كند توبه كند، و كسى كه در اصل گناه نكند بهتر است ، و ليكن خدا آن گناه كننده توبه كننده را نيز دوست ميدارد.
و حضرت امام محمد باقر عليه السلام فرمود: خدا وحى نمود به حضرت داوود كه برو به نزد بنده ام دانيال ، و بگو به او مرا معصيت كردى تو را
آمرزيدم ، و ديگر معصيت كردى تو را آمرزيدم ، اگر مرتبه چهارم معصيت كنى تو را نمى آمرزم ، چون داوود آمد و تبليغ رسالت نمود، گفت : اى پيغمبر خدا پيغام خدا را رسانيدى ، پس چون سحر شد دانيال با خداوند خود مناجات كرد كه اى پروردگار من داوود پيغمبر تو رسالتى به سوى من آورد، به عزت و جلالت قسم كه اگر تو مرا نگاه ندارى و حفظ نكنى معصيت خواهم كرد، و ديگر معصيت خواهم كرد.
(( يا اباذر فى ممر الليل و النهار فى آجال منقوصة ، و اءعمال محفوظة ، و الموت ياءتى بغتة ، و من يزرع خيرا يوشك اءن يحصد خيرا، و من يزرع شرا يوشك اءن يحصد ندامة ، و لكل زارع مازرع . ))
اى ابوذر تو در گذرگاه شب و روزى كه بر تو مى گذرند، واز اجل و عمر تو كم مى كنند، و خدا و ملائكه عملهاى تو را حفظ و ثبت مى كنند، و مرگ ناگاه و بى خبر مى رسد، و هركه تخم خير و نيكى در دنيا مى كارد به زودى در آخرت حاصل نيكى و سعادت درو مى كند، و هر كه تخم بدى در اين دنيا مى پاشد عن قريب حاصل ندامت و پشيمانى درو مى كند. و هر زراعت كننده اى مثل آن چه زراعت مى كند مى يابد.
(( يا اءباذر لايسبق بطى ء بحظه ، و لا يدرك حريص مالم يقدرله ، و من اعطى خيرا فالله اءعطاه ، و من وقى شرا فالله وقاه . ))
اين ابوذر كسى كه سستى كند در طلب روزى ، ديگرى بهره او را نمى برد، و كسى كه حريص باشد و بسيار سعى كند در طلب رزق ، زياده از آن چه خدا مقرر كرده است به او نمى رسد، و هركه خيرى به او مى رسد خدا به او عطا فرموده است و بايد از جانب خدا داند. و كسى كه شرى و بدى از او دور مى شود خدا از او دور گردانيده و او را حفظ كره و بايد كه خدا را شكر كند.
بدان كه به مقتضاى آيات و احاديث بسارى روزى عبارت از چيزى چند است كه صاحب حيات به آن منتفع شود، خواه خوردنى باشد، و خواه پوشيدنى ، و خواه غير آن ها، مقدر است از جانب حق سبحانه و تعالى از براى هر كس يك قدرى بر وفق حكمت و مصلحت ، و خلاف است كه آيا حرام روزى مقدر است يا نه . و حق اين است كه خدا از براى هر كس از مصارف حلال روزى مقدر ساخته كه اگر متوجه حرام نشوند به ايشان برسد، و به قدر آن چه از حرام متصرف مى شوند از روزى حلال ايشان باز مى گيرد.

[نرگس منتظر]

چنان چه به سند صحيح از حضرت امام محمد باقر عليه السلام منقول است كه حضرت رسول اكرم (ص) در حجة الوداع فرمود: به درستى كه روح الامين در دل من دميده كه هيچ نفسى نمى ميرد تا روزى مقدر خود را تمام صرف نكند، پس از خدا بترسيد و تقوا و پرهيزگارى را پيشه خود كنيد، و اجمال كنيد (24) در طلب روزى ، و بسيار سعى مكنيد، و اگر چيزى از روزى دير به شما برسد شما را باعث نشود كه از راه حرام طلب كنيد، و معصيت خدا را وسيله تحصيل روزى ننماييد؛ به درستى كه خدا روزى را حلال قسمت كرده است ، و حرام قسمت نكرده است ، پس كسى كه تقوا ورزد و گناهان را ترك نمايد، و بر تنگى روزى صبر كند، روزى او از حلال به او مى رسد، و كسى كه پرده ستر الهى را بدرد، و از غير حلال معاش خود را اخذ كند، كسر مى كند خدا از روزى حلال او، و در قيامت حساب از او مى طلبد.
