امام هادی علیه السلام و فرهنگ دعا و زیارت

[خادمه زینب کبری(س)]

امام هادی علیه السلام و فرهنگ دعا و زیارت

این واقعیت را نباید از نظر دور داشت كه شیعه از فرهنگ ادعیه و زیارات بسیارغنی برخوردار است ، به طوری كه هیچ یك از فِرق اسلامی از این مقدار ادعیه و زیارات ، بهره مند نیستند . این نشان از چهره معنوی تشیع و عرفان شیعی است كه خلوص دینی و تزكیه نفس را در جامعه تشیع قوت می بخشد .
دعا جایگاه والایی در میان امامان علیهم السلام داشته و از برخی از آنان ادعیه فراوانی نقل شده است در كارنامه امام هادی ( ع ) نیز دعا و زیارت از تربیت شیعیان و آشنا ساختن آنها با معارف شیعی ، نقش عمده ای ایفا كرده است . این دعاها به جز راز و نیاز با خدا ، به صورتهای مختلف ، به پاره ای از مسائل سیاسی – اجتماعی نیز اشاراتی دارد ، اشاراتی كه در حیات سیاسی شیعه بسیار موثر بوده و به طور منظم ، مفاهیم خاصی را به جامعه تشیع القاء می كرده است . اینك به چند نمونه از مسائل مطروحه در این دعاها اشاره می كنیم :


ایجاد پیوند میان مردم و اهل بیت علیهم السلام

افزون بر صلواتهای مكرر بر محمد آل محمد ( ع ) كه در این دعاها و تقریبا تمامی ادعیه ائمه اهل بیت( ع ) وجود دارد – نسبت به ارتباط محكم و ناگسستنی میان امت و آل محمد ( ع ) تاكید خاصی شده است . به عنوان نمونه ، قطعه ای از یك دعا را ملاحظه فرمایید :
اللّهُمّ فَصَلَّ عَلی مُحَمَد وَ آلِهِ وَ لا تَقطَع بینی و بَینَهُم فِی الدُنیا وَ الآخِرَة و اجعَل عَمَلی بِهِم مُتَقَبَّلا .(1)
پروردگارا ! درود فرست بر محمد و آل محمد ( ع ) و ارتباط میان من و ایشان را در دنیا و آخرت قطع مفرما و اعمال مرا به خاطر ایشان قبول فرما .

تاكید بر مقام والا و رهبری اهل بیت علیهم السلام

در زیاراتی كه ازامام هادی (ع ) روایت شده ، به طور مكرر بر این معنا تاكید شده و اهل بیت رسول خداعلیهم السلام به معنای خاص آن ، با تعبیرهایی همچون : " معدن الرّحمة، خُزان العلم ، قادةالاُمم ، ساسة العباد، امناء الرحمان ، ائمة الهدی ، وَرَثة الانبیاء و حجج الّله علی اهل الدنیا و الاخرة والاولی " وصف شده اند،(2) همچنین در همین زیارت ، خطاب به ائمه هدی ( ع ) آمده :أشهَدُ أنَكُمُ الأئِِِمَةُ الّراشِدوُنَ ، المَهدیوُن المَعصومون ، المُكرّمون ، المُقرّبون ، المُتّقون ، الصّادقون ، المصطفون ، المطیعون لِلّه ...
گواهی می دهم كه شما امامان، مرشد ، هادی ، معصوم ، بزرگوار ، مقرب نزد خدا ، پرهیزگار ، راستگو ، برگزیده و مطیع خداوند هستید .
ادامه این فقرات ، علاوه بر آن كه خصایص ائمه طاهرین علیهم السلام را بیان كرده ، شیعیان را با تعریف دقیق امام و خصوصیاتی كه باید دارا باشد آشنا می سازد .

