***پندهاي شيرين♥ خلاصه كتاب ابواب الجنان♥***

[عهد آسمانى]

پندهاى شيرين ((خلاصه كتاب (ابواب الجنان )واعظ قزوينى))
سيد حسين شيخ الاسلامى

http://www.ghadeer.org/akhlagh/p_shirin/FEHREST.HTM

[عهد آسمانى]

فهرست مطالب

مقدمه مولف
احتياج انسان به وعظ و فايده آن
فضيلت وعظ از ديدگاه عقل و نقل
الف - از ديدگاه عقل
ب - از ديدگاه نقل
وظايف گويندگان
وظايف شنوندگان
موعظه اول : حب دنيا و اقسام آن
قسم اول : دنياطلبى مذموم
دو حكايت
فضيلت كسب حلال
دنياطلبى حلال
دنيا از ديدگاه آيات و روايات
قسم دوم : حب دنيا
قسم سوم : بى وفايى دنيا
مثل دنيا و اشعار سنائى
تجسم دنيا در قيامت به صورت عجوزه
روايتى درباره حب دنيا
دو حكايت
مثال آدم غافل
چند نكته
قسم چهارم : اقسام حب دنيا
موعظه دوم : مذمت حب جاه و رياست
يك حكايت
نكته
اشعار مناسب
موعظه سوم : حرص مذموم
حرص از ديدگاه آيات و روايات
نكته ها
موعظه چهارم : دنيا مسافر خانه اى بيش نيست
نكته ها
موعظه پنجم : مباشرت با زنان
نكته ها
پاكدامنى از ديدگاه آيات و روايات
گناه زنا از ديدگاه روايات
يك داستان
نگاه مسموم
نكته ها
ازدواج از نگاه آيات و روايات
روياى صادقه
موعظه ششم : مذموم بودن پرخورى
قسم اول : كميت خوردن
نكته ها
قسم دوم : كيفيت خوردن
حرامخوارى
يك نكته
موعظه هفتم : مذموم بودن مدگرايى
نكته ها
موعظه هشتم : انتخاب دوست
فوايد خاموشى
سخنان چهار حكيم
غيبت
نكته اى آموزنده
حكايت ابراهيم ادهم
گوش دادن به غيبت
گمان بد
حكايت حضرت عيسى (عليه السلام )
تجسس خليفه دوم
زشتى دروغگويى
مواردى كه دروغ گفتن جايز است
چند نكته
سخن چينى
حضرت موسى (عليه السلام ) و سخن چين
مذموم بودن استهزا
چند نكته
مذموم بودن شرب خمر
فضيلت انسان
ارزش عبادت
يك حكايت
آثار شرب خمر از نظر روايات
مذموم بودن غنا و موسيقى
مذموم بودن قمار بازى
قمار و شطرنج از ديگاه آيات و روايات
شركت در مجالس گناه
همنشينى با معصيت كار

ادامه دارد...

[عهد آسمانى]

موعظه نهم : تكبر و تواضع
مذموم بودن تكبر
تكبر از ديدگاه آيات و روايات
يك حكايت
مال و ثروت از ديدگاه روايات
نكته ها
افتخار به جاه و مقام
نكته ها
ممدوح بودن تواضع
چند حكايت
تواشع ؛ ستاره اى فروزان
چند نكته
شيرينى عبادت
موعظه دهم : مذموم بودن ريا
معناى ريا
حبط اعمال به خاطر ريا
قبولى اعمال
ريا كاران در قيامت
علامت ريا كار
راه علاج ريا
يك حكايت
عابد خودنما
خودپسندى و عجب
چند نكته
يك مثل
موعظه يازدهم : بغض و حسد
بغض و عداوت مذموم
يك نكته
يك حكايت
امام على (عليه السلام ) عقيل
يك نكته
دوستى در راه خدا
رابطه مسلمان با مسلمان
حقوق مسلمان بر مسلمان
ملاقات مؤ من با مؤ من
يك حكايت
حكايتى ديگر
حسد
بشارت به بهشت
يك نكته
موعظه دوازدهم : مذموم بودن طمع
چند حكايت
طمع از ديدگاه روايات
چند حكايت
رزق از ديدگاه روايات
تجارت
چند حكايت
موعضه شعيب پيغمبر (عليه السلام )
شرايط معامله
چند نكته
غش در معامله از ديدگاه روايات

بركت در دانه گندم

ادامه دارد...