بدان كه احاديث در طلب رزق بسيار است ، و احاديث در دعا كردن براى روزى بسيار است ، و كسى گمان نكند كه چون روزى مقدر است سعى و دعا بى فايده است ؛ زيرا كه بعضى از روزى چنان مقدر شده است كه بى سعى حاصل شود، و بعضى مقدر شده است كه با سعى حاصل شود، و بعضى مقدر شده است كه با دعا به دست آيد، پس آدمى مى بايد موافق فرموده خدا سعى بكند، و مبالغه بسيار در سعى نكند، و سعى را مانع عبادت و بندگى خدا نكند، و با وجود سعى توكل بر خدا داشته باشد.
و بدان از سعى بدون مشيت الهى چيزى حاصل نمى شود، و به زيادتى حرص و سعى كردن و ترك عبادت الهى نمودن چيزى بر مقدر نمى افزايد، و دعا نيز بكند و بداند كه دعا دخيل است ، و از جمله اسباب تقدير روزى است . و اگر نه ترك كردن تجارت و سعى مذموم است ، و احاديث متواتره براين مضمون وارد است .
و ايضا بايد كه روزى را از جانب خدا داند، و جميع خيرات و دفع جميع شرور را از او داند، و اگر خدا كسى را واسطه كند و احسانى به او بكند شكر احسان او بكند، بلكه مى بايد هر كه از خلق به تو نيكى و احسان كند، حق نعمت او را بشناسد، و شكر او را بكند، اما اعتماد بر او نكند، و او را رازق خود نداند، و براى خشنودى او مخالف پروردگار خود نكند، و بداند كه خدا او را واسطه كرده است كه اين روزى به او رسيده است ، و اگر خدا نمى خواست او قادر بر ايصال اين نعمت نبود.
چنان چه از حضرت على بن الحسين عليه السلام منقول است كه حق تعالى روز قيامت به بنده اى از بندگانش فرمايد: آيا شكر كردى فلان شخصى را؟ گويد: نه بلكه تو را شكر كردم ، فرمايد: چون او را شكر نكردى مرا نيز شكر نكردى ، پس حضرت فرمود: شكر كننده ترين شما كسى است كه شكر مردم رابيشت تر كند.

[نرگس منتظر]

و از حضرت صادق عليه السلام منقول است كه از درستى يقين مرد مسلمان آن است كه راضى نگرداند. مردم را به غضب الهى ، و ملامت نكند مردم را بر چيزى كه خدا به او نداده ، زيرا روزى را حرص حريص نمى كشاند، و نخواستن و كراهيت كسى دور نمى كند، و اگر كسى از روزى خود بگريزد چنان چه از مرگ مى گريزد البته روزى او را دريابد، چنان چه مرگ او را در مى يابد.
(( يا اءباذر المتقون سادة ، و الفقهاء قادة ، و مجالستهم زيادة ، ان المؤمن ليرى ذنبه كاءنه تحت صخرة يخاف اءن تقع عليه ، و ان الكافر ليرى ذنبه كاءنه ذباب مرى على اءنفه .
يا اباذر آن الله تبارك و تعالى اذا اءراد بعيد خيرا جعل الذنوب بين عينيه ممثلة ، و الاثم عليه ثقيلا و بيلا، و اذا اءراد بعيد شرا اءنساه ذنوبه .
يا اءباذر لاتنظر الى صغر الخطيئة ، ولكن انظر الى من عصيت .
يا اءباذر ان نفس المؤمن اءشد ارتكاضا من الخطيئة من العصفور حين يقذف به فى شركه .
يا اءباذر من وافق قوله فعله ، فذلك اللذى اءصاب حظه ، و من خالف قوله فعله فانما يوبخ نفسه .
يا اءباذر الرجل ليحرم رزقه بالذنب يصيبه . )) .
اى ابوذر متقيان و پرهيزگاران بزرگوارانند، و فقها و علما قائد و رهنماى مردمانند، و هم نشينى علما كردن موجب زيادتى علم و كمالات است ، و مؤمن گناه خود را چنان عظيم مى بيند و از آن در حذر است كه گويا در زير سنگى است ، مى ترسد بر سرش فرود آيد، و كافر گناه خود را سهل مى داند كه گويا مگسى بربينى او نشست و گذشت .
