حكومت امام زمان(ع)، تا کی ؟
یكی از پرسش‌هایی كه ذهن بسیاری را به خود مشغول داشته، این است كه حكومت امام زمان(ع) یا به طور كلی حكومتی كه پس از ظهور مستقر می‌شود، چند سال به طول می‌انجامد؟
در این مقاله ابتدا روایتهای موجود در این زمینه، بررسی و در ادامه نتیجه به دست آمده از جمع روایات بیان شده است.
در روایتهای شیعه و سنی مدت زمانهای متفاوتی برای حكومت مهدوی ذكر شده كه كمترین آنها هفت سال و بیشترین آنها 309 سال (به مقدار توقف اصحاب كهف در غار) است. در اینجا ابتدا برخی از روایت مرتبط با این موضوع را نقل می‌كنیم و در ادامه به تحلیل و بررسی وجه تفاوت مدت زمانهای ذكر شده در روایات و در صورت امكان جمع بین آنها می‌پردازیم.
1. مدت زمانهای بیان شده در روایات
هفت سال، هشت سال، نه سال، ده سال، نوزده سال، بیست سال، چهل سال و 309 سال مدت زمان‌هایی هستند كه در روایات از آنها به عنوان مدت حكومت قائم(ع) یاد شده است. هر یك از دانشمندان اسلامی نیز یكی از این زمان‌ها را ترجیح داده و در كتاب‌های خود آورده‌اند. روایت‌هایی كه مستند مدت‌های یاد شده هستند از نظر تعداد و اعتبار یكسان نیستند، ولی در هر حال برای هر یك از آنها می‌توان روایت یا روایت‌هایی را نقل كرد.
الف) روایتهای هفت و نه سال
در بسیاری از روایاتی كه از طریق اهل سنت از پیامبر اعظم(ص) نقل شده، مدت زمان حكومت مهدی(ع) هفت یا نه سال ذكر شده است. در یكی از این روایات چنین می‌خوانیم:
«زمین از ظلم و جور پر می‌شود، آنگاه مردی از خاندان من قیام می‌كند، او هفت یا نه [سال] حكومت می‌كند و زمین را از عدل و داد آكنده می‌سازد».1
ب) روایتهای نوزده سال
نعمانی در آخرین باب كتاب خود، چهار روایت، در زمینة مدت زمان حكومت قائم(ع) نقل كرده كه در همة آنها از نوزده سال یا نوزده و چند ماه سخن به بیان آمده است.2
در یكی از این روایات كه از امام صادق(ع) نقل شده است، چنین می‌خوانیم:
«همانا قائم [بر او درود باد] نوزده سال و چند ماه حكومت خواهد كرد».3
در یكی از روایات این باب، افزون بر نوزده سال از 309 سال هم به عنوان مدت حكومت امام مهدی(ع) یاد شده است، كه در ادامه دربارة آن سخن خواهیم گفت.
ج) روایتهای چهل سال
برخی روایات، مدت حكومت امام مهدی(ع) را چهل سال ذكر كرده‌اند. از جمله در روایتی كه از پیامبر اكرم(ص) نقل شده، آمده است: «او چهل سال در روی زمین فرمانروایی می‌كند».4
امام حسن مجتبی (ع) نیز از پدر بزرگوارش نقل می‌كند كه فرمود:
«خداوند در آخرالزمان مردی را بر می‌انگیزد... او زمین را از عدل، داد، برابری، نور و برهان پر می‌كند... او [به مدت] چهل سال بر شرق و غرب عالم فرمانروایی می‌كند. پس خوشا به حال كسی كه زمان او را درك كند و سخن او را بشنود».5
د) روایتهای هفتاد سال
برخی روایات، ابتدا مدت حكومت قائم(ع) را هفت سال اعلام كرده‌اند، ولی در ادامه یادآور شده‌اند كه هر یك سال از حكومت آن حضرت برابر با ده سال از سال‌های معمولی است.
