آثار دنیوى و مادّى حج ...

[نرگس منتظر]

آثار دنیوى و مادّى حج در روایات بیش از آن است که در بخشى از یک مقاله منعکس شود. آنچه آورده مى شود، اهم موارد است که عبارت اند از:


1. تبادل فرهنگى و اقتصادى
اجتماع شکوهمند حج، اجتماعى است از همه قشرهاى مسلمانان جهان؛ چرا که زائران کعبه از میان تمام گروهها، نژادها، زبانها و کشورهاى مختلف اسلامى مى باشند و اگر انسان بخواهد تمامى این کشورها و مردم آنها را از نزدیک ببیند، هزینه هنگفتى مى طلبد؛ ولى در حج با پرداخت هزینه حج به راحتى به این مسئله نیز دست مى یابد.
هشام بن حکم مى گوید: از امام صادق علیه السلام درباره فلسفه حج و طواف کعبه سؤال کردم، حضرت فرمود: «اِنَّ اللّهَ خَلَقَ الْخَلْقَ... وَاَمَرَهُمْ بِما یَکُونُ مِنْ اَمْرِ الطّاعَةِ فِى الدِّینِ وَمَصْلِحَتِهِمْ مِنْ اَمْرِ دُنْیاهُمْ فَجَعَلَ فِیهِ الاِْجْتِماعَ مِنَ الشَّرْقِ وَالْغَرْبِ لِیَتَعارَفُوا وَلِیَنْزِعَ کُلُّ قَوْمٍ مِنَ التِّجاراتِ مِنْ بَلَدٍ اِلى بَلَدٍ... وَلِتُعْرَفَ آثارُ رَسُولِ اللّهِ صلى الله علیه و آله وَتُعْرَفَ اَخْبارُهُ وَیُذْکَرَ وَلا یُنْسى؛ خداوند این بندگان را آفرید... و فرمانهایى در طریق مصلحت دین و دنیا به آنها داد، از جمله اجتماع مردم شرق و غرب را [در مراسم حج] مقرر داشت تا مسلمانان به خوبى یکدیگر را بشناسند [و از حال هم آگاه شوند و تبادل فرهنگى داشته باشند] و هر گروهى سرمایه هاى تجارى را از شهرى به شهر دیگر منتقل کنند [و تبادل اقتصادى داشته باشند]... و براى اینکه آثار پیامبر صلى الله علیه و آله و اخبار او شناخته و به خاطر آورده شود و فراموش نگردد.»
در جملات فوق به تبادل فرهنگى و شناخت همدیگر و همین طور تبادل اقتصادى و تجارت به عنوان فلسفه و پى آمد حج اشاره شده است.
و در ذیل حدیث با تأکید بیشتر بر نقش تبادل فرهنگى و اطلاعاتى، مى فرماید: «وَلَوْ کانَ کُلُّ قَوْمٍ اِنَّما یَتَکَلَّمُونَ عَلى بِلادِهِمْ وَما فِیها هَلَکُوا وَخَرِبَتِ الْبِلادُ وَسَقَطَتِ الْجَلَبُ وَالاَْرْباحُ وَعَمِیَتِ الاَْخْبارُ...؛
اگر هر قوم و ملّتى تنها از بلاد خویش و آنچه در آن است سخن بگویند، همگى نابود مى گردند و کشورهایشان ویران مى شود و منافع آنها ساقط مى گردد و اخبار واقعى در پشت پرده قرار مى گیرد.»
و در حدیث دیگرى، امام صادق علیه السلام در ذیل آیه «لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَن تَبْتَغُواْ فَضْلاً مِّن رَّبِّکُمْ»؛ «گناهى بر شما نیست که از فضل پروردگارتان طلب کنید.» مى فرماید که منظور از این آیه کسب روزى است:
«فَاِذا اَحَلَّ الرَّجُلُ مِنْ اِحْرامِهِ وَقَضى نُسُکَهُ فَلْیَشْتَرِ وَلْیَبِعْ فِى الْمَوْسِمِ؛
هنگامى که انسان از احرام بیرون آمد و مناسک حج را به جا آورد، در همان موسم حج خرید و فروش کند!»