اى ابوذر هرگاه حق تعالى خير و سعادت بنده اى را خواهد، گناهان او را پيوسته در ميان دو چشم او ممثل (25) مى كند كه منظور نظر او باشد، و گناهان را بر او گران و دشوار مى نمايد، و اگر سعادت بنده اى را نخواهد و او شقى باشد گناه را از خاطر او فراموش ‍ مى سازد.
اى ابوذر نظر مكن به كوچكى گناه ، وليكن نظر كن به بزرگوارى و عظمت خداوندى كه معصيت او كرده اى .
اى ابوذر نفس مؤمن اضطرابش از گناهان بيش تر است از اضطراب گنجشكى كه در دام افتاده باشد.
اى ابوذر هر كه گفتارش با كردارش موافق باشد، پس او بهره خود را از سعادت يافته است ، و اگر قولش نيكو و كردارش بد باشد، در قيامت خود را سرزنش و ملامت خواهد كرد.
اى ابوذر بسيار كس از روزى خود محروم مى گردد به سبب گناهى كه از او صادر مى شود.
بدان كه تقوا درجه رفيعى است از درجات مقربان ، و مجالست و هم نشينى علماى ربانى كه به شرايط علم عمل كرده باشند، و به آثار آن چه دانسته اند متصف شده باشند، موجب سعادت دنيا و آخرت است .
چنان چه از حضرت امام موسى عليه السلام منقول است كه با عالم صحبت (26) داشتن بر روى مزبله ها بهتر است از سخن گفتن و مصاحبت كردن با جاهل بر روى فرشها و تكيه گاههاى زيبا.
و به سند معتبر منقول است از حضرت رسول (ص) كه حواريان به حضرت عيسى گفتند: با چه جماعت هم نشينى كنيم ؟ فرمود: با كسى بنشينيد كه خدا را به ياد آورد ديدن او، و علم شما را بيفزايد، و سخن گفتن او و ديدن عمل او شما را به آخرت راغب گرداند.

[نرگس منتظر]

و منقول است كه لقمان به فرزند خود گفت : به ديده بصيرت نظر كن ، و از روى بينايى مجالس را براى خود اختيار كن ، پس اگر بينى جماعتى را كه خدا را ياد مى كنند با ايشان بنشين ، اگر تو عالم باشى علم تو براى تو نفع خواهد كرد در اين مجلس ، و اگر جاهل باشى آن جماعت تو را تعليم خواهند كرد، و گاه باشد رحمتى كه از خدا نازل گردد بر ايشان تو را با ايشان فراگيرد، و اگر جماعتى را بينى كه در ياد خدا نيستند با ايشان منشين ، كه اگر عالم باشى چون با ايشان نشينى علم تو به تو نفع نمى دهد، و اگر جاهل باشى جهل تو را زياده مى كنند. و شايد كه عقوبتى بر ايشان نازل شود و تو را فراگيرد.
بدان كه مفاسد گناهان ، هر چند صغيره باشند، عظيم است ، و موجب جراءت شيطان و سلب توفيق خداوند عالميان مى شود، و باعث قساوت قلب و سياهى دل و دورى از رحمت الهى است ، بلكه مكروهات را سهل نمى بايد شمرد، كه ارتكاب مكروهات موجب دخول در محرمات و گناهان صغيره مى شود، و بر گناهان صغيره كه مصر شدند و توبه نكردند خود كبيره نيز مى شود، و ارتكاب كباير آدمى را به كفر و شرك مى رساند نعوذ بالله منه ، پس بايد گناهان را خرد نشمارند، و نظر به عظمت پروردگار كنند كه معصيت او سهل نمى باشد.
چنان چه حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: صغيره نمى باشد عمل خيرى كه در روز قيامت نفع دهد، و صغيره نمى باشد چيزى كه در روز قيامت ضرر برساند.
از حضرت امام رضا عليه السلام منقول است كه گناهان صغيره راههايند به گناهان كبيره ، و كسى كه در اندك از خدا نترسد در بسيار هم نمى ترسد، و اگر خدا مردم را به بهشت و دوزخ نمى ترسانيد، واجب بود بر مردم كه او را اطاعت كنند و معصيت او نكنند، براى تفضلهايى كه به ايشان فرموده ، و احسانها كه نسبت به ايشان كرده ، و نعمتهايى كه بدون استحقاق بر ايشان فرستاده .
