بانوی ادبیات انقلاب و دفاع مقدس

[عهد آسمانى]

اگر موافقید برگردیم به شعر دفاع مقدس و ریشه‌های آن؟
من معتقدم شعر جنگ ریشه در باورها و سنت‌ها دارد و سهم عمده‌ای از موفقیت شعر جنگ ما به تنفس شاعران انقلاب در سنت‌ها و بویژه ریشه‌های مذهبی همچون عاشورا بازمی‌گردد.
شعر دفاع مقدس به تعبیر سیدحسن حسینی شعری خودجوش، مردمی و بی‌غرض و بدون تکلف است و در آن من فردی شاعر به من جمعی تبدیل می‌شود.
ببینید در حمله‌ای که عراق به سرزمین ما داشت موضوع تنها گرفتن یک خاک و سرزمین نبود. من فکر می‌کنم مهم‌ترین هدف حمله از بین بردن یک فرهنگ، باور و اعتقاد بود که ما از آن به نام فرهنگ انقلابی، اسلامی و جهادی یاد می‌کنیم.
اما در مورد ادبیات دفاع مقدس من فکر می‌کنم این ادبیات تا امروز چند دوره را پشت‌سر گذاشته است. سال‌هایی که در بطن جنگ بودیم و درگیر با آن که اشعار بیشتر حالت حماسی داشت و عاطفه در آنها موج می‌زد.
اما امروز و هرچه از آن دوران بیشتر فاصله می‌گیریم ۲ عنصر تعقل و عقلانیت خودش را بیشتر نمایان می‌کند و رویکرد انسانی و نقد و تحلیل آسیب‌ها و آثار تدریجی به جا مانده از جنگ در اشعار، خاطرات، داستان‌ها و به طور کل کتاب‌های جنگ دیده می‌شود.
نکته دیگری که به ذهنم می‌رسد و در این چند سال اخیر در ادبیات دفاع مقدس بیشتر دیده می‌شود، تلفیق بین جنگ و زندگی است. به نظرم این موضوع می‌تواند دستمایه خلق آثار درخشانی حتی در دیگر هنرها هم بشود و جای کار بیشتری هم دارد. من از نزدیک جنگ را دیده‌ام و آن را حس کرده‌ام افرادی که در جبهه‌ها حضور داشتند، رزمندگان و عزیزانی بودند که هر یک زندگی شخصی و خصوصی هم دارند که قطعا جاذبه‌های خوبی در آنها پنهان مانده است که باید توسط نویسندگان، شاعران و هنرمندان کشف شود.

[عهد آسمانى]

خانم وحیدی! برخی معتقدند اقبالی که در گذشته وجود داشته اکنون نیست و تعدادی از منتقدان بر این باورند که دوران شعر دفاع مقدس رو به افول است و آن را تمام شده می‌بینند. نظر شما در این رابطه چیست؟
در مورد اقبال عمومی باید بگویم ۲ عامل اصلی داشت؛ یکی نفس و ماهیت جنگ و تبعات آن که به طور طبیعی برای هر انسانی که ذره‌ای احساس و عاطفه داشته باشد رخدادی برانگیزاننده و قابل تامل است و اما نکته دیگر که در میان خواص وجود داشت وجه ایدئولوژیک و مکتبی آن بود که باعث می‌شد این دست از نخبگان و شاعران دوران ۸ ساله جنگ تحمیلی را تنها یک درگیری صرف نظامی و سیاسی ندانند و در برابر آن موضعگیری فکری و فرهنگی هم داشته باشند.
مثلا در شعر شاعرانی چون سیدحسن حسینی یا علیرضا قزوه جنگ ما جلوه‌ای از رویارویی دائمی حق و باطل است.
من فکر می‌کنم باید به دفاع مقدس نگاهی نه تنها ملی که اصلا فراملی داشت زیرا این اتفاق توانست محاسبات سیاسی و نظامی منطقه و جهان را به هم بزند. با این حساب چگونه می‌توان دوران شعر دفاع مقدس را پایان یافته دانست؟ دفاع مقدس تمام شدنی نیست. من در ابتدای گفتگو هم اشاره کردم که ما در همه ادوار تاریخی، به نوعی شاهد دفاع مقدس بوده‌ایم. همه ما سرباز هستیم و هر کدام به نحوی در حال مبارزه! و این پدیده سال‌ها فکر و ذهن شاعران را به خود مشغول کرده است و همین امروز هم شاهد آثار خوبی هستیم اگرچه معتقدم جوان‌ها و آنهایی که جنگ را از نزدیک لمس نکرده‌‌اند شعرشان آن جوهره و پایه لازم را ندارد و گاه گرفتار شعار می‌شود و گاه بینش لازم را ندارد.
اما تاکید می‌کنم که شاعران و اهل قلمی که در سال‌های جنگ حضور داشته‌اند امروز بیشتر از هر زمان دیگری به این نتیجه رسیده‌اند که فراموشی یا خاموشی در روزگاری که بیداری و هشیاری فراوانی می‌طلبد دقیقا حکم این را دارد که همه ایثارها و از خودگذشتگی‌ها را در ذهن‌هایمان خاک کنیم و به آنها توجهی نداشته باشیم.