تأكید بر مكتب اهل بیت علیهم السلام

در بخشی دیگر به شیعیان می آموزد كه امامان خود را در جایگاهی بدانند و در شهادت نسبت به آنها ، می گوید :وَجاهَدتُم فِی الّلهِ حَقَّ جِهادِهِ حَتّی أعلَنتُم دَعوَتَهُ وَ بَینتُم فَرائِضَهُ وَ أقَمتُم حُدودَهُ وَنَشرتُم شَرائِعَ أحكامِهِ وَ سَنَنتُم سُنَتَهُ ... وَ فَصلُ الخِطابِ عِندَكُم وَ آیاتُ اللهِ لَدَیكُم وَعَزائِمُهُ فیكُم وَ نورُهُ وَ بُرهانُهُ عِندَكُم وَأمرُهُ إلَیكُم . ( شهادت می دهم ) كه شما آنگونه كه سزاوار بود جهاد كردید ، تا آنجا كه دعوت خداوند را آشكار نمودید ، احكام الهی را روشن ساخته ، حدود الهی را اقامه كردید ، شریعت الهی را نشر دادید و سنتهای خداوندی را استوار نمودید ... فصل الخطاب و آیات الهی نزد شماست ، استوانه های خداوند در میان شماست ، چنان كه نور و برهان خداوند هم نزد شماست و امر خداوند به شما واگذار شده . بدین ترتیب از دید امام ، معارف حقهء الهی را تنها در مكتب اهل بیت پیامبر(ع) می توان یاد گرفت . در این صورت تنها كسانی بر حقّند كه پیروی از مكتب و تعلیمات این خاندان پاك كرده باشند و گرنه مارق و از جادّه حق كنار افتاده اند ؛ فَالرّاغِبُ عَنكُم مارِقُ وَاللاّزِمُ لَكُم لا حِقُ .(3)

4- مبارزه با ظلم و ستم

از آشكارترین مفاهیم مقبول شیعه ، مبارزه با ستم است . این مطلب به روشنی در دعاهای رسیده از امام هادی علیه السلام به چشم می خورد . دعایی مانند " دعاء المظلوم علی الظالم " به طور مستقل ، دعایی است كه از خداوند بر ضد ستم ستمكاران و جباران استمداد شده است . این درست است كه در دعای مذكور ، از میان بردن ستم به خدا واگذار شده ، ولی در واقع ، می تواند هدف ازآن ، آگاه كردن مردم از وجود ستم و وجوه مختلف آن در جامعه باشد كه این خود قدم اساسی برای از میان بردن آن است . این دعا به دنبال ستم و اهانتی كه از طرف متوكل نسبت به امام ( ع ) روا داشته شد ، از سوی آن حضرت انشاء شد كه آشكارا جنبه سیاسی دارد .

متن دعا ذیلا از نظر خواننده محترم می گذرد .فَها أنَا ذا یا سَیدی مُستَضعَفٌ فی یدَیهِ مُستَضامٌ تَحتَ سُلطانِِِهِ مُستَذِلُّ بِعِنائِهِ مَغلُوبٌ مَبغی عَلَی مَغضوُبٌ وَجِلٌ خائفٌ مُرَوُّعٌ مَقهوُرٌ ... فَأسئَلُك َیا ناصِرَ المَظلوُم المَبغی عَلَیهِ إجابَةََََ دَعوَتی ، فَصَلَّّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ خُذهُ مِن مَأمَنِهِ أخذَ عَزیزٍ مُقتَدِرٍ وَافجأه ُ فی غَفلَتِهِ مُفاجِئَةَ مَلیكٍ مُنتَصِرٍ وَاسلُبهُ نِعمَتَهُ وَ سُلطانَهُ وَافضَض عَنهُ جُموعَهُ وَ أعوانَهُ وَ مَزَق مُلكَهُ كُلَ مُمزَقٍ ... وَ اقصِمهُ یا قاصِمَ الجبابِرَةِ وَاهلُكهُ یا مُهلِكَ القروُنِ وَاَبِرهُ یا مُبیر الأُمَمُ الظّالِمَةِ وَاخذُلهُ یا خاذِلَ الفِئاتِ الباغیة...(4)

پی نوشت ها :

4- همان ، صص 190-189 . 3- مسند الامام الهادی علیه السلام ، ص 249 . 1- مصباح المتهجد ، ص 239 .2- من لا یحضره الفقیه ، ج 2 ، ص 60 .