برزخ وجود دارد !؟

[ملکوت* گامی تارهایی *]

در قرآن چندین آیه وجود دارد كه وجود "عالم برزخ‌" را اثبات می‌كند. آیه‌ای كه صورت روشن و واضح‌، برزخ را اثبات می‌كند این آیه است‌: "وَ مِن وَرَآغ‌هِم بَرْزَخ‌ٌ إِلَی‌َ یَوْم‌ِ یُبْعَثُون‌َ ;(مؤمنون‌،100) و پشت‌سر آنان برزخی است تا روزی كه برانگیخته شوند." آیاتی نیز داریم كه عالم برزخ را برای شهدا (آل‌عمران‌،169) و آل‌فرعون (مؤمن‌،46) اثبات می‌كند كه به ضمیمه این آیات برخی دیگر از آیات كه به مناسبت‌های دیگر آمده است عالم برزخ برای انبیا و صدیقین و صالحین (نسأ،69) نیز اثبات می‌شود.(تفسیر نمونه‌، آیت اللّه ناصر مكارم شیرازی و دیگران‌، ج 14، ص 314ـ316، نشر دارالكتب الاسلامیة‌.)
راه علم پیدا كردن به یك چیز، منحصر به دیدن و خبر آوردن نیست، بلكه بشر از شش راه، می‏تواند از وجود یك چیز آگاه شود و به حقیقتی پی ببرد:
1- راه حس: انسان به وسیله حواس پنجگانه با جهان آشنا می‏شود و به آن علم پیدا می‏كند.
2- راه عقل و تحلیل‏های منطقی.
یكی از ابزارها و راه‏های شناخت، شناخت عقلانی است، مثلاً می‏گوییم: هر معلولی علت می‏خواهد. این را با حواس پنجگانه نمی‏توانیم درك كنیم، بلكه عقل است كه با تجزیه و تحلیل مفهوم "معلول و علت" به این نتیجه می‏رسد، یا مانند اثبات وجود خداوند با دلیل عقل.
3- تاریخ و خبرهای متواتر. تاریخ آینه جهان نما است. انسان با مطالعه تاریخ بسیاری از واقعیات را به دست می‏آورد.
4- فطرت و وجدان. انسان فطرتاً و بدون نیاز به معلم و استاد، خوب بودن بعضی از صفت‏ها مثل: احسان، عدل، راستگویی، عفو، امانت داری را درك می‏كند.
5- كشف و شهود. انسان می‏تواند بر اثر قدرت ایمان ویقین، حجاب هایی را كه بر اثر گناهان و روحیات و صفات زشت پیدا می‏شود، كنار زند تا حقایقی را از جهان هستی كشف و معلوم كند.
6- وحی و پیام الهی.
وحی مهم‏ترین و یقینی‏ترین راه شناخت و آگاهی است، چرا كه از علم بی پایان خداوند سرچشمه می‏گیرد.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

در احادیث اسلامی به طور بسیار گسترده ای درباره عالم برزخ و ویژگیهای آن سخن به میان آمده است، این روایات به قدری زیاد است كه مرحوم خواجه طوسی در تجرید العقائد ادعای تواتر آنها را كرده است، آنجا كه می‌گوید "وَعَذابُ الْقَبْرِ واقِعٌ بِالإمْكانِ وَتَواتَرَ الْسَمْعُ بِوُقُوعِهِ". [عذاب قبر واقعیت دارد، چرا كه عقلا ممكن است، و روایات متواتر نیز از وقوع آن خبر می‌دهد.](1)

در اینجا به نمونه های روشنی از این روایات اشاره می‌كنیم:
1 ـ در حدیثی آمده است "اَلْقَبْرُ أمّا رَوْضَةٌ مِنْ رِیاضِ الْجَنَّةِ اَوْ حُفْرَةٌ مِنْ حُفَرِ الْنِیرانِ" [قبر باغی از باغهای بهشت یا حفره ای از حفره های دوزخ است]. (2).

2 ـ در روایت معروفی از پیغمبر اكرم(ص) می‌خوانیم هنگامی كه اجساد كشتگان مشركان مكّه را در جنگ بدر در چاهی ریختند در كنار چاه ایستاد واین جلمه‌ها را فرمود:
"یا اَهْلَ القَلیبِ هَلْ وَجَدْتُمْ ما وَعَدَ رَبُكُمْ حَقاً؟ فَإنی وَجَدْتُ ما وَعَدَنی رَبِّی حَقاً؟ قالُوا یا رَسُولَ الله! هَلْ یَسْمَعُونَ؟ قالَ ما أنْتُمْ بَأَسْمَعَ لِما أَقُوْلُ مِنْهُمْ وَلكِنَّ الْیَوْمَ لا یَجِیبُونَ!"
[ای اهل چاه! آیا آنچه را كه پروردگارتان به شما وعده داده بود حق یافتید؟ من كه وعده پروردگارم را (در مورد پیروزی) حق یافتم!
گروهی عرض كردند ای رسول خدا آیا آنها می‌شنوند؟، فرمود شما نسبت به آنچه من می‌گویم از آنها شنواتر نیستید، ولی آنها امروز پاسخ نمی دهند! (3).
این احادیث نه تنها دلالت بر وجود عالم برزخ و نوعی حیات برای انسان بعد از مرگ جسمانی دارد، بلكه دلیل بر این است كه آنها نوعی ارتباط با این جهان نیز دارند، و حداقل بعضی از سخنان را می‌شنوند.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