[عهد آسمانى]

خانم وحیدی نکته دیگری که در زمینه شعر انقلاب و دفاع مقدس وجود دارد حضور نه‌چندان پر رنگ بانوان است به‌گونه‌ای که شما، مرحوم سپیده کاشانی و تا حدودی آن هم به صورت غیرمستقیم روانشاد طاهره صفارزاده نسلی از بانوانی بودید که آثار جدی در این حوزه خلق کردید؛ حضور زنان اهل قلم را در این جریان چگونه ارزیابی می‌کنید؟

واقعیت این است که از صدر اسلام تا قبل از پیدایش انقلاب، مرثیه‌سرایی، رجزخوانی و حماسه‌سرایی در میان زنان سابقه زیادی نداشته است و تنها معدودی از زنان عرب به منظور ترغیب رزمندگان خود در صحنه‌های کارزار به رجزخوانی و حماسه‌سرایی می‌پرداختند یا در غم از دست دادن عزیز خود، مرثیه می‌سرودند.
من فکر می‌کنم آثاری که بانوان در ادبیات دفاع مقدس آفریدند آنقدر پتانسیل دارد که در قالب یک پایان‌نامه علمی و آکادمیک به آن پرداخته شود و باید به صورت تخصصی به آن نگریسته شود تا با نقد علمی آن سیمای مقاومت و پایداری در شعر بانوان نمایان شود.

[عهد آسمانى]

امروز با گذشت ۳۰ سال از آن روزگار وقتی برمی‌گردید و به گذشته نگاه می‌کنید چه حسی دارید؟
من واقعیتش را اگر بگویم وقتی برمی‌گردم و به پشت سر نگاه می‌کنم با آن خاطرات واقعا زندگی می‌کنم. یادآوری هرکدام برایم شیرین است، اما در عین حال تاسف هم می‌خورم که ما این همه زحمت کشیدیم؛ فرزند من و بسیاری از این مردم چه در زندان‌های شاه و چه در جبهه‌ها و دوران اسارت سختی کشیدند، شهید دادیم… باور کنید که ما در آن روزگار بچه‌های بسیار خوبی از دست دادیم.
اما امروز ما واقعا گرفتاریم. چرا باید این گونه دچار چند دستگی بشویم امروز روزی است که ما باید مثل زنجیر به هم پیوسته باشیم و در مسیر ارزش‌ها قرار بگیریم؛ ارزش‌هایی که برای آن انقلاب کردیم.
من به عنوان یک مادر، به عنوان زنی که سال‌ها برای این انقلاب و آرمان‌هایش و بویژه برای امام راحلمان نوشته و سروده‌ام از عمق وجودم این روزها غصه دارم و از همه مسوولان و مدیران و سیاستمداران می‌خواهم که با هم هماهنگ باشند؛ باور کنید این روزها غصه دارم و هر روز وزنم کاهش می‌یابد و فکر می‌کنم آخرش از غصه می‌میرم.
ما این همه اشتراک داریم؛ پس چرا وارد ماجراهای نفاق‌انگیز شویم. همه ما عشق به ایران و اسلام داریم.
ببینید امروز وحدت از هر عاملی قوی‌تر است و از هرگونه فتنه، نفاق، فساد و از ورود دوگانگی و اختلاف‌های ریشه‌ای جلوگیری می‌کند.
من یک خواهشی هم از مسئولان دارم و می‌خواهم بگویم اگر اختلاف سلیقه‌ای هم وجود دارد مثل یک خانواده در درون باید حل شود نه این که هر مدیری هر مسوولی هرچه فکر می‌کند را در رسانه‌ها و صداوسیما بیان کند و مردم را دچار دلهره و اضطراب کند.
از یاد هم نبریم که خداوند همواره ملتی را که وحدت دارد و در راه اسلام و حق‌طلبی گام برمی‌دارد یاری می‌کند؛ اگر پیوسته باشیم من مطمئن هستم که پیروز می‌شویم.

[عهد آسمانى]

خانم وحیدی به عنوان آخرین پرسش کدام یک از شعرها یا کتاب‌هایتان را بیشتر از بقیه دوست دارید؟
من هنوز هیچ کدام را دوست ندارم چون دوست دارم بهتر از اینها بسرایم، اما در میان غزل‌هایم شعری که شما بخشی از آن را در همین مصاحبه خواندید بیشتر از بقیه دوست دارم شعری که در آن امید و طراوت و دعوت به مقاومت وجود دارد:
برای رویش شب‌بوها فرصتی دیگر هست
مجال سبزتری در دل برای عشق میسر هست
از آفتاب اگر چندی فضای خانه شود خالی
به عرش سینه ما مهری از آفتاب فراتر هست
به شهر سوخته‌ام زخمی اگر که مانده به جا
به هر طر ف نظر اندازم هزار نخل تناور هست
به خاک میهن ما چشمی مباد آن که طمع ورزد
که بر هلاکت طمع‌ورزان جهاد سرخ مکرر هست
مخواه از من و چشمم به غیر شیوه بیداری
که هر کجای وطن ما را حریم قدسی سنگر هست
هنوز باغ وطن خرم به یمن دیده‌بارانی است
هنوز فصل بهاران را غریب نعره تندر هست
زتن گرم گرچه جوانی شد، بهارم ارچه خزانی شد
هنوز فرصت بالیدن به یک دو شاخه دیگر هست
هنوز برگ‌تر شعرم پر از طراوت شبنم‌هاست
به شاخسار غزل‌هایم شکوفه‌های معطر هست
از آن شبی که دلم پر زد به آسمان و نیامد باز
در آشیان دلم چشمی در انتظار کبوتر هست