زندگينامه محمدبن زكرياي رازي دانشمند ، فيلسوف ، طبيب ، فيزيكدان وشيمي دان ايراني

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

" ابوبکر محمد بن زکریا "

" رازی" شهرت " ابوبکر محمد بن زکریا " معـروف به جالیـنوس عـرب 251 - 313 هجری قمری از بزرگـترین دانـشمندان ایرانی، بزرگـترین طـبـیب بالیـنی اسلام و قـرون وسطی، فـیزیکدان، عـالم کـیمیا ( شیمی ) و فیلسوف صاحب استـقلال فکر است که از زندگی وی چندان اطلاعـی در دست نـیست.

ظاهرا در ری ریاضیات، فلسفه، نجوم و ادب را فرا گرفت. احتمالا در جوانی به تحصـیل کیـمیا مشغـول شد و بعـد به سبب بـیـماری چشم به تحصیل طب پرداخت و در این عـلم شهرت فراوان یافت و حوزه درسش بلند آوازه شد.

در خدمت ابوصالح منصوربن اسحاق سامانی، حاکم ری، ریاست بـیمارستان جدیدالتاسیس آنجا را یافت. بعـدها در بغـداد رئیس بیمارستان بود. به سبب شهرت فراوانش فرمانروایان مختـلف او را به دربار خود دعوت می کردند. رازی صاحب اخلاق نیکو و رفـتار پسنـدیده بود و با بـیماران به مهربانی و عـطوفت رفـتار می کرد و در حق فـقرا و ضعـفا اعـانـت می کرد.

عـده ای تالیـفات او را تا 198 و عـده دیگر کتاب های منسوب به او را تا 237 بر شمرده اند. از آثارش در طـبـیعـات، ریاضیات، نجوم و شناخت نور چیـزی به یادگار نمانده است.

رازی در طب به جنـبه های عـلمی اکتفا نمی کرد، بلکه به تمام معـنی طـبـیب و در علم و عمل طب استاد مسلم بود. یادداشتهای وی که در آنها با کمال دقت بهبودی بیماران خود را توصیف کرده است در دست است.

معـروفتـرین اثرش در علم طب کتاب " حلوی " است. آثار دیگرش در این رشته کتاب الطب الملوکی و کتاب منصوری است. بعـلاوه، رسالا تی در باب بعـضی امراض دارد که معـروفترین آنها کتاب الجدری و الحصبه است که مورد اعجاب و تحسین اروپایی ها بوده است و از بهترین رساله های طبی قدیم به حساب می آید. رساله ای هم دربارهً سنگ مثانه و کلیه دارد که به زبان فرانسه در لندن منـتشر شده است.

رازی در فلسفه و الهیات و ماوراء الطـبـیعـه و مجادلات مذهبی و فـلسفی نیز کتـبی نوشته است. آثار فـلسفی رازی قرنها در دست فراموشی بود، تا آنکه در قرن بـیستم میلادی اهمیت آنها دیگر بار مورد توجه قرار گرفت.

بر طبق مقاله دایرة المعـارف اسلام در باب رازی، وی مدعـی است که اغـلب فلاسفه قدیم پـیشتر رفته است و حتا خود را برتر از ارسطو و افلاطون می داند. در طب هم پایه بقراط است و در فلسفه مقامش نزدیک به سقراط.

رازی در اواخر عـمر در نـتـیجه مطالعـه زیاد دربارهً کیمیاگری به بـیماری چشم مبتلا و بالاخره کور شد و در سال 313 هجری قمری درگذشت.

[عهد آسمانى]

