آشنایی و تعریف اصطلاحات تجوید

[mahdy30na]

تَدْویر
تدویر حد فاصل میان قرائت با تحدیر و تحقیق است که مورد توجه اکثر قرّاء می‎باشد. زیرا قرائت قرآن به سه طریق انجام می‎شود که عبارتند از: تحدیر ـ تحقیق ـ تدویر

[mahdy30na]

تَرْتیل
تَرْتیل عبارت از خواندن قرآن بطور منظم و با تأنّی و حوصله، و شمرده و همراه با تدبیر در معانی آیات است، بطوریکه تمامی قواعد تجوید رعایت شود.
قرآن مجید در سوره مُزَّمّل آیه چهار می‎فرماید: وَ رَتِّلِ الْقُرآنَ تَرْتِیلاً( سوره مزّمّل، آیه ۴. ) (قرآن را با تأنی و شمرده بخوان و حروف آنرا آشکار کن). و از علی ـ علیه السّلام ـ نقل شده که فرمودند:
اَلتَّرْتِیلُ حِفْظُ الْوُقُوفِ وَ بَیانُ الْحُرُوفِ (ترتیل، محافظت بر محل وقف‎ها و بیان حروف است) و احتمال دارد مراد از بیان حروف رعایت مخارج و صفات آن باشد.
ترتیل یکی از شیوه‎های قرائت قرآن مجید می‎باشد.

[mahdy30na]

تَرْقِیق
تَرْقِیق به معنی ضعیف و نازک ادا کردن حروف است. و در این حالت زبان میل به پائین پیدا می‎کند مانند حروف منفتحه و مستفله.
و یا ترقیق حرف «راء» در کلمات رِجالُ،‌ اَرِنا، رِیحٌ…

[mahdy30na]

ترتیب مخارج حروف
مخارج حروف از ابتدای حلق به سوی دهان و لبها عبارتند از:
۱. حروف حَلْقی (همزه ـ هـ ـ ع ـ ح ـ غ ـ خ)
۲. حروف لَهَوی (ق ـ ک)
۳. حروف ضِرْسی (ض)
۴. حروف شَجْری (ج ـ ش ـ ی)
۵. حروف لِثَوی (ل ـ ن ـ ر)
۶. حروف نِطْعی (ط ـ د ـ ت)
۷. حروف اَسَلی (ص ـ س ـ ز)
۸. حروف ذَوْلَقی (ظ ـ ذ ـ ث)
۹. حروف شَفَهی (ف ـ ب ـ م ـ و)(یا شَفَوی.)

[mahdy30na]

تَسْهِیل
به معنی به سهولت ادا کردن است که، اغلب در قرائت الف و همزه می‎باشد. تسهیلِ الف همان ترقیق و اماله صغری یعنی (عدم اشباع فتحه ماقبل الف) می‎باشد که قبلاً بیان شد. و در مورد همزه چون مخرج آن ابتدای حلق و دورترین مخارج حروف الفبا است، و به سنگینی ادا می‎شود، بیان آن دشوارتر از سایر حروف است. لذا به آن «اثقل الحروف» می‎گویند. تسهیل در اختلاف قرائات بکار می‎رود. مثلاً هر گاه دو همزه در یک کلمه پهلوی هم واقع شوند، و اولی مفتوح و دومی ساکن باشد، همزه دوم به جهت تسهیل، قلب به الف می‎شود. مانند: اَئْمَنَ و اَئْمَرَکه امَنَ و امَرَ نوشته و خوانده می‎شوند.
و چنانچه همزه اول مضموم باشد، همزه دوم قلب به واو می‎گردد مانند: اُئمِنَ که اُومِنَ نوشته و خوانده می‎شود. و اگر همزه اول مکسور باشد همزه دوم قلب به یاء می‎شود مانند: إئْمان ـ اِئْتُونی که اِیمَان و اِیتُونِی نوشته و خوانده می‎شود.
موارد دیگری نیز وجود دارد که مربوط به اختلاف قرائات است.
مانند: أأسْلَمْتُمْ که بعضی آسْلَمْتُمْ خوانده‎اند. (آل عمران، ۲۰)
و یا: أألذَّکَرَیْنِ که آلذَّکَرَیْن خوانده می‎شود. (انعام، ۱۴۳)
و یا: اَرَأیْتَ که اَرَیْتَ خوانده‎اند. (آل عمران، ۹۹)
و یا: مَنْ آمَنَ که به صورت مَنامَنَ خوانده شده.
و یا: مُؤَجَّلاً که مُوَجَّلاً خوانده‎اند. (آل عمران، ۱۴۵)
و یا: نُنْشِئَکُمْ که نُنْشِیَکُمْ بعضی خوانده‎اند. (واقعه، ۶۱)
و مُسْتَهْزِؤُنَ که مُسْتَهْزِیُونَ خوانده شده. (بقره، ۱۴)
و لا یَطَؤُونَ که لایَطَوُنَ خوانده شده. (توبه، ۱۲۰)
و مُتَّکِئِینَ که به صورت مُتَّکِینَ خوانده‎اند. (کهف، ۳۱)
و اَلْاَرْضَ که به صورت اَلَرضَ و اَلْاَمْرُ که بصورت اَلَمْرُ خوانده‎اند.
و یا: کَدَأْبِ که به صورت کَدَابِ خوانده شده. (آل عمران، ۱۱)
و یا بِئْسَ که به صورت بیسَ و جِئْتَ به صورت جیتَ و ذِئْب به صورت ذِیب و جِئْنَا به صورت جینًا خوانده شده است.
و کلمه یُؤْلُونَ به صورت یُولُونَ و رُؤْیا( سوره اسراء، آیه ۶۰. ) به صورت رُویا خوانده‎اند.
و نیز بعضی قُرْان را به صورت قُرَان و مَسْئُولاً( سوره فرقان، آیه ۱۶) را به صورت مَسُولاً و سَوْءِ را به صورت سَوٍ خوانده‎اند.
و بعضی از قرّاء خَطِیئَهٍ را خَطِیَّهٍ و هَنِیئاً را به صورت هَنِیّاً و بَرِیئُونَ(ونس، ۴۱.)را به صورت بَرِیُّونَ خوانده‎اند.
قابل ذکر است که شیوه قرائت قرّاء در مورد همزه یکسان نیست، و بهتر است با تحقیق قرائت شود.
لذا پاره‎ای از قرّاء هنگامی که همزه مفرد متحرک در اول یا وسط یا آخر کلمه‎ای که ماقبلش ساکن باشد و در یک یا دو کلمه واقع شود را بطریق سکته خوانده‎اند، یعنی بین حرف ساکن و همزه صدا را قطع می‎کنند تا حرف ساکنی که سکته بر آن می‎شود، بیان گردد و قدرت بر تکلّم همزه نیز بیشتر شود مانند:
شَیْئاً ـ قُرْان ـ قَدْاَفْلَحَ ـ خَلَوْا اِلی ـ وَ الاَرْضِ.