[عهد آسمانى]

موعظه سيزدهم : مذموم بودن بخل
فضيلت انفاق
انفاق امام صادق (عليه السلام )
دو حكايت
شاءن نزول آيه (و اما من بخل )
سخاوت از ديدگاه روايات
خدا سخى را دوست دارد
يك روايت
شاءن نزول سوره (هل اتى )
ايثارگريهاى على (عليه السلام )
زكات و فوايد آن
نتيجه منع زكات
كيفر ترك زكات
طغيان قارون
خمس
فوايد صدقه
دو نكته
فوايد اخروى صدقه
مرد ثروتمند و ملك الموت
احدايث اماكن خيريه
يك حكايت
فوايد مهمانى
چند حكايت
بخشش قبل از سؤ ال
دو حكايت
عدم منت در بخشش
تعجيل در احسان
موعظه چهاردهم : مذموم بودن ظلم
نتيجه عدالت
يك داستان
اقسام ظلم
سخنى با قدرتمندان
ظلم از ديدگاه آيات و روايات
نتيجه ظلم
يك حكايت
چند نكته
امورى كه مراعات آن در مملكت دارى لازم است
چند نكته
يك داستان
چند نكته
موعظه پانزدهم : مذموم بودن خلق بد
نكته ها
غضب ، منشاء شر و پليدى
موعظه شانزدهم : حلم و خوش خلقى
نكته ها
گذشت حضرت على (عليه السلام ) از دشمن
گشاده رويى
خنده بسيار
خوش طبعى
مزاحهاى حرام
چند نكته
خاتمه
ترك بسم الله
ثواب گفتن بسم الله
حمد خدا
ثواب حمد خدا
صلوات بر پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) و اهل بيت او
معنا و ثواب صلوات
صلوات بدون آل
نكته ها

[عهد آسمانى]