پنجم شهريور، روز داروسازي

زكرياي رازي بزرگ مردي است كه اعتبار نامش در تاريخ دانش بشري همواره ياد‌آور نگرش اصيل همه دانشمنـدان اسـلامـي بـه ارزش مقولـه تحقيـق و تجربـه بـوده و هسـت. آثار كم نظيري چون الحاوي و طب المنصوري كه در قرون متمادي به عنوان مرجع آموزش پزشكان و دانشمندان در سراسر جهان معتبرترين كتب مورد استناد بوده‌اند، خود يادگار دوران رشد و شكوفايي علم و پژوهش در گهواره تمدن ايراني اسلامي هستند.
پنجم شهريورماه به مناسبت سالروز تولد محمد زكرياي رازي فيلسوف و دانشمند بزرگ مسلمان و ايراني، روز داروسازي در ايران نام گذاري شده‌ است. وي در سال 209 هجري شمسي در ري متولد شد. رازي، هوشي سرشار و حافظه‌اي قوي در فراگيري علوم داشت و با اينكه از 40 سالگي بطور جدي به كسب علوم پرداخت، در مدت 20 سال به پيشرفت هاي خارق‌العاده‌اي در علوم مختلف دست يافت.
توجه و اشتغال وي به علم طب، بعد از سنين جواني و به ‌قول ابوريحان بيروني، پس از مطالعات و تجارب آن استاد در كيميا، عملي شد. "الحاوي" از مهم ترين آثار زكرياي رازي است، اين كتاب هرچند كه تكميل نشده باقي ماند، اما چند قرن مورد مطالعه قرار گرفت، طوري كه مورخان اروپايي، آن را بزرگ ترين دايره ‌المعارف طبي به زبان عربي مي‌دانند. رازي اين كتاب را به صورت يادداشت هاي متعددي تهيه كرده بود و بعد از مرگ وي به دستور ابن عميد از روي يادداشت هاي او كتاب را استنساخ و تنظيم كردند. بخش زيادي از نتايج آزمايش ها و مطالعات رازي در اين كتاب جمع است.
"طب المنصوري" از ديگر آثار رازي است كه به نام منصور بن اسحاق، حاكم ري تاليف و تنظيم شده‌است. طب المنصوري و برخي از رساله‌هاي طبي ديگر محمد رازي به زبان لاتين ترجمه و چاپ شده و مورد استفاده اروپاييان قرارگرفته است.
در علم كيميا بايد رازي را سرآمد دانشمندان اسلامي دانست. رازي، كتاب هاي متعدد در كيميا به رشته تحرير در آورده ‌است كه از آن جمله كتاب الاكسير و كتاب التدبير را بايد نام برد.
اين فيلسوف و پزشك نامي ايران علاوه بر علم وسيع كيميا و پزشكي، در فلسفه نيز داراي تحقيقات عميقي است كه مورد توجه و اهميت است. رازي، نه فقط در طب، تجربه كسب كرد، بلكه آزمايش را در كليه مباحث علوم طبيعي ضروري مي‌دانست. وي،آزمايش هاي شيميايي خود را با چنان دقتي تشريح و توصيف كرده است كه امروزه هر شيمي داني مي‌تواند آن را مجددا به معرض آزمايش درآورد.
رازي، مواد شيميايي را طبقه‌بندي كرد و به اكتشافات مهمي كه متكي به آزمايش هاي متعدد بوده، از قبيل اكتشاف الكل و جوهر گوگرد (اسيد سولفوريك) نايل آمد. وي، نخستين كسي است كه ‌كليه اشياي عالم را به سه طبقه حيوانات، نباتات، جامدات تقسيم كرده ‌است.
محل و تاريخ وفات محمد رازي به درستي مشخص نيست. ابوريحان بيروني، وفات وي را در ماه شعبان سال 313 هجري نوشته و تعداد تأليف‌هاي وي را بيش از 56 كتاب و رساله دانسته است. محمد رازي در پايان عمر به سبب كثرت كار و مطالعه نابينا شد.
امروز نيز پس از گذشت 12 قرن از درخشش طب و داروسازي در جهان اسلام، درحالي جايگاه داروسازي و پايه گذار آن رازي بزرگ را گرامي مي‌داريم كه پژوهشگران كشورمان در عرصه علوم دارويي همگام با توليد بيش از 95 درصد داروهاي مورد نياز و كسب رتبه برتردر ميان 22 كشور منطقه مديترانه شرقي از نظر دسترسي مردم به دارو و كنترل عوارض دارويي موفق شده‌اند توليد علم و ارايه مقالات بين المللي خود را نيز 6 برابر افزايش دهند. داروسازي در ايران امروز نه تنها علمي با جنبه‌هاي پايه و كاربردي است كه در خانواده علوم پزشكي از جايگاهي ممتاز برخوردار است بلكه به نوعي الگويي كارا و نوين در ارتباط ميان دانشگاه و صنعت است كه توفيق يافته علم را به عرصه ‌عمل برده و با شناخت جامعي از توانمندي‌ها و ضرورت‌هاي مورد توجه جامعه، آنچه را مردم نياز دارند با خلاقيتي قابل تقدير توليد و عرضه كند.

روز داروسازي كه هم ياد‌آور مجدد عظمت علمي ايرانيان در تاريخ بشري است و هم نويد دهنده توسعه روز افزون تلاشهاي تحقيقاتي داروسازان پژوهشگر و دانشمند كشورمان، بر تمامي اعضاي جامعه داروسازي مبارك باد.