عبدالكریم خثعمی می‌گوید، به امام صادق(ع) عرض كردم: «قائم ـ بر او درود باد ـ چند سال حكومت می‌كند» و آن حضرت فرمود: «هفت سال، روزها و شب‌ها طولانی می‌شوند تا آنجا كه هر سال از سال‌های او با ده سال از سال‌های شما برابری می‌كند، و بدین گونه مدت حكومت او با هفتاد سال از سال‌های شما برابر می‌شود».6
این موضوع كه در عصر امام مهدی(ع)، سال‌ها طولانی‌تر شده و هر سال با ده سال از سال‌های كنونی برابری می‌كند در روایتهای متعددی بیان شده است. از جمله در روایتی كه از امام ششم شیعیان(ع) نقل شده، آمده است: «خداوند در عهد او به چرخ گردون فرمان می‌دهد كه آرام‌تر بگردد، تا آنجا كه در روزگار او یك روز برابر با ده روز از روزهای شما، یك ماه برابر با ده ماه [از ماه‌های شما] و هر سال برابر با ده سال از سال‌های شما می‌شود».7
ه ) روایتهای 309 سال
آخرین گروه از روایات، شامل روایاتی است كه مدت زمان حكومت امام مهدی(ع) را به تعداد سال‌های اقامت اصحاب كهف در غار، یعنی 309 سال دانسته‌اند. در یكی ازاین روایات كه از امام محمدباقر(ع) نقل شده، چنین آمده است:
«قائم مدت 309 سال حكومت می‌كند، به تعداد سال‌هایی كه اصحاب كهف در غار خود درنگ كردند. او زمین را از عدل و داد پر می‌كند. چنان كه ستم و بی‌داد پر شده بود».8
نعمانی در كتاب خود از جابربن یزید جعفی نقل می‌كند كه امام باقر(ع) می‌فرمود:
«به خدا سوگند مردی از ما اهل بیت سیصد سال [و سیزده سال] به اضافة نه [سال] حكومت خواهد كرد، گوید: به آن حضرت عرض كردم: [و] این كی خواهد شد؟ فرمود: پس از وفات قائم(ع). به آن حضرت گفتم: قائم (ع) چقدر در عالم خود برپاست تا از دنیا برود؟ فرمود: نوزده سال از روز قیامش تا روز مرگش».9
2. جمع بین روایات
با توجه به اختلاف‌هایی كه در زمینة مدت حكومت امام عصر(ع) در روایات وجود دارد، عده‌ای از عالمان و محدثان شیعه و سنی به توجیه این اختلاف‌ها و جمع میان روایات پرداخته‌اند، كه در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌كنیم:
علامه مجلسی(ره) در این زمینه می‌نویسد:
«اخبار متفاوتی كه در زمینة مدت حكومت امام مهدی(ع) وارد شده است، برخی بر همة مدت فرمانروایی آن حضرت، برخی بر زمان استقرار دولت او، برخی بر سال‌ها و ماه‌هایی كه در نزد ما وجود دارد و برخی
هم بر سال‌ها و ماه‌های طولانی زمان ایشان حمل می‌شود».10
نویسنده كتاب «الشیعة و الرجعة» پس از نقل روایات مختلفی كه در زمینة مدت حكومت امام مهدی(ع) وارد شده است، می‌نویسد:
«این اقوال در ظاهر متناقض هستند و به هیچ‌یك از آنها نمی‌توان اعتماد كرد. بله، روایت هفت سال در احادیث سنیان و اخبار ما (شیعیان) تكرار شده است و چه‌بسا این روایت بر دیگر روایات ترجیح داشته باشد؛ زیرا این روایت مطابق با برخی اخبار ماست كه می‌گویند مراد از هفت سال، هفتاد سال است و آن حضرت با قدرت خدای تعالی پس از ظهور، این مدت زندگی می‌كند. یعنی هر یك سال [از مدت زندگی ایشان] برابر با ده سال از سال‌های ما خواهد بود. این موضوع در اخبار ما كه ائمه حدیث و حافظان علم درایة و حدیث آنها را نقل كرده‌اند، تبیین شده است».11