مقدمه مولف

حمد و ثنا يگانه خداوندى را سزاست كه كاروان فنون محاورات هر چه در بيابان بى پايان كمالش به سرعت تمام و به شتاب هر چه تمام تر تكاپو نمايند، آخر جز به منزل بى خبرى نتوانند رسيد و يگانه پروردگارى را كه هر چه طاير تيزپر روزگار در فضاى نامتناهى لقايش با پر و بال ليل و نهار طيران كند، جز تا سر ديوار واماندگى نتواند پريد و يگانه قادرى را كه هر چه سلاطين جهان سپاه و قشون و آلات جنگى تهيه نمايند، جز به نقطه ضعف و مغلوبيت نتوانند رسيد و درود بى پايان بر يگانه پيغمبر رحمت و شفيع امت ، محمد بن عبدالله (صلى الله عليه و آله و سلم ) و بر پسر عم و برادرش ، آيينه كمال الهى و صفات ذوالجلالى ، يعنى على بن ابى طالب - عليه آلاف التحيه و الثناء- و بر يازده فرزندش .
ثابت و مبرهن است كه به حكم آيه شريفه و ما خلقت الجن و الانس الا ليعبدون (1) ((من جن و انس را نيافريدم مگر براى آنكه مرا عبادت كنند))، هدف از آفرينش ((عبادت )) است و بس .
آرى ، خالق منان آدمى را نه از اين جهت آفريده كه در دنيا بخورد و بخوابد و از طاعت حق سركشى كند و به هر چه چشمش افتاد، نظر نمايد و هر چه شنيد، به آن گوش فرا دهد و به هر چه دستش رسيد، تصرف كند و به هر كجا كه مايل بود، برود، بلكه يگانه مقصود و منظور او اين است كه بندگانش ‍ در اين كه مزرعه آخرت است تخم افشانى نمايند تا در جهان باقى ، خرمن حاصلش زياد و توشه آخرت آنها بسيار گردد، درخت آدمى را در صحراى اين جهان غرس نموده تا مثمر ثمر ابدى بوده در جوشش و رويش بهار رستخيز و صحراى آن جهان از بى برگى ، گونه خجالت به زير نيندازد.
همچنين بندگان را عصاى فكر و چراغ رحمت داد كه خود را در چاه ضلالت نينداخته و به راه راست افتاده ، بتوانند راه خير را از شر تميز دهند، ليكن به اقتضاى طبيعت بشرى تا آدمى مسخر لذات نفسانى گشته و از ادراك لذت بندگى محروم شده و به هم چشمى و رقابت با امثال و اقران پرداخته ، عمر عزيز و پرقيمت خود را به جمع كردن زخارف فريبنده دنيا صرف مى نمايد، و يگانه چيزى كه مى تواند آنان را از راه انحراف باز دارد و از اين طريقه پرخطر نجات دهد و از خواب غفلت بيدار كند، همانا رشحات مواعظ بالغه و قلمهاى علماى اخلاق و ديانت است كه گلهاى پژمرده از هواى نفس را تازه كرده و آنان را از آب و بارانهاى بهارى و جارى سيراب مى نمايد.
لذا اين بنده ضعيف و شرمنده و غرق در بحر معاصى ، جهت نجات خويش ‍ به خواندن و مطالعه كتب اخلاقى ، مخصوصا كتاب مستطاب پرفايده ((ابواب الجنان )) عالم جليل و فاضل نبيل حجه الاسلام شيخ محمد رفيع الدين معروف به ((واعظ قزوينى )) - طاب ثراه و جعل الجنه مثواه - مشغول بودم ، پس از مطالعه به قلبم خطور نمود از چند جهت آن را مختصر و خلاصه نمايم ؛ يكى آنكه عبارت او مشكل بود و براى همه افراد ممكن نبود كه از مطالب قيمتى آن استفاده كنند.
و ديگر اينكه به مضمون ((خير الكلام ما قل و دل )) عمل شده باشد، هر چه مختصرتر بهتر و مفيدتر و اينكه تذكرى باشد نسبت به خود عاصى و ساير برادران دينى . اميد است كه اين هم يكى از توشه هاى آخرت بوده و چراغى باشد براى قبر و راهنمايى براى گمشدگان و آن را به ((پندهاى شيرين )) يا اللوءلوء و المرجان فى مختصر ابواب الجنان نام نهادم .
ضمنا راجع به برخى از مطالب اين كتاب ، در بخشى مستقل به عنوان خاتمه ، توضيحاتى توسط حجه الاسلام على جان دماوندى آورده شده كه از ايشان تشكر مى شود.

[عهد آسمانى]