[mahdy30na]

تشدید
هر گاه دو حرف مانند هم (متمائل) در یک کلمه پهلوی هم قرار گیرند، یک حرف را می‎نویسند و روی آن تشدید می‎گذارند.
مانند مَرَّ ـ حَقّ حرفی که دارای تشدید باشد را «مشدّد» می‎نامند.
مشدّد کردن حروف را «ادغام» می‎گویند
(به قسمت ادغام و اقسام آن مراجعه شود.مصطفی اسرار ـ فرهنگ اصطلاحات تجوید)

[mahdy30na]

تغلیظ
عبارت از تفخیم و غلیظ ادا کردن حروف است.
و تفاوتی که تفخیم با تغلیظ دارد آن است که اصطلاحاً، تفخیم درحرف «راء» و تغلیظ در حرف «لام» بکار می‎رود
مانند: تغلیظ لام جلاله «الله»

[mahdy30na]

تَفَشِّی
این کلمه مصدر باب تفعیل است و به معنای از هم پاشیدن و پهن شدن و پراکندگی و انتشار می‎باشد.
حرف «شین» دارای این صفت است.
زیرا هنگام ادای آن، ‌صوت از مخرج مربوطه در دهان منتشر شده، و تا جایگاه و مخرج «لام» و «طاء» می‎رسد.
تَفَشِّی از صفات عارضی حروف است.

[mahdy30na]

سلام
عیدتون مبارک

تَفْخِیم
به معنای درشت گفتن و فربه نمودن حروف و برخلاف ترقیق است. و در این حالت زبان به طرف کام بالا متمایل می‎شود مانند: حروف مطبقه و مستعلیه و مفخّمه، مثل تفخیم «راء» مفتوح و مضموم، در کلمات، رَبّ و رُحَماء.
تَکْرِیر مصدر باب تفعیل است، و به معنای دوباره گفتن می‎باشد.
از حروف الفبا، حرف «راء» دارای این صفت است، زیرا هنگام ادای آن به نظر می‎رسد که دوبار گفته می‎شود، ولی در واقع چنین نیست، بلکه اندکی لرزش در مخرج حرف پدید می‎آید، و بدون رعایت این صفت ادای آن امکان ندارد. حرف راء را مکرّر می‎گویند. تکریر، لرزش قسمتی از سطح سر زبان است. تکریر از صفات عارضی حروف است. مانند: اَکْبَرُ ـ بِرَّ البته بعضی معتقدند که صفت تکریر از صفات اصلی حروف بوده، و حرف راء دارای تکرّر ذاتی می‎باشد.
قابل ذکر است که در حرف «زاء» نیز کمی تکریر وجود دارد، تکریر آن در پهنای زبان و تکریر راء در درازای زبان است. مانند: تَنَزَّلَ.

[mahdy30na]

تنوین
تنوین نون ساکنه‎ای است که به تلفظ در می‎آید، ولی نوشته نمی‎شود. و ویژه و خاص اسم است. زیرا فعل و حرف تنوین نمی‎گیرند و آنرا با تکرار شکلِ حرکت نشان می‎دهند مانند (ـًـٍـٌـ) و در فارسی دو زبر ـ دو زیر و دو پیش خوانده می‎شوند. مانند: مُحَمَّداً ـ عَلِّیاً ـ خَیْرٌ قَوْمٍ.