سید صدرالدین صدر(ره) دركتاب خود پس از اشاره به اختلاف روایات وارد شده در زمینة مدت حكومت امام مهدی(ع) به ویژه در روایاتی كه از طریق اهل سنت نقل شده است، ابتدا سخنی را از اسعاف الراغبین (ص 155) در ترجیح روایات هفت سال ـ به شرح زیر ـ نقل می‌كند:
«بیشتر روایات بر این موضوع اتفاق دارند كه مدت حكومت او هفت سال است و تردید در زیادتر از این مقدار تا تمام شدن نه سال است. در مورد روایت شش سال هم همین موضوع مطرح است. ابن‌حجر گفته است: آنچه احادیث بر آن اتفاق دارند این است كه او بی‌تردید هفت سال حكومت می‌كند. و از ابن الحسین ابری هم نقل شده است كه اخبار مستفیض و متواتر دلالت دارند كه او هفت سال حكومت می‌كند».15
و در ادامه می‌نویسد:
«این قول ظاهرتر و مشهورتر است و این خود فضیلتی بزرگ برای مهدی است كه قیام او برای اصلاح دینی و دنیایی وعده داده شده، در این مدت كوتاه رخ می‌دهد. چنان كه قیام جد بزرگوار او
ـ درود و سلام خدا بر او و خاندانش باد ـ نیز در مدت هشت سال؛ یعنی از سال دوم هجری به بعد، به ثمر نشست».12
ایشان در پایان بحث، دیدگاه خود را در زمینة جمع بین روایات این گونه بیان می‌كند:
«ممكن است گفته شود دلیل اختلاف روایات این است كه اساساً نمی‌خواسته‌اند حقیقت را در مورد مدت زمان زندگی مهدی بیان كنند ـ چنان‌كه وقت ظهور او را نیز پوشیده نگه داشته‌اند ـ تا شنونده خود هر یك از اقوال را كه مایل بود برگزیند و طولانی‌ترین زمان را برای بقای مهدی آرزو كند. اگر چه ترجیح
ـ چنان‌كه دانستی ـ با قول هفت سال است و همین هم اقواست».13
ابن حجر عسقلانی از علمای اهل سنت نیز دربارة جمع روایات مدت حكومت مهدی موعود، چنین می‌نویسد:
«در نشانه‌های مهدی منتظر روایتهای هفت‌سال بیشتر و مشهورتر هستند. بر فرض درستی همة روایتهای [وارد شده در این موضوع] می‌توان آنها را این‌گونه جمع كرد: حكومت او از نظر ظهور در قدرت متفاوت است. پس چهل سال ـ به عنوان مثال ـ به اعتبار همة مدت حكومت اوست. هفت سال و مانند آن به اعتبار نهایت ظهور و قدرت حكومت او و بیست سال و مانند آن نیز به اعتبار حد میانة [ظهور و مدّت حكومت او] است».14
*************************************
پی نوشت :
1. احمدبن حنبل، المسند، ج 3، ص 28
2. ر. ك: كتاب الغیبة، ص 331 ـ 332.
3. همان، ص 332، ح 4.
4. بشارت الاسلام، ص 255؛ الزام الناصب، ص 304.
5. بحارالآنوار، ج 52، ص 280، ج 6.
6. بحارالآنوار، ج 52، ص 337، ح 77.
7. همان، ص 333، ح 61؛ شیخ طوسی، كتاب الغیبة، ص 283.
8. بحارالآنوار، ج 52، ص 291، ح 34.
9. كتاب الغیبة، ص 331ـ332 ، ح 3.
10. بحارالآنوار، ج 52، ص 280.
11. محمدرضا طبسی نجفی، الشیعه و الرجعة، ج 1، ص 225.
12. همان، ص 242.
13. همان.
14. به نقل از: المهدی، ص 242.
نقل قول
