متن وقف بر آستان مقدسه حضرت معصومه
هُوَ الواقِفُ عَلَي الضَّمايِر
بسماللّه الرحمن الرحيم
الحَمْدُللّهِ الَّذي نَزَّلَ القُرآنَ و بَيَّنَ الأحکامَ والصَّلوةُ والسَّلامُ عَلي فَخْرِ المُرْسَلينَ وَ سَيِّدِ الأنامِ الَّذي نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الأمينُ/
عَلي قَلْبِهِ لِيَکونَ نَذيرَ الأنامِ وَ لَهُ الأيِمَةُ الکِرامُ الَّذينَ هُمْ حَفَظَةُ الشَّرعِ وَ حَمَلَةُ القُرآنِ لَکَ قيامُ السّاعَةِ والسّاعةُ القيامِ،
و بعد، سبب/
تبيين اين کلمات صحّت آيات شرعيّت بيّنات آنکه وقف مخلّد شرعي فرمودند وکلاء اجلاء نواب مستطاب قمر رکاب خورشيد/
احتجاب قُدسيةالألقاب فاطمهسيرت مريمسريرت خديجهمنزلت صفوراطينت بلقيسمرتبت پردهنشين حرم سلطنت و شهرياري/
محجوبه حجابِ عظمت و بختياري، حاکمه سراپرده دولت و کامراني، حاويه اسباب دولت دوجهاني، گرامي دُرجِ گوهرِ گرانبهاي شاهي، زيبنده/
برج مهر عالمافروز شاهنشاهي، عليه عاليه متعاليه، أدامَ اللّهُ أيّامَ دَوْلَتِها و حِشْمَتِها لَکَ يَومُ الدّين، اين قرآن مجيد و فُرقان حميد را بر/
روضه منوره مقدسه متبرکه معصومه مطهره جليلةالقدر والمنزلة صَلَواتُاللّهِ عَلَيها و عَلي آبائِهَا الطّاهرين که واقع است/
در مدينةالمؤمنينِ قم و توليت آن را تفويض فرمودند به متولي جليلالقدر آستانه مزبوره و بعد از او به هر کس که حَسَبالرقم مبارک اشرف/
متولي باشد، مشروط به آنکه از روضه مقدسه به جاي ديگر نقل ننمايند، مگر آنکه در نقل از آنجا رعايت حفظ و حراست/
آن منظور باشد و حُفّاظ و زُوّار روضه مزبوره تلاوت نمايند و ثواب آن را به روزگار فرخنده آثار نواب اشرف اقدس ارفع هُميون/
اعلي و نواب مستطاب واقفه موفّقه عايد ساخته، بعد از فراغ از تلاوت فاتحه به جهت خلود دولت ابدمدت بخوانند و/
صيغه شرعيه جريان يافت، فَمَن بَدَّلَهُ بَعْدَ ما سِمِعَهُ فَانَّما إثْمُهُ عَلَي الَّذينَ يُبَدِّلونَهُ إنَّ اللّهَ سَميعٌ عَليمٌ و کانَ ذلِکَ في التّاسعِ/
مِن شَهْرِ جُمادَيالأولي ختم بالاحسن والاولي مِنْ شُهورِ سَنَةِ ثَمانٍ و تِسْعينَ وَ ألْفٍ
واقف نام خود را در يک نقش مُهر مربع متضمن يک بيت شعر به اين شرح:
«در حشـر [که] مادر سليمان
از فاطمه دارد چشـم احسـان»
به خط نستعليق با تزئينات اسليمي، در سمت چپ از پيشاني وقفنامه به جاي گذارده است.
ذيل وقفنامه را مرحوم علاّمه محمدباقر بن محمدتقي مجلسي به عنوان وکيل واقف در شش سطر تحريري به شرح ذيل رقم زده و نقش مُهر خود را به جاي گذارده است.
بسماللّه الرحمن الرحيم/ لَقَدْ أجْرَيْتُ الصّيغةَ عَلَي الشُّروطِ/ المَرْقومةِ وکالةً عَنِ الحضرةِ العليّةِ العاليةِ/ و کَتَبَ الدّاعي لِدَوامِ الدَّولَةِ القاهِرةِ/ الباهِرةِ أحْوَجُ العِبادِ إلي عَفْوِ رَبِّهِ/ الغَنيِّ محمّد باقرُ بْنُ محمّد تقيّ عُفيَ عَنْهُما/
با نقش يک مُهر با سجع «محمد باقرالعلوم» در ذيل دستخط ايشان، ايضا يک اثر انگشت در همين قسمت مشاهده ميشود (2)
آنگونه که از مفاد وقفنامه مستفاد ميشود، مُصْحَف مورد بحث را مرحوم علامه مجلسي در تاريخ جماديالاول سال 1098هـ.ق به هنگام سلطنت شاهسليمان صفوي وکالتا از سوي مادر پادشاه به وقفيت «روضه منوره در مدينةالمؤمنين قم» سپرده است.
