اخلاق از دیدگاه رسول مكرم اسلام
چه كسی میتواند نقش «غضب» را در حیات انسان انكار كند؟ آیا هنگامی كه حقوق فردی مورد تجاوز قرار میگیرد اگر تمام قدرتهای ذخیره وجود او در پرتو غضب بر افروخته نگردد چگونه ممكن است در حال خونسردی از حقوق خویش دفاع كند؟ اما همین خشم و غضب اگر از محورهای اصلی خود منحرف گردد و مهار آن از دست عقل رها شود انسان را به صورت حیوان درندهای بیرون میآورد كه حد و مرزی نمیشناسد. پس از این كه ویژگی اخلاق را مورد بررسی قرار دادیم اینك به گفتارهای رسول اكرم در این خصوص توجه فرمایید:
1-بعثت لا تمم حسن الخلق؛ من برای تكمیل خوبیهای اخلاق مبعوث شدهام.
2-اكمل المومنین ایماناً احسنهم خُلُقاً؛ كاملترین مومنان از نظر ایمان كسی است كه اخلاقش از همه بهتر باشد.
3-إن اثقل شی یوضع فی میزان المومن یوم القیامه خلق حسنٌ؛ روز قیامت سنگینترین چیز در ترازوی مومن اخلاق خوب خواهد بود.
4-إنّ من خیاركم احسنكم اخلاقاً؛ بهترین شما كسی است كه دارای بهترین اخلاق باشد.
5-عن رجل من مزینه قال: قالوا یا رسول الله! ما خیر ما اُعطی الانسان؟ قال: الخُلق الحَنَنُ؛ مردی از قبیله مزینه روایت میكند كه بعضی از اصحاب اظهار داشتند: ای رسول خدا! بهترین چیزی كه به الانسان عطا شده چیست؟
فرمودند: اخلاق نیكو.
از عائشه روایت شده كه از رسول اكرم شنیدم كه فرمودند:انسان مومن، با اخلاق خوب خود، به مرتبه و مقام كسانی میرسد كه شبها نماز نافله میخوانند و روزها همیشه روزه میگیرند.
6- عن عائشه قالت: سمعت رسول اللهصلی الله علیه یقول: إنّ المومن لیُدركُ بحسن خُلُقه درجه قائم الیل و صائم الانهار.
از عائشه روایت شده كه از رسول اكرم شنیدم كه فرمودند:
انسان مومن، با اخلاق خوب خود، به مرتبه و مقام كسانی
میرسد كه شبها نماز نافله میخوانند و روزها همیشه روزه میگیرند.
7-عن معاذٍ قال: كان آخر ما وصّانی به رسول اللهصلی الله علیه حین وضعت رِجلی فی الغَوْزِ أن قال: یا معاذ! أحسن خلقك للناس؛ از حضرت معاذ بن جبل روایت است كه آخرین وصیت آن حضرت هنگامی كه پا در ركاب اسب گذاشته بودم این بود كه اخلاق خود را برای مردم نیك بگردان.
در پرتو این احادیث، به خوبی میتوان درك كرد كه اخلاق از دیدگاه اسلام چه ارزشی دارد ولی متاسفانه امروز عموم مسلمانان به جای خود، افراد متدین و كسانی كه به عبادت نوعی اهمیّت قایلاند، آنان نیز درباره اخلاق بسیار بیتفاوت به نظر میرسند، بعضی چنین میپندارند كه عمل كردن به تمام احكام فقط برای كسانی لازم است كه میخواهند خیلی به درجه كمال دست یابند اما برای نجات، نماز و روزه كافیاند، در صورتی كه این پندار اشتباه است زیرا همچنان كه نماز و روزه باعث نجات از عذاب الهی هستند. اختیار نمودن اخلاق خوب و دوری از اخلاق بد نیز برای این هدف ضروری است.
تربیت اخلاقی از چنان حساسیتی برخوردار است كه نبی مكرم اسلام مجاهد واقعی شخصی را معرفی میكند كه با رذایل اخلاقی به مبارزه برمیخیزد.
«المجاهد من جاهد نفسه.»
مولای روم دراین باره چه زیبا میسراید:
ای شهان كشتیم ما خصم برون
ماند خصمی زوبتر در اندرون
كشتن این، كار عقل و هوش نیست
شیر باطن سخره خرگوش نیست
قد رجعنا من جهاد الاصغریم
با نبی اندر جهاد اكبریم
سهل شیری دان كه صنم را بشكند
شیر آن را دان كه خود را بشكند
آری! مواجه با رذایل اخلاقی یك جهاد ابدی و پایان ناپذیر است، یك مرد داخلی كه به مراتب از نبرد خارجی خطرناكتر میباشد و شكست در آن ذلت و زبونی با خود به همراه دارد.
لازم به یاد آوری است كه بدون ایمان، اخلاق یا هر عمل دیگر، هیچ گونه ارزش و اعتباری ندارند. ایمان برای هر عمل به منزله روح و جان است اگر شخصی بدون این كه بر ادّله و رسول او ایمان داشته باشد؛ اما از اخلاق خوب برخوردار بود این اخلاق، اخلاق حقیقی نیست بلكه صورت اخلاق است كه فاقد هر گونه ارزشی به نزد خداوند است.