احتياج انسان به وعظ و فايده آن

مسلم است كه آفريدگار جهان و خالق منان - عزوجل - در گنجينه طينت بشرى ، گوهر قيمتى و باارزش و پرفايده اى را به وديعت نهاده و آيينه گيتى نمايى در كالبد انسانى به كار برده كه مدار سپهر كمال و مركز دايره اعمال و مرآت صور معالم و سرچشمه انهار مكارم است كه او را گاهى به ((دل )) تعبير فرموده و گاهى به ((عقل )) و همچنانكه آيينه از بخار و امثال آن مكدر مى گردد، جوهر دل نيز به سبب هواى نفس هواى نفس و غلبه حب دنياى بى بقا زنگ مى گيرد و از كثرت اشتغال به لهو و لعب و ارتكاب معاصى تيرگى مى پذيرد و از درك اشعه انوار حق و صور حقايق باز مى ماند و راه بر او گم مى شود، و صلاح حال خود را از فساد تميز نمى دهد و مى رسد به جايى كه كار آخرت را رها ساخته و عمل دنيا را بزرگ مى داند و در نقطه سياهى پديد مى آيد، همچنانكه كه امام محمد باقر (عليه السلام ) فرموده اند:
ما من عبد الا وفى قلبه نكته بيضاء فاذا اذنب ذنبا خرج فى النكته نكته سوداء، فان تاب ذهب تلك السواد و ان تمادى فى الذنوب زاد ذلك السواد حتى يغطى البياض فاذا غطى البياض لم يرجع صاحبه الى خير ابدا(2) نيست هيچ بنده اى مگر اينكه در دل او نقطه سفيدى است ، پس اگر گناهى را مرتكب شد، نقطه اى پوشيده شد، هيچ گاه صاحبش به جانب خير بر نخواهد گشت .
وقتى نقطه سياهى موجود مى گردد و پيدا مى شود، زنگ معصيت در كشور دل آدمى داراى دو حالت مى گردد: اول آن است كه آن نقطه سياهى و آن بخار معصيت تمام دل را نگرفته بلكه از يك يا چند گناه است ، يك چنين سياهى ((دوا)) دارد و علاج پذير مى باشد؛ زيرا نفوذ تيرگى معصيت آيينه دل را از قابليت جلا نينداخته است و آدمى با ((توبه )) مى تواند زنگ و تيرگى معصيت را بزدايد.
حالت دوم اينكه تراكم كدورت معصيت به جايى رسد كه آيينه دل را مجال انجلا نماند و تلاش صيقل پند و وعظ و نصيحت فايده نرساند، در اين وقت است كه مملكت دل را ظلمت ((كفر)) فرا گرفته و گفتار پروردگار كه : ان الذين كفروا سواء عليهم ء انذرتهم ام لم تنذرهم لا يومنون (3) در حق آنان صدق مى كند.
و همچنين گفتار ديگر خداى منان كه : ختم الله على قلوبهم و على سمعهم و على ابصرهم غشوه و لهم عذاب عظيم (4) در حق آنان صدق خواهد كرد.
پس آدمى پيش از آنكه كار به اينجا رسد، بايد تلاش و كوشش كند كه اولا: از او معصيتى صادر نگردد و ثانيا: اگر پايش لغزيد و در مرداب معصيت افتاد، بايد فورا با آب استغفار و توبه واقعى ، گناهان را بشويد و خود را در محضر وعظ و مجلس پند حاضر نمايد شايد از وعظ و ناصح مهربانى ، پندى به گوشش خورد كه او را منقلب سازد و يا اينكه مطابق حديث شريف اذا اراد الله تعالى بعبد خيرا جعل له واعظا من نفسه يامره و ينهاه ؛(5) زمانى كه خدا خير بنده خود را اراده كند، براى او واعظ و نصيحت كننده اى از درون خودش قرار مى دهد تا او را به كارهاى خير امر كند و از كارهاى زشت باز دارد، خداوند تبارك و تعالى واعظ درونى برايش قرار مى دهد كه بتواند ((راه )) را از ((چاه )) تشخيص داده و به سر منزل مقصود برسد، پس آدمى احتياج به ((وعظ)) و واعظ دارد و اين مطلب بسيار واضح و روشن است و محتاج به دليل نيست .

[عهد آسمانى]

فضيلت وعظ از ديدگاه عقل و نقل

الف - از ديدگاه عقل
مسلم است اگر عده اى كه در بيابان سفر مى كنند و به راههاى دور و دراز مى روند جمعى را ببينند كه از غير جاده راه مى پيمايند و از راه منحرف گرديده اند، آنها را هدايت نمايند همه عقلاى عالم آنها را مى ستايند و اگر اعتنايى به آنها ننموده و آنها را راهنمايى نكنند، تمام عقلا آنها را سرزنش ‍ مى نمايند و مى گويند چرا آنان را از جاده ضلالت و غفلت به جاده هدايت رهبرى ننموديد؛ شاعر مى گويد:

اگر بينى كه نابينا و چاه است

اگر خاموش بنشينى گناه است

و بر همين قياس است كسانى كه از پروردگار غافلند، بايد افرادى كه در شاهراه هدايتند، آنان را به راه آورند.