2. محافظت مال و عیال
از آثار و برکات مادّى حج این است که در این ایّام، خداوند از اموال و اهل و عیال زائر خانه اش محافظت و نگه دارى مى کند. حضرت صادق علیه السلام در ذیل آیه «لِیَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ» فرمود: «اَنَّهَ لا یَشْهَدُها اَحَدٌ اِلاَّ نَفَعَهُ اللّهُ اَمّا اَنْتُمْ فَتَرْجِعُونَ مَغْفُورا لَکُمْ وَاَمّا غَیْرُکُمْ فَیُحْفَظُونَ فِى اَهالِیهِمْ وَاَمْوالِهِمْ؛
به راستى کسى در مکّه [و زیارت حج خانه خدا] حضور نمى یابد، مگر اینکه خداوند به او نفعى مى رساند؛ امّا شما [شیعیان] بخشیده شده برمى گردید، ولى غیر شما مال و اهل و عیالشان محافظت مى شود.» همچنان که اگر کسى مانع انجام حج افراد شود، به او فتنه و بلایى مى رسد.
حضرت صادق علیه السلام فرمود: «لِیَحْذَرْ اَحَدُکُمْ اَنْ یُعَوِّقَ اَخاهُ عَنِ الْحَجِّ فَتُصِیبَهُ فِتْنَةٌ فِى دُنْیاهُ مَعَ ما یُدَّخَرُ لَهُ فِى الاْآخِرَةِ؛
آن که برادر [ایمانى] خود را از حج باز دارد، باید بترسد که افزون بر آنچه در آخرت براى او ذخیره شده [از عذاب] در دنیایش نیز به مصیبت گرفتار شود.»


3. برآورده شدن حاجات
خانه خدا ـ مخصوصا در اولین نگاه ـ مکانى است براى استجابت دعا و همین طور است صحراى عرفات و دیگر مواقف و به طور کلّى، حاجى مورد توجّه خاص خداوند است و خداوند حاجات او را برآورده مى سازد.
امیر مؤمنان على علیه السلام فرمود: «مَنْ تَرَکَ الْحَجَّ لِحاجَةٍ مِنْ حَوائِجِ الدُّنْیا لَمْ یُقْضَ حَتّى یَنْظُرَ اِلَى الْمُحَلَّقِینَ؛
کسى که حج را براى حاجتى از حاجتهاى دنیوى ترک گوید، [حاجتش] برآورده نمى شود، مگر اینکه نگاهش به [حاجیان] سر تراشیده بیفتد.»

4. فقرزدایى
انجام حج براى همیشه فقر را از انسان دور مى سازد. پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: «الْحَجُّ یَنْفِى الْفَقْرَ؛
حج باعث از بین رفتن فقر [به صورت دائم[ مى شود.» وامام صادق علیه السلام فرمود: «مَنْ حَجَّ ثَلاثَ حِجَجٍ لَمْ یُصِبْهُ فَقْرٌ اَبَدا؛ هر کس سه بار حج انجام دهد، تا ابد فقر به او نمى رسد.»


5. افزایش رزق و روزى
از دیگر آثار و برکات مادى حج این است که بر رزق و روزى انسان افزوده مى شود.
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: «حُجُّوا تَسْتَغنُوا؛
حج انجام دهید [تا از نظر مالى] بى نیاز شوید.» امام صادق علیه السلام نیز فرمود: «ما رَأَیْتُ شَیْئا أَسْرَعَ غِنىً وَلا أَنْفَى لِلْفَقْرِ مِنْ اِدْمانِ حِجِّ هذا الْبَیْتِ؛ چیزى سریع تر براى بى نیازى [مالى] و نابود کننده فقر از مداومت حج خانه [خدا[ ندیدم.»
اسحاق بن عمار مى گوید که به امام صادق علیه السلام عرض کردم: من با خود این گونه قرار گذاشته ام که هر سال تنها و یا با یکى از بستگان با سرمایه خودم حج انجام دهم. حضرت فرمود: «بر این قرار، تصمیم جدى دارى؟» عرض کردم: بلى. فرمود: «اِنْ فَعَلْتَ ذلِکَ فَأَیْقِنْ بِکَثْرَةِ الْمالِ أَوْ أَبْشِرْ بِکَثْرَةِ الْمالِ؛
اگر این کار (حج در هر سال) را انجام دهى، پس یقین کن به زیادى مال [خویش] و یا بشارت باد تو را به زیادى مال!»


6. بیمه سلامتى
اثر دیگر سفر حج این است که بر سلامتى بدن و صحت جسم نیز اثر مى گذارد.
امام زین العابدین علیه السلام فرمود: «حُجُّوا وَاعْتَمِرُوا تَصِحَّ أَجْسامُکُمْ؛
حج کنید و عمره انجام دهید که باعث سلامتى بدنهاى شما مى شود.»