محل نزول سوره حمد
مشهور در میان مفسرین این است كه سوره حمد در مكه نازل گردیده است، ولى از بعضى دیگر نقل شده است كه این سوره در مدینه نازل شده است. نظریه اول صحیحتر به نظر مىرسد و دو دلیل ذیل این نظریه را تأیید مىكند:
1- سوره حمد همان «سبع مثانى» است كه در سوره «حجر» اسمى از آن به میان آمده است، آن جا كه مىگوید: وَ لَقَدْ آتَیْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ. (سوره حجر/ آیه 87)
امام صادق(علیه السلام) مىفرماید: اگر سوره حمد هفتاد مرتبه به شخص مردهاى خوانده شده، و خداوند متعال روح او را به بدنش برگرداند، عجبى در این امر نباشد.
سوره «حجر» كه این آیه در آن سوره آمده و نزول سوره حمد و سبع مثانى را بازگو مىكند، از سورههایى است كه حتما در مكه نازل گردیده است، بنابراین باید نزول سوره حمد نیز در مكه باشد.
2- دلیل دوم بر مكى بودن سوره حمد این است كه دستور نماز در مكه آمده است و این مطلب نیز در میان تمام مسلمانان قطعى و روشن است كه در اسلام، نمازى كه بدون سوره حمد خوانده شود، سابقه ندارد و پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) در این باره مىفرماید: «لا صلاة الّا بفاتحة الكتاب» نمازى بدون سوره حمد وجود ندارد و این حدیث به طریق شیعه و سنى نقل گردیده است، بنابراین مسلما این سوره در مكه نازل گردیده است و مسلمانان از آغاز اسلام، نمازشان را با این سوره مىخواندهاند.
بعضى از مفسرین نظریه سومى را اختیار نمودهاند و آن این است كه سوره حمد به جهت عظمت و اهمیتى كه دارد، دو بار نازل شده است: یك بار در مكه و یك بار دیگر در مدینه. این نظریه هم در حد خود خالى از اعتبار و احتمال نیست، تنها این كه دلیلى در دست نیست كه آن را ثابت و تأیید كند و شاید به علت همان دو بار نازل شدن، این سوره «سبع مثانى» نامیده شده است و شاید هم این نامگذارى علت دیگرى دارد و آن این كه، این سوره در هر نماز دوبار خوانده مىشود: یك بار در ركعت اول، بار دیگر در ركعت دوم این است كه سبع مثانى نام یافته است.