شادی در قرآن

[نرگس منتظر]

تأکید شاد بودن در لسان قرآن و روایات

معنی لغوی شادی و تفریح :
شادی حالت مثبتی است كه در انسان به وجود می‌آید و در مقابل غم و اندوه قرار دارد و معمولاً منجر به رفتاری می‌شود كه بر آن حالت شادی‌كنان گفته می‌شود ، یعنی فرد در حال شادی كردن است .[1]
تفریح به معنای شاد كردن ، فرح و خوشی ، تفرج و تماشا و گشت و گذار آمده است . [2]
الفاظ شادی در قرآن :
شادی و نشاط در قرآن كریم اغلب با الفاظی هم‌چون فرح ، فرحوا ، تفریح ، تفرحوا ، تفرحون ، یفرح ، فرحون و فرحین آمده است ؛
معنی لغوی فرح :
فرح مخالف حزن و اندوه است .[3] و عبارت است از لذّت قلب و روح از رسیدن به آنچه میل دارد .[4] و در بیانی گفته شده ؛ فرح شرح صدر است به سبب لذت زودگذر كه اكثراً درباره‌ی لذات حسی و دنیوی صدق می‌كند .[5]
فرح در قرآن در چند معنا به كار رفته است ؟
1- سركشی و بدمستی كه درباره‌ی آن خداوند می‌فرماید : « إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الْفَرِحِینَ »[6]
2- خوشنودی و رضا كه خداوند می‌فرماید : « مِنَ الَّذِینَ فَرَّقُوا دِینَهُمْ وَكَانُوا شِیَعًا كُلُّ حِزْبٍ بِمَا لَدَیْهِمْ فَرِحُونَ » [7]
3- شادمانی و خوش‌حالی كه در این باره خداوند می‌فرماید: « فَرِحِینَ بِمَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ وَیَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُواْ بِهِم مِّنْ خَلْفِهِمْ أَلاَّ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ » [8]
در همه‌ی موارد « فرحین » به معنای آنان كه شاد و مسرورند ، آمده است . اما در جایی از قرآن مهر و محبت الهی نسبت به تعریف « فرحین » نفی شده است و اشاره شده كه « فرحین » از محبت خداوند دور شده‌اند ،[9] كه این سوره درباره‌ی قارون است . در این‌جا كلمه‌ی « فرح » به معنای « بطر » یعنی چیزی که لازمه ی فرح و خوش‌حالی و فرح مفرط و بیش از حد كه آخرت را از یاد می‌برد ترجمه شده است .[10] چنین فرحی چون مانع از محبت خداوند است ، نهی شده و در این‌جا « فرحین » به معنای «اشرین» و «بطرین» ؛ است یعنی كسانی كه شكر خداوند را به خاطر آنچه بر آن‌ها عطا فرموده ، به جای نمی‌آورند و به متاع دنیوی و لذات نفسانی ، آن‌قدر در رسیدن به این لذّات غوطه‌ور شده كه از توجه به اعمال صالح و تلاش برای انجام آن بازمانده است .[11و12]

اهمیت شادی و تفریح در آموزه‌‌های دینی ؛
دین اسلام كه به همه‌ی ابعاد حیاتی انسان توجه کرده و متناسب با نیازهای واقعی وی برنامه‌هایی ارائه كرده است . درمورد شادی و نشاط و عوامل نشاط‌انگیز را كه لازمه‌ی یك زندگی موفق است مواردی رابه انسان معرفی و توصیه می‌كند .[13]
امام علی(ع) می‌فرماید : شادی باعث انبساط روح و ایجاد وجد و نشاط می‌شود .[14]
حدیث زیبایی كه از رسول اكرم (ص) نقل است كه فرمود : در بهشت جایی است كه به آن خانه‌ی شادی گفته می‌شود ، هیچ‌كس به آن خانه وارد نمی‌شود مگر آن‌كه موجب شادی كودكان شده باشد .[15]
سرگرمی‌های لذت بخش و هدف دار در كلام امام رضا (ع) این گونه وصف شده‌است : از لذائذ دنیوی نصیبی برای كامیابی خویش قرار دهید و خواهش های دل را از راه‌های مشروع برآورید، مراقبت كنید كه در این كار به مردانگی و شرافت شما آسیب نرسد و دچار اسراف و تند روی نشوید ، تفریح و سر‌گرمی ‌های لذت‌‌بخش ، شما را در اداره ی زندگی یاری می‌كند و با كمك آن بهتر در امور دنیوی خویش موفق خواهید شد .[16]
در تقسیم‌بندی اوقات و نظم روزانه‌ای كه پیشوایان معصوم (ع) توصیه كرده‌اند ، مسرّت و شادی جایگاه ویژه‌ای دارد ، چنانكه امام رضا (ع) می ‌فرماید : كوشش كنید اوقات روز شما چهار قسمت باشد؛ ساعتی برای عبادت و خلوت با خدا ، ساعتی برای تأمین معاش ، ساعتی برای معاشرت با برادران مورد اعتماد وكسانی كه شما را به عیب‌هایتان واقف می ‌سازند و در باطن به شما خلوص و صفا دارند و ساعتی را هم به تفریحات و لذائذ خود اختصاص دهید و از مسرّت و شادی ساعات تفریح ، نیروی انجام وظائف را تأمین كنید .[17]
عوامل شادی آفرین :
اسلام دین شادی وحلاوت و نشاط است ، اما شادی آمیخته با فساد را تجویز نمی‌كند و برای مسلمانان سبك‌سری ، هرزگی و توهین را به بهانه شادی روا نمی ‌دارد . خداوند می ‌فرماید : در رأس همه ی عوامل شادی و نشاط ایمان به خدا و تقوای الهی است و در سایه دین است كه شادی واقعی به‌دست خواهد آمد .
یكی از راه‌های بدست آوردن شادی و نشاط پایدار ومعنوی ، استفاده از رهنمودهای دین در كم كردن وابستگی‌ها به‌دنیا و آرزوهای دور و دراز در رسیدن به مظاهر دنیا و به‌طور كلی زهد و قانع بودن است . زیرا هر چه وابستگی انسان به مظاهر دنیا و مال و منال و لذّت‌های گذرا بیشتر باشد ، غم و افسردگی بیشتری را به دنبال خواهد داشت .[18]
پیامبر اكرم (ص) در این باره می ‌فرماید : علاقه شدید به مظاهر دنیا غم و اندوه را زیاد می‌كند .[19]
یكی دیگر از عوامل شادی آفرین در زندگی انسان تفریح و است . روح انسان به تفریح و نیاز دارد. به‌طوری كه تفریحات سالم از بهترین شادی ها و لذت‌های سالم و نشاط‌آور انسان است .