و حضرت رسول (ص) فرمود: حقير مشماريد چيزى از بدى را هر چند خرد نمايد در نظر شما، و اعمال خير خود را بسيار مدانيد هر چند بسيار باشد در نظر شما، كه كبيره باقى نماند با استغفار، و صغيره صغير نيست با اصرار.
و امام محمد باقر عليه السلام فرمود: از جمله گناهانى كه آمرزيده نمى شود، آن است كه كسى بگويد كاشكى مرا مؤ اخذه نمى كردند مگر به همين گناه .
و حضرت اميرالمؤمنين فرمود: هيچ بنده اى نيست مگر اين كه بر او چهل پرده پوشيده است ، تا هنگامى كه چهل گناه كبريه بكند، پس ‍ تمام آن پرده ها از او دريده مى شود، پس ملائكه حافظان اعمال مى گويند: خداوندا اين بنده تو پرده هاى ستر تو همه از او گشوده شد، خدا به ايشان وحى مى فرمايد: او را به بالهاى خود بپوشانيد، پس هيچ قبيحى را نمى گذارد مگر اين كه مرتكب مى شود، و خود را به افعال قبيحه خود در ميان مردم مى ستايد، پس ملائكه مى گويند: خداوندا اين بنده هيچ گناهى را ترك نمى كند، و ما را شرم مى آيد از كارهاى او، پس خدا وحى مى فرمايد كه بالهاى خود را از او برداريد، بعد از آن اظهار عداوت ما اهل بيت مى نمايد، پس ملائكه مى گويند: خداوندا اين بنده تو چنين پرده دريد و رسوا ماند، مى فرمايد: اگر من خيرى در او مى دانستم نمى گفتم شما بال خود را از او برداريد.
ايضامنقول است كه آن حضرت فرمود: ترك گناه كردن آسان تر است از طلب توبه كردن ، و چه بسيار شهوت يك ساعت كه باعث اندوه دور و دراز مى شود، و مرگ دنيا را رسوا كرده است ، و از براى عاقل در دنيا جاى فرح و شادى نگذاشته است .

[نرگس منتظر]

و حضرت صادق عليه السلام فرمود: اگر خدا خير بنده اى را مى خواهد و او گناهى مى كند، او را به بلايى مبتلا مى كند كه استغفار را ياد آورد و توبه كند، و كسى را كه خير در او نمى بيند، چون گناهى كرد استغفار را از خاطر او محو مى نمايد، و او را در نعمت مى دارد، چنان چه مى فرمايد: ما استدراج و آزمايش مى كنيم ايشان را از جهتى كه نمى دانند، يعنى در هنگام معاصى به ايشان نعمت مى دهيم .
و فرمود: خدا دوست مى دارد بنده اى را كه در گناهان عظيم رو به درگاه او آورد، و از او طلب آمرزش نمايد، و دشمن مى دارد بنده اى را كه اندك گناهى كرده باشد، و آن را حقير و خفيف شمارد.
و ايضا فرمود: بپرهيزيد از گناهان حقير شمرده شده كه آنها آمرزيده نمى شود، پرسيدند كدام گناهان است ؟ فرمود: كسى گناهى كند و گويد: خوشا حال من اگر غير اين گناه نداشته باشم .
و فرمود: حضرت رسول (ص) به صحراى خشك ساده اى رسيدند، به صحابه فرمودند: هيزم جمع كنيد، صحابه گفتند: يا رسول الله در اين زمين هيزم نيست ، فرمود: هر چه به دست آيد بياوريد، پس آوردند تا بسيار جمع شد، حضرت رسول (ص) فرمود: گناهان به اين نحو جمع مى شود، پس فرمود: زينهار سهل مشماريد گناهان را كه هر گناهى را طلب كننده اى هست ، و جميع گناهان را نوشته است و در نامه عمل ثبت كرده است .
و حضرت صادق عليه السلام فرمود: آدمى كه گناهى مى كند، در دل او نشان سياهى پيدا مى شود، اگر توبه كرد برطرف مى شود، و اگر ديگر گناه كرد زياده مى شود تا دلش را تمام فرا مى گيرد، بعد از آن هرگز رستگار نمى شود.
و حضرت باقر عليه السلام فرمود: گاه هست كه بنده اى از خدا سؤ الى (27) مى نمايد، و نزديك مى شود حاجتش بر آورده شود، پس ‍ گناهى مى كند خدا وحى مى فرمايد به ملك كه حاجت او را بر نياوريد كه او متعرض غضب من شد، و مستوجب حرمان گرديد.