[عهد آسمانى]

ب - از ديدگاه نقل
روايات و اخبار بسيارى در اين موضوع وارد شده ، چون بنابر اختصار است به چند آيه و روايت اكتفا مى كنيم و براى شخص منصف همين اندازه كافى است .
حق سبحانه و تعالى حضرت اسماعيل پيغمبر (عليه السلام ) را به اين شيوه مرضيه ستوده و فرموده : و كان يامراهله بالصلوه و الزكوه (6 ) ((و از شيوه او اسماعيل است كه اهل خود را به نماز و زكات امر مى كرد.)) زيرا اين آيه در مقام مدح آن حضرت وارد شده چنانكه سابق و لاحق آن شاهد بر اين مدعاست .
و از حضرت سيد الانام پيغمبر اكرم (صلى الله عليه وآله ) روايت شده كه : ما اهدى المسلم لاخيه هديه افضل من كلمه حكمه تزيده هدى او ترده عن رده (7)
هيچ مسلمانى براى برادر مسلمان خود هديه اى نفرستاده كه بهتر باشد از كلمه حكمتى كه بر هدايت او بيفزايد يا او را از پستى دور سازد.
باز از آن سرور كائنات روايت شده كه : نعم العطيه و نعم الهديه الموعظه (8) بهترين عطا و بخشش و نيكوترين هديه پند و موعظه است .
و نيز روايت شده كه نزد آن حضرت ياد شد از كسانى كه به زيور كمال آراسته بودند و طريقه يكى از آنها اين بود كه بعد از خواندن نماز واجب ، تعليم جاهلان مى نمود و خير و صلاح را ياد آنها مى داد و شيوه ديگرش اين بود كه روزها را روزه مى داشت و شبها را تا صبح به عبادت مى پرداخت ، آن حضرت چون متاع قدر و صفت ايشان را به ميزان امتياز سنجيدند، فرمودند: افضل الاول على الثانى كفضلى على ادناكم (9) برترى اولى بر دومى مانند بزرگى من بر پست ترين شماست ؛ به عبارتى ديگر زيادتى و برترى شخص اول كه مردم را هدايت به راه خير مى نمايد بر فرد ديگر مانند فضل من است بر افراد پست و فروتر شما.
و نيز از آن حضرت روايت شده كه : ما تصدق مومن بصدقه احب الى الله من موعظه يعظ بها قوما يتفرقون و قد نفعهم الله بها وهى افضل من عباده سنه (10)؛ انفاق ننمود مومنى به صدقه اى كه نزد خدا محبوبتر باشد از پندى كه به سبب آن ، پند دهد طايفه اى را كه پراكنده اند در صورتى كه خدا آنها را بدان سبب سودى رسانيده باشد و آن پند دادن بهتر است از عبادت يك سال .
نقل شده است كه خداوند - عزوجل - به موسى (عليه السلام ) وحى فرمود كه : تعلم الخير و علمه من لا يعلمه فانى منور لمعلمى الخير و متعلميه قبورهم حتى لا يستو حشوا بمكانهم (11) خير را يادگير و ياد ده كسانى را كه آن را نمى دانند؛ زيرا من قبرهاى ياد دهندگان خير و ياد گيرندگان آن را روشن سازم تا آنكه در آن مكان نترسند.
در كتب اخبار و آثار بيش از اين در فضيلت ((وعظ)) از ائمه اطهار عليهم السلام وارد گرديده ، هر كس بيشتر طالب است به آنها مراجعه نمايد.

[عهد آسمانى]

وظايف گويندگان
مخفى نيست كه گويندگان و رهبران از عالم و واعظ گرفته تا ساير مردمان ، وقتى سخنان آنها تاثير مى نمايد و برش تيغ سخنان آنها از دلهاى سخت خوناب حسرت مى چكاند كه خود به آنچه مى گويند، عمل نموده و بيش از همه كسى دورى از لذتها و خواهشهاى نفس نمايند و خويشتن در خواب غفلت فرو نرفته باشند و الا شعر شاعر درباره آنان صدق خواهد بود كه : ((خفته را خفته كى كند بيدار!)) و همين طور كلام گهربار امام صادق (عليه السلام ) كه فرمود: ((ان العالم اذا لم يعمل بعلمه زلت موعظته عن القلوب كما يزل المطر عن الصفا(12)؛ عالم وقتى كه به علمش عمل نكند، موعظه ، پند و اندرزش از دلها مى افتد اثر نمى كند همان طورى كه قطرات باران روى تخته سنگى لغزيده و مى افتد)).
البته تا نيشتر سخن به سرشك عمل آبگيرى نشود، مرض دلها را نتوان با آن عمل نمود و آنها را از هلاك آن مرض نجات داد؛ و شرار گفتگو تا از آتش دل پرتاب نخيزد، چراغ مرده دلى رانيفروزد؛ و چراغى كه خاموش است ، كى تواند چراغ دلها را روشن كند، شاعر خوب سروده :