3 ـ در نهج البلاغه از امیرمؤمنان علی(ع) می‌خوانیم هنگام مراجعت از جنگ صفین در كنار قبرستانی كه پشت دروازه كوفه بود ایستاد و با این كلمات با ارواح مردگان سخن گفت:
"اَنْتُمْ لَنا فَرَطٌ سابِقٌ، وَنَحْنُ لَكُمْ تَبَعٌ لاحِقُ، اَمَّا الدُورُ فقد سُكِنَتْ، وَاَمَّا الْاَزْواجُ فَقَدْ نُكُحَتْ، وَاَمّا الْاَمْوالُ فَقَدْ قُسِمَتْ، هذا خَبَرُ ما عِنْدَنا فَما خَبَرُ ماعِنْدَكُمْ؟" [شما بر ما پیشقدم شدید، و ما نیز به شما ملحق خواهیم شد، خانه هایتان را دیگران ساكن شدند! همسرانتان به ازدواج دیگران درآمدند! واموالتان تقسیم شد! اینها خبرهائی است كه نزد ما است نزد شما چه خبر؟]
سپس رو به یاران كرد و فرمود "اَما لَوْ اُذِنَ لَهُمْ فی الْكَلامِ لاَخْبَرُوكُمْ اَنَّ خَیْرَ الزّادِ التَّقْوی" [آگاه باشید اگر به آنها اجازه سخن گفتن داده شود به شما خبر می‌دهند كه بهترین زاد و توشه در سفر آخرت پرهیزگاری است] (4).
این حدیث نیز گواه بر آن است كه علاوه بر اینكه عالم برزخ برای ارواح مردگان واقعیت دارد، نوعی ارتباط با این جهان نیز دارند.
برای اثبات عالم برزخ نیاز نیست كه كسی مرده باشد و دوباره به این دنیا برگردد زیرا آیات و روایات به خوبی عالم برزخ را اثبات می‌كنند، واز سوی دیگر عالم برزخ برای انتقال آدمی از دنیا به قیامت، نوعی آمادگی ایجاد می‏كند، مانند این كه اگر كسی بخواهد با آب بسیار سرد دوش بگیرد، به یكباره برایش مشكل است، بلكه كم كم بدنش را با آب سرد خیس می‏كند، تا آمادگی ایجاد شود.
انتقال از محیطی به محیط دیگر كه از هر نظر با آن متفاوت است، در صورتی قابل تحمل خواهد بود كه مرحله
میانه‏ای وجود داشته باشد. مرحله‏ای كه بعضی از ویژگی‏های مرحله اول و پاره‏ای از ویژگی‏های مرحله دوم در آن جمع باشد.
انسان تا دوران تكامل برزخ را سپری نكند، ورود به عالم دیگر برای او میسّر نمی شود. آدمی برای رسیدن به بهشت و جهنم ابدی باید شرایط برزخی را بگذراند تا در سایه تكامل ذاتی و جوهری، جسم و روح مناسب با ابدیت را به دست آورد.
بنابراین باید میان دنیا و آخرت، برزخی باشد و ارواح پس از جدا شدن بدن های مادی عنصری به برزخ منتقل گردند و در آن جا بمانند و پس از پایان دنیا و آغاز قیامت، با هم محشور شوند، زیرا ممكن نیست هر انسانی برای خود قیامتی جداگانه داشته باشد، زیرا قیامت بعد از فنای دنیا و تبدیل زمین و آسمان به زمین و آسمان دیگر است.(5)

[ملکوت* گامی تارهایی *]

هم چنین با توجه به اینكه مرگ پایان زندگی مادی و جسمانی است ، روح انسان همچنان زنده است ؛زیرا روح ، حقیقتی فرامادی است و جاودانه است ؛ بنابراین پس از مرگ ، نیاز به وجود عالمی است كه حیات مادی ندارد و این همان عالم برزخ است كه تا زمان وقوع قیامت است.
اما آخرت و قیامت ، عالمی است كه همه انسان‌ها از اولین تا آخرین در آن جمع می‌شوند. تا زمانی كه انسان روی كره خاكی زندگی می‌كند و نظام مادی پا برجا است، عالم آخرت پا برجا نمی شود، پس باید كسانی كه زودتر از برپایی قیامت از دنیا می‌روند، در عالم متوسط زندگی كنند. آخرت زمانی است كه تمام نظام مادی عالم برچیده می‌شود و به طور كلّی بشر پای به عرصه دیگری از حیات می‌گذارد.
از نظر فلسفی نیز ثابت شده است كه عالم هستی از یك دیدگاه كلی، به سه عالم: مادی، مثال و تجرد تقسیم می‌شود. هر یك از این عوالم دارای احكام، قوانین و سنن مختص به خود است.
عالم دنیا و آخرت دو عالم از هستی اند كه هر یك دارای آثار ویژة خود می‌باشند، به همین جهت بر اساس آیات و روایات برای ورود روح و بدن به عالم قیامت، نیاز به تحوّل اساسی است تا روح و بدن قابلیت پذیرش احكام و قوانین قیامت را بیابند. بدن مادی در دنیا با یك حادثه از بین می‌رود، ولی در قیامت، بر اثر تحوّلات اساسی كه در بدن ایجاد می‌شود، به صورتی می‌گردد كه در عین حال كه سوزش و ناراحتی شدید دارد، اما بدن از بین نمی رود. اگر این تحولات، نسبت به بدن مادی ایجاد نشود، بدن با صفات كنونی نمی تواند احكام و سنن قیامت را تاب بیاورد.
پی‌نوشت‌ها:
1. كشف المراد طبع جامعه مدرسین ص424.
2. صحیح ترمذی جلد 4 كتاب صفة القیامة باب 26 حدیث 2460.
3. كنز العمال 10/377 حدیث 29876.
4. نهج البلاغه كلمات قصار كلمه 130.
5. پیام قرآن، ج 5، ص 475.