و در حديث ديگر فرمود: هيچ سالى باران از سال ديگر كم تر نمى آيد، وليكن خدا هر جا كه خواهد مى فرستد، به درستى كه هرگاه جماعتى معصيتها كردند، آنقدرى از باران كه بر ايشان مقدر شده است حق تعالى از ايشان باز مى گيرد، و در بيابانها و درياها و كوهها مى بارد.
و حضرت صادق عليه السلام فرمود: بسا مى شود شخصى گناهى مى كند و به سبب آن از نماز شب محروم مى گردد، و عمل بد تاءثيرش در صاحبش تندتر است او فرو رفتن كارد در گوشت .
(( يا اءباذر دع مالست منه فى شى ء، ولا تنطق فيما لايعنيك ، و اخزن لسانك كما تخزن ورقك ))
(( يا اءباذر ان الله جل ثناؤ ه ليدخل قوما الجة ، فيعطيهم حتى يملوا، وفوقهم قوم فى الدرجات العلى ، فاذا نظروا اليهم عروفهم ، فيقولون : ربنا اخواننا كنا معهم فى الدنيا، فلم فضلتهم علينا؟ فيقال : هيهات هيهات انهم كانوا يجوعون حين تشبعون ، و يظمئوون حين تروون ، و يقومون حين تنامون ، و يشخصون حين تحفظون . ))
اى ابوذر ترك كن كارى را كه از آن فايده به تو نمى رسد، و سخن مگو در امرى كه از آن منتفع نمى شوى ، و زبان خود را حفظ كن ، چنان چه زر خود را ضبط مى نمايى .
اى ابوذر حق سبحانه و تعالى جمعى را داخل بهشت خواهد كرد، و آنقدر نعمت به ايشان كرامت مى كند كه نزديك شود ايشان را از بسيار نعمت ملال حاصل شود، و بالاتر از ايشان جماعتى باشند در درجات عاليه بهشت ، پس چون ايشان نظر به آن جماعت كنند بشناسند ايشان را، و چون حال ايشان را از حال خود بهتر يابند گويند: پروردگارا ايشان برادر ما بودند، و ما در دنيا با ايشان بوديم ، به چه سبب ايشان را بر ما زيادتى داده اى ؟ جواب رسد: هيهات هيهات ! مرتبه شما كجا و مرتبه ايشان كجا، ايشان گرسنه مى بودند در هنگامى كه شما سير بوديد، و تشنه مى بودند وقتى كه شما سيراب بوديد، و به عبادت ايستاده بودند در اوقاتى كه شما در خواب بوديد. و از خانه ها بيرون مى رفتند از براى خدا در راه هاى خير در هنگامى كه شما در رفاهيت و عيش ساكن بوديد.

[نرگس منتظر]

بدان كه از زبان به سخن گفتن سعادتها مى توان تحصيل نمود، و ممكن است به يك كلمه شقاوت ابدى براى گوينده حاصل شود، يا به حسب دنيا مفاسد مترتب شود كه اصلاح پذير نباشد، چنان چه اگر رده اى بگويد كافر مى شود، و بر او خلود (28) در جهنم واجب مى شود، و ممكن است كلمه شرى بگويد كه باعث قتل چندين هزار نفس بشود، و ممكن است كلمه خيرى بگويد كه باعث خلاصى چندين هزار كس از كشتن بشود.
پس چون مفاسد سخن گفتن بسيار است ، و غالب اوقات آدمى بى تفكر سخن مى گويد، و مفاسد دنيا و آخرت بسيار بر سخن گفتن مترتب مى شود، لهذا فضيلت خاموشى بسيار وارد شده است ، اما مراد خاموشى از سخنى است كه خيريت آن را نداند، پس اگر زبانش به اذكار و ادعيه و تلاوت قرآن جارى باشد يقين بهتر از خاموشى است ، و مورث سعادت ابدى است ، و اگر سخنان ديگر گويد، بايد اول تفكر نمايد، و رعايت مفاسد آن بكند، و بعد از آن كه بداند كه فايده اخروى يا صلاح دنيوى در آن هست بگويد، والا ساكت باشد كه سلامتى و نجات در اين است . چنان چه از حضرت صادق عليه السلام منقول است كه حضرت لقمان به فرزند خود وصيت فرمود: اى فرزند اگر گمان كنى كه سخن از نقره است ، پس بدان ساكت بودن از طلاست .