خداوند در قرآن كریم به سیاحت و سفر امر فرموده‌است تا انسان هم از سرنوشت و سرگذشت گذشتگان آگاهی یابد و عبرت گیرد و هم از زیبایی طبیعت بهره ببرد و شادمان شود.
ورزش و بازی نیز از جمله عوامل شادی محسوب می ‌شود . ورزش از كارهای نشاط‌آوری است كه رهبران دینی به آن عنایت داشته و به بعضی از ورزش‌ها به خاطر اینكه در ورزیدگی وفنون رزمی و دفاعی تأثیر دارند ، بیشتر توجه شده‌است. چنانكه پیامبر اكرم (ص) می‌فرماید : حق فرزند بر عهده پدرش این است كه به او نوشتن و شنا كردن و تیر‌اندازی را آموزش بدهد و جز از راه حلال روزی او را تامین نكند.[20]
رسول خدا می‌فرماید : هر كه مومنی را شاد كند ، مرا شاد كرده و هر كه مرا شاد نماید ، همانا خداوند را شاد نموده است.[21]
نتیجه ؛
طبق کلام خدا ومعصومین هرچه در زندگی گناه نباشد ،زندگی شیرین تر و شادی در آن بیشتر جریان دارد قرآن می فرماید :كسانی كه تقوا داشته باشند ، زندگی‌شان شیرین می شود . « وَ أَنَّهُ هُوَ أَضْحَكَ وَ أَبْكى » [22]‏ آیه‌ی قرآن است ،می فرماید : شاد کردن و گریاندن دست خدا است .خیلی از اوقات اتفاق افتاده که در ظاهر به خاطر کاری ناراحتی پیش آمده اما چون آن مورد ، صبغه ی دینی داشته بلافاصله از راه دیگری خوشحال شده ایم و بالعکس ، از موردی به خوشحالی کذایی رسیده ایم که به چشم به هم زدنی آن شادی از ما سلب شده است .پس می توان به این نکته ی اساسی و مهم رسید که از راه گناه لذت واقعی نخواهیم برد !!
تنظیم: زهرا اجلال - گروه دین و اندیشه تبیان
پی نوشت ها :
1- لغت‌نامه‌ی دهخدا ، ذیل واژه‌ی شادی
2- همان منبع ، ذیل واژه‌ی تفریح
3- معجم‌ مقایس‌اللغة ، ذیل ماده فرح
4- مصباح‌المنیر ، ج 2، ص 638
5- مفردات الفاظ قرآن ، ص 628
6- قصص ، 76
7- روم ، 32
8- آل‌عمران ، 170
9- الحسب والیغفن فی‌القرآن‌الكریم ، ص 246
10- معجم مقایس اللغة
12و11- المیزان ، ج 16، ص 110 و الدرالمنثور ، ج 6 ، ص 438
13- التحریر والتنویر ، ج 20، ص 178
14-همان ،ج 20،ص180
15- تربیت ، ص 54
16- بحارالانوار ، ج75 ،ص321
17- همان
18- نهج البلاغه ، ص995
19- بحارالانوار ، ج 73 ، ص91
20- بحارالانوار ،ج75،ص 322
21- همان
22- نجم /43