1. تعریف جامعه شناختی "خانواده"
خانواده، نخستین سنگ بنای اجتماع، طبیعیترین نهاد اجتماعی و همزاد انسان شمرده میشود. در متون دینی آمده که آفرینش انسان به صورت زوجی از مرد و زن به شکل خانواده بوده است. جامعه بشری بدون خانواده برپا نمانده و تشکیل خانواده با وجود تنوع مذهبها و فرهنگها و عرفها و آداب اجتماعی، یک پدیده طبیعی و فطری است. در تعریف خانواده، رابطه زوجیت (مذهبی، قانونی، عرفی) شرط است و این را نه تنها اسلام و ادیان الهی بلکه جامعه شناسان امروز قبول دارند از اینرو است که در جامعهشناسی، هر گروه همزیست در زیر یک سقف و در یک خانه را نمیتوان خانواده دانست. فرق روشنی میان خانوار و خانواده وجود دارد و کوشش برخی مؤلفان آمریکایی برای یکی دانستن ایندو و برداشتن شرط زوجیت شرعی (یا قانونی)، بینتیجه است.
2. زناشوئی
زناشوئی از نظر حقوقی، قراردادی میان زن و مرد برای زندگی مشترک و تشکیل خانواده است. در میان انسانها ملاک ازدواج نوعاً در گزینش مرد در درجه اول بر اساس قدرت اقتصادی و اجتماعی و در درجات بعدی، صورت ظاهر اوست و در گزینش زن نوعاً بر اساس زیبایی و گاهی وضعیت اجتماعی یا اقتصادی است. اما اسلام با این ملاکها موافق نیست زیرا ملاکهائی صرفاً مادی و بیداوم است و ارزش حقیقی محسوب نمیشود. اسلام، نه طبقهبندی اجتماعی و درجهبندی نَسَبی و نژادی و نه ثروت یا تناسب طرفین در ثروت و درآمد، بلکه غالباً اموری انسانی را ملاک همسری دانسته یعنی در عقیده و عمل، ملتزم به دین و قوانین آن باشد، دارای منش نیک و امین باشد و خوشخو و مهربان باشد و غیر از این امور را به چشم اعتبار و اهمیت نمینگرد. از نقاط مهم در شکل و ماهیت زناشویی در اسلام، آن است که رابطة بین زن و شوهر، یک رابطه دو طرفه عادی نیست بلکه عنصر سومی هم دارد و آن حضور خداوند متعال در صحنه زندگی است. این عنصر در روابط آندو دخالت دائمی دارد تا هریک مراقب رفتار خود نسبت به دیگری و انجام وظائف و پرهیز از قانونشکنی یا بدرفتاری و بدخلقی میباشد. اگر روابط بر پایه بینش دینی باشد و همسران، خدا را ناظر و واسطه و عضو سوم خانواده بدانند، اختلاف سلیقهها و رفتارها، شکل دیگری خواهد گرفت. اسلام حتی در محرمانهترین و پوشیدهترین روابط عاشقانه زن و مرد توصیه میکند که به یاد خدا باشند و جمله (بسمالله الرحمن الرحیم) را که در آن به رحمت خداوند و مهربانی او تأکید شده، به زبان بیاورند. در زمان خشم و برخوردهای عاطفی تند که خطر تزلزل یا سقوط خانواده وجود دارد، بیشتر باید به یاد خداوند باشند و همین اعتقاد به حضور خداوند بزرگ در درون زندگی و روابط خانوادگی، مانع برخوردهای ظالمانه میشود.