خود ناگفته پند مده پند ديگران

پيكان به تير جا كند آنگاه بر نشان

[عهد آسمانى]

آدمى نبايد مطالبى را كه عمل به آنها نمى نمايد بگويد، همچنانكه پروردگار عالم در كتاب آسمانيش فرموده : كبر مقتا عند الله ان تقولوا مالا تفعلون (13) ((خدا را به خشم و غضب در مى آورد اينكه سخنى بگوييد و به آن عمل نكنيد)).
لم تقولون مالا تفعلون (14) ((چرا چيزى را مى گوييد كه در مقام عمل آن را انجام نمى دهيد)).
پيغمبر اكرم (صلى الله عليه وآله ) در ((شب معراح )) قومى را ديد كه لبهاى ايشان را با مقراض آتشين مى بريدند! از جبرئيل سوال كرد اين جماعت كيانند؟
عرضه داشت كه : خطيبان امت شما هستند كه مردمان را به عمل صالح امر مى كنند و خود به آن عمل نمى نمايند(15)ژ.
و از ديگران وظايف گويندگان اين است كه سخن را براى رضايت پروردگار و ترقى و تعالى دين محكم اسلام گويند، و از خيالات شوم و موهوم در هم و دينار و اسكناس بپرهيزند و سخنان خدا را با اين توقعات خسيسانه توام ننمايند، و بپرهيزند از گفتن سخنان نامربوط و از گفتار درشت و تلخ ، چه پند و نصيحت در انظار مردم خود ناملايم است و چون طريق اداى آن هم ناملايم باشد، دلنشين مستمع نمى شود، بلكه از شنيدن آن منزجر است و تا مى تواند پند و نصيحت را با شيرينى زبان و لينت سخنان خود بياميزد و ادا كند چنانكه وقتى فرعون در كفر و طغيان تجاوز نمود، امر آمد از طرف پروردگار قادر متعال به حضرت موسى و هارون (عليهم السلام ) - وقتى كه به افسر نبوت سرافراز و به خلعت كرامت ممتاز گرديدند خداوند به حضرت موسى و هارون عليهم السلام خطاب فرمود: كه : اذهبا الى فرعون انه طغى فقولا له قولا لينا...(16).
((برويد به سوى فرعون كه او سخت به راه كفر و طغيان شتافته و با كمال نرمى و آرامى با او سخن بگوييد)).
اجمالا اينكه هر گوينده عالم و غير عالم بايد اين شيوه نيكو را بر خود لازم بدارد كه سخنان خود را مانند باران نرم نرم به برگ دلهاى خلايق برساند و به اره ناهموارى بيان ، درخت شوق مستمعان را از پا نيندازد و به سوهان درشت گويى خاطر مردمان را نخراشد، بلكه از روى شفقت و مهربانى گم گشته هاى وادى هلاكت را به شاهراه هدايت برساند و تلخى سخنان حق را به شهد شيرين كلامى چنان به اصلاح آورد كه از نوشيدنش مستمعين روترش ننمايند.
و نيز از وظايف گوينده اين است كه سخن را مطابق فهم شنوندگان ادا نمايد، در مقابل هر صنفى از مردم قرار گرفت ، فهم آنان را ملاحظه كند؛ مثلا اگر شنوندگان زارع هستند، لغات مشكله را نبايد به كار برد، همچنين اغلب بازاريها و غير آنها كه شركت دارند، در نفهميدن سخنان اديبانه ، بايد جهت آنان هم از گفتن سخنان اديبانه احتراز كند و به مقتضاى كلم الناس على قدر عقولهم بايد عمل نمايد(17).