حواشي اين صفحه توسط کتابداران دوره صفوي تا قاجاريه به نشانه تحويل و تحول کتاب به اين شرح رقم گذاشته شده است:
«به تاريخ 23 شهر جُمادَيالاول سنه 1125 مطابق سيچقانئيل (3) ملاحظه و تحويل کتابدار سرکار شد»
مُهر مربع «محمدرحيم بن محمدمهدي حسيني»
«به تاريخ شهر محرم سنه 1172 ملاحظه و تحويل کتابدار شد» با نقش مُهر مربع «محمدخليل بن محمد الحسيني 1129»
«به تاريخ 3 شهر ربيعالثاني سنه 1143 مطابق سنه
لويئيل(4) ملاحظه و تحويل تحويلدار شد». با نقش مُهر «محمدخليل بن محمدمهدي الحسيني 1129».
«به تاريخ 24 شهر ذيحجةالحرام سنه 1111 مطابق لويئيل در خزانه سرکار ملاحظه و عرض ديده شد» با نقش مُهر بيضوي «محمدمعصوم بن ابوطالب».
«به تاريخ 13 شهر رمضانالمبارک سنه 1102 قويئيل (5) ملاحظه شد»، با نقش مُهر بيضوي «محمدامين بن محمدمهدي الحسيني»
«به تاريخ 19 شهر رمضان سنه 1104 تخاقويئيل (6) ملاحظه شد» با نقش مُهر بيضوي «لا اله الا اللّه محمد اميناللّه عليّ وليّاللّه»
«به تاريخ دهم شهر جماديالاولي سنه 1125 در خزانه سرکار عرض ديده شد» با نقش مُهر «يا علي بن ابوطالب».
به علاوه دو مورد تحويل و تحول کتابداران در سالهاي 1172 و 1253 در ذيل صفحه مقابل وقفنامه.
يادداشتهاي کتابداران مؤيد وجود تنظيمات نظارتي در کتابخانههاي صفوي است، ايضا دريافته ميشود که غالب متصديان از يک خانواده هستند و کتابداري در مدت هفتاد سال به صورت موروثي منتقل شده است.
شروع نسخه شريف، صفحات دوم و سوم پس از وقفنامه، در دو صفحه متقابل سراسر مذهّب و مرصّع با نقش لچک ترنج و هر ترنج با کتيبهاي به خط رِقاع تحرير سفيدابي شامل کلام قرآني «إنَّهُ لَقرآنٌ کريمٌ/ في کتابٍ مَکْنونٍ/ لايَمَسُّهُ إلاَّ المُطَهَّرونَ/ تَنْزيلٌ مِنْ رَبِّ العالَمين» ميباشد.
پس از دو صفحه اخير، متن شريف آغاز ميگردد و دو صفحه (7) نخستين، فاتحةالکتاب و آغاز سوره مبارکه بقره به تحرير سفيدابي خط رِقاع و هر صفحه در شش سطر بر زمينه کلاً زرپوش مرصع با جدول ستونبندي و شرفه است و دو کتيبه در صدر و ذيل مشتمل بر عنوان، شماره آيات و محل نزول سوره مذکور دارد؛ تزئينات اخير نمونههاي ارزشمندي از تذهيب و کتابآرايي در مکتب اصفهان است.
ـ مسطر عموم صفحات داخلي اين مجلد به استثناي افتتاح و اوراق اختتاميه به ابعاد 10ضربدر17 سانتيمتر و هر صفحه در ده سطر به شيوهاي تنظيم يافته که شروع صفحات يکدرميان به تحرير مشکي و سطر ديگر به قلم زر، طلاي اشرفي است و نمونه بسيار نفيسي از رنگيننويسي و توأماننگاري در رنگ و خط را عرضه ميدارد. مسطر کليه صفحات با جدولکشيهاي متعدد زر، لاجورد، شنجرف و... احاطه شده و حاشيههاي خارجي در عموم اوراق، زرافشان پرموري و طبعا آهار مهره شده است.
سر سورههاي اين مُصْحَف شريف کلاً مذهَّب و مرصّع بوده، عناوين و شماره آيات آنها به قلم سفيداب به خط رقاع تحرير يافته است؛ تذهيب سر سورهها عموما در آغاز سوره اجرا گرديده بجز چند مورد استثنايي نظير سوره الانفال که تذهيب سر سوره در صفحه ماقبل از متن سوره است. در سر سورهها بنا به ضرورت مکاني و موقعيت سطرها، تغييراتي در شيوه تنظيم و اجراي آنها داده شده است. در يک مورد (سوره مبارکه الصافات) عنوان سوره بدون عدد آيات و به صورت دوپاره به شکل «سورة الصّافات» قيد شده است، و يا نظير عنوان «سورة فُصّلت» فقط نام سوره تحرير يافته. ايضا محل نزول سوره نيز استثنائا ذکر ميگردد؛ نظير سوره مبارکه «ص»، و بهطور کاملاً استثنايي دو صفحه شروع سوره مبارکه «کهف» و پايان سوره «الاسري» همانند افتتاح کتاب سراسر مذهّب و مرصّع اجرا شده است.
در آغاز کليه سورهها، وقفيت اثر به صورت عبارتهاي «وقف حضرت معصومه (ع)»، «وقف آستانه معصومه (ع)»، «وقف خاص» و «وقف» به قلم شنجرف افزوده شده تا علاوه بر صفحه مستقل وقفنامه در افتتاح نسخه، اجزاي کتاب شريف نيز بهطور مجزا نشانه وقفيت را به همراه داشته باشند و در يک مورد کاملاً منفرد، عبارت «وقف حضرت معصومه (ع)» در گوشه سمت راست فوقاني از مسطرِ آغازِ سوره مبارکه «توبه» قيد شده است.