و حضرت رسول صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: نجات مرد مسلمان در نگاه داشتن زبان خود است .
و حضرت امام محمد باقر عليه السلام فرمود: ابوذر مى گفت : اين طلب كننده علم ، اين زبان هم كليد خير است و هم كليد شر، پس بر زبان خود مهر بزن ، چنان چه بر طلا و نقره مهر مى زنى .
و روايت كرده اند كه شخصى به خدمت حضرت رسول صلى الله عليه و آله و سلم آمد و گفت : يا رسول الله مرا وصيتى بفرما، زبان خود را حفظ كن . باز گفت : مرا وصيتى بفرما، حضرت فرمود: زبان خود را حفظ كن .
و در حديث ديگر فرمود: كسى كه كلام خود را از عملش حساب نكند، گناهان او بسيار و عذابش مهياست .
و حضرت جعفر بن محمد عليه السلام از حضرت رسول (ص) روايت فرمود: خدا زبان را در جهنم عذابى خواهد فرمود كه هيچ عضوى را آنچنان عذاب نكند، پس زبان خواهد گفت : خداوندا چرا مرا زياده از ساير اعضا عذاب كردى ؟ خطاب مى رسد: كلمه اى از تو صادر شد به مشرق و مغرب عالم رسيد، و خونهاى حرام به سبب آن ريخته شد، و مالها به سبب آن به حرام غارت شد، به عزت و جلال خودم قسم تو را عذابى بكنم كه هيچ يك از جوارح را آن عذاب نكنم .
و از حضرت امام زين العابدين عليه السلام پرسيدند از سخن گفتن و خاموشى كه كدام يك بهترند؟ حضرت فرمودند: هر يك را آفتها هست ، پس اگر هر دو از آفت سالم باشند سخن گفتن بهتر از خاموشى است ؛ زيرا خداوند عالميان پيغمبران و اوصياى ايشان را به خاموشى نفرستاد، بلكه به سخن امر فرمود، و مستحق بهشت نمى توان شد به خاموشى ، و مستوجب محبت الهى نمى توان شد به سكوت ، و از آتش جهنم خلاصى نمى توان يافت به سكوت ، جميع اين ها به سخن گفتن مى شود، هرگز من ماه را با آفتاب برابر نمى كنم ، تو فضل خاموشى را به سخن بيان مى كنى ، و فضل سخن را به خاموشى بيان نمى توانى كرد.
(( يا اءباذر جعل الله جل ثناؤ ه قرة عينى فى الصلاة ، و حبب الى الصلاة كما حبب الى الجائع الطعام ، والى الظمآن الماء. و ان الجائع اذا اءكل شبع ، و ان الظمآن اذا شرب روى ، و اءنا لااءشبع من الصلاة . ))
(( يا اءباذر ان الله عزوجل بعث عيسى بن مريم بالرهبانية ، و بعثت بالحنيفة المسحة ، و حبب الى النساء و الطيب ، و جعل فى الصلاة قرة عينى . ))
يا اءباذر اءيما رجل تطوع فى كل يوم و ليلة اثنتى عشرة ركعة سوى المكتوبة ، كان له حقا واجبا بيت فى الجنة
يا اءباذر انك ما دمت فى الصلاة فانك تقرع باب الملك الجبار، و من يكثر قرع باب الملك يفتح له .
يا اءباذر ما من مؤمن يقوم مصليا الا تناثر عليه البر ما بينه و بين العرش ، و وكل به ملك ينادى يابن آدم لو تعلم مالك فى الصلاة و من تناجى ما انفتلت .

[نرگس منتظر]

اى ابوذر! حق تعالى روشنى چشم مرا در نماز مقرر فرموده ، و نماز را محبوب من قرار داده ، چنان چه گرسنه را دوست دار طعام ، و تشنه را خواهان آب گردانيده است ، و به درستى كه گرسنه چون طعام مى خورد سير مى شود، و تشنه چون آب مى خورد سيراب مى شود، و من هرگز از نماز سير نمى شوم ، و هميشه خواهان آنم .
اى ابوذر! خدا عيسى بن مريم را به رهبانيت مبعوث گردانيده بود، و در شريعت او بود ترك معاشرت خلق ، و دورى از زنان ، و ترك لذتها، و مرا مبعوث فرموده با دينى پاكيزه ، و مائل از اعوجاج و انحراف به جانب استقامت ، و در نهايت آسانى كه تكليف هاى شاق در آن نيست ، و مرا محبت زنان و بوى خوش داده اند، و ليكن فرح و شادى و روشنى ديده من در نماز است .
اى ابوذر هر كه در شبانه روزى دوازده ركعت نماز، به غير از نمازهاى واجب بگزارد، بر خدا لازم است كه خانه اى در بهشت او را كرامت فرمايد.
اى ابوذر مادام كه در نمازى ، درگاه فيض و فضل و رحمت خداوند جبار را مى كوبى ، و هر كه بسيار درگاه پادشاه را مى كوبد البته براى او مى گشايند.
اى ابوذر هيچ مؤمنى به نماز نمى ايستد مگر آن كه بر او فرو مى ريزد رحمت از ميانه او تا عرش ، و ملكى را بر او موكل مى گردانند كه او را ندا مى كند: اى فرزند آدم اگر بدانى تو را در نماز چه ثوابها و رحمتها هست ، و با چه خداوندى مناجات مى كنى ، هرگز از نماز فارغ نشوى ، و ترك نماز ننمايى .
توضيح اين مضامين قدسيه :
فضيلت صلات
چنان چه از احاديث معتبره ظاهر مى شود بعد از عقايد ايمانى از افعال بدنى ، هيچ فعلى به فضيلت نماز نيست ، و نماز از جميع افعال افضل است ، چنان چه (( حى على خير العمل )) كه در اذان متواتر است بر اين معنى دلالت دارد، و كسى استبعاد نكند كه نماز از عملهاى بسيار دشوار افضل باشد، چنان چه عمر عليه ما عليه به عقل شوم خود انكار اين معنى كرد و نهى كرد مردم را از گفتن حلى على خير العمل در اذان ؛ زيرا كه كمال و نقص عبادات را ما به عقول ناقصه خود نمى توانيم دانست ، و حكيم على الاطلاق مى داند كه كدام عمل براى صلاح حال ما و قرب ما به جانب اقدس او بيش تر دخيل است ، و بسيارى و كمى مشقت را چندان دخلى در فاضل و مفضول بودن عمل نيست .
چه ، ظاهر است كه اگر كسى به كوه بسيار صعبى بالا رود، يا پاهاى خود را ببندد و خود را يك روز بياويزد، از نماز دشوارتر است ، ولى هيچ فضيلت ندارد، و اگر به قصد ثواب كند معاقب خواهد بود، مثل آن كه طبيبى به دوايى كه به فلسى تحصيل توان نمود، بيمارى را معالجه نمايد كه به دوايى كه به صد تومان در مدت ده سال به عمل آورده باشند معالجه نتوان نمود، و تغذيه و تقويتى كه از چند لقمه گوشت و برنج حاصل مى شود، از هيچ معجونى حاصل نمى شود، هر چند مبلغها جوهر در آن به كار رفته باشد.
همچنين حكيم على الاطلاق ، و طبيب نفوس و ارواح و عقول خلايق ، هر عملى را در تكميل عقول و نفوس و تقويت ايمان و يقين تاءثيرى داده ، و از براى هر يك مرتبه اى از فضل بيان فرموده ، كه هيچ يك از ديگرى مغنى (29) نيستند، و هر يك را تاءثيرى خاص ‍ هست كه از ديگرى متصور نيست ، پس كسى گمان نكند چون نماز بهترين اعمال است ، پس كار ديگرى نبايد كرد، از بابت اين است كه كسى گويد: چون گوشت تقويتش بيش تر است ، پس آب نبايد خورد؛ بلكه هر يك مدخليتى در كمال ايمان هست كه ديگرى را نيست ، و همه در كارند، اما نماز فايده اش زياده از ساير اعمال است ، و بيش تر موجب قرب است ، و معراج مؤمن است .
و آن حديث مشهور كه بهترين اعمال آن است كه دشوارتر باشد، ممكن است مراد اين باشد كه در هر نوعى از عمل دشوارترين بهتر است ، مثلا نمازى كه در فعل آن مشقت بيش تر است بهتر باشد از نمازى كه آسان تر ميسر شود، و روزه در تابستان گرم ، چون دشوارتر است ، افضل باشد از روزه زمستان كه آسان تر است ، نه از اعمال ديگر،