ساكنان بهشت خاموش بقيع به روايت تاريخ

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

بقیع نام زمینی است در که به دستور به قبرستانی برای مسلمانان تبدیل شد.
اولین کسی که در آنجا به توصیه رسول خدا دفن شد بود که از دوستان نزدیک پیامبر و به شمار می‌رفت؛ علی علیه السلام در سخنانش او را بسیار یاد می‌کرد و از روی علاقه‌اش به او، نام یکی از فرزندانش را عثمان نهاد.

رسول خدا برخی از شهدای و نیز فرزندش، را در آنجا دفن کرد و به این ترتیب بر شرافت آن افزود. بعدها که در قبرستان یهودی‌های مدینه به اسم حس کوکب دفن شد، بقیع را به قدری گسترده ساخت که قبر عثمان در بقیع قرار گیرد.

بقیع هم‌اینک مدفن 4 امام و ) است. همچنین قبر بیشتر و نیز ، مادر امام علی علیه السلام، و برخی دیگر از بزرگان در این قبرستان قرار دارد. بقیع قبرستانی است مورد احترام همه فرقه‌های اسلامی، و اکنون در چند قدمی حرم پیامبر قرار دارد.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

بقيع

بقيع غرقد گورستان مدينه منوره است که در زمان رسول خدا صلی الله عليه و آله بسياری از صحابه و پس از رحلت ايشان چهار تن از ائمه معصومين عليهم السلام و نيز تعدادی از بزرگان تابعين و سادات اهل بيت عصمت و طهارت در آن به خاک سپرده شده اند، از آن زمان تاکنون نيز هزاران نفر از دانشمندان ، زاهدان و صلحا، که در مدينه از دنيا رفته اند، در همين گورستان مدفون شده اند .

پيامبر صلی الله عليه و آله برای آرميدگان در اين قبرستان احترام خاصی قائل بود اين گورستان که در قسمت شرقی مسجد النبی صلی الله عليه و آله قرار دارد، در دوره جاهليت اهميت چندانی نداشته بقيع تا يکصد سال قبل حصاری نداشته ، اما اکنون محصور گشته ، و از گذشته تاکنون مسلمانان هر فرقه و مذهب ، پس از زيارت رسول خدا صلی الله عليه و آله به بقيع آمده ، اهل بيت
پيامبر صلی الله عليه و آله و ديگر آرميدگان در اين گورستان را زيارت مي کنند

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

مدفون شدگان در بقيع

روبروی درب کنونی کمی سمت راست ، قبور مطهر چهار امام معصوم عليهم صلوات الله قرار دارد :

1- امام حسن بن علی عليه السلام امام مجتبی عليه السلام در نيمه رمضان سال سوم هجرت در مدينه زاده شد و از همان دوران کودکی شديدا مورد علاقه رسول خدا صلی الله عليه و آله قرار گرفت ايشان ، در کنار پدر بزرگوارش اميرمؤمنان عليه السلام در جنگهای جمل ، صفين و نهروان شرکت جست و پس از شهادت پدر، به امامت منصوب و مدت حدود شش ماه خلافت کرد سپس معاويه جنگی را بر آن حضرت تحميل نموده ، مردم نيز ايشان را تنها گذاشتند و سرانجام به تحريک معاوية بن ابي سفيان در سال 50ه ق توسطهمسرش جعده دختر اشعث بن قيس ، مسموم و به شهادت رسيدند، و در بقيع به خاک سپرده شدند.

2- امام زين العابدين علی بن الحسين عليه السلام امام سجاد عليه السلام در سال 38ه ق به دنيا آمد، و در دوران امامت حسن بن علی عليه السلام و پدر بزرگوارشان حسين بن علی عليه السلام رشد يافتند، در کربلا همراه پدر بودند اما به دليل بيماری نتوانستند سلاح بدست گيرند سپس با ديگر اسيران آن حضرت را به شام بردند و از آن پس نزديک سی و چهار سال امامت کرد و سرانجام در سال 94 ه ق به تحريک وليد بن عبدالملک مسموم و به شهادت رسيد و در کنار امام مجتبی عليه السلام در بقيع مدفون گرديد زهد و عبادت و کرم و بزرگواری آن حضرت زبانزد خاص و عام و دوست و دشمن بود.

3- امام محمد بن علی بن الحسين عليه السلام امام باقر عليه السلام در سال 58ه ق به دنيا آمد و تا سال 94 ه ق در کنار پدر بزرگوارش در مدينه زندگی کرد پس از شهادت پدر رهبری را در دست گرفت و توانست شاگردان فراوانی را تربيت نموده ، در نشر معارف اسلامی و اهل بيت پيامبر صلی الله عليه و آله گام های بلندی بردارد، آن حضرت را باقرالعلوم يعنی شکافنده دانش ها لقب داده اند امام باقر عليه السلام در سال 114و يا 117ه ق به تحريک هشام بن عبدالملک به شهادت رسيدند و در کنار پدر بزرگوارشان در بقيع به خاک سپرده شدند.

4- امام جعفر بن محمد الصادق عليه السلام آن حضرت در سال 80يا 83ه ق به دنيا آمدند و پس از
شهادت پدر، رهبری پيروان اهل بيت عليهم السلام را بر عهده گرفتند و در دوران حيات پر بار خود هزاران شاگرد را در رشته ها و علوم مختلف تربيت کردند منصور دومين خليفه عباسی بر آن حضرت به شدت سخت گرفت و سرانجام نيز در25شوال 148ه ق به تحريک وي ، آن حضرت مسموم و به شهادت رسيد و در بقيع کنار جد و پدرش مدفون شد .

در کنار قبور چهار امام از اهل بيت رسول خدا صلی الله عليه و آله دو قبر ديگر وجود دارد که يکی از آنها قبر عباس بن عبدالمطلب عموی پيامبر صلی الله عليه و آله و ديگری قبر فاطمه بنت اسد مادر اميرمؤمنان علی عليه السلام است.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

مدفون شدگان در بقيع

عباس بن عبدالمطلب (ع )

وی از شخصيتهای بزرگ قريش و 2 يا 3 سال از رسول خدا صلی الله عليه و آله بزرگتر بود در سال دوم با اکراه به همراه قريش در جنگ بدر شرکت جست سپس به اسارت مسلمانان درآمد و با فديه آزاد شد و سرانجام در زمره بهترين ياران پيامبر صلی الله عليه و آله به شمار آمد پس از رحلت
رسول خدا صلی الله عليه و آله به اميرمؤمنان علی بن ابيطالب عليه السلام وفادار ماند و در سال 33ه ق در مدينه درگذشت و در قبرستان بقيع مدفون شد.

فاطمه بنت اسد

او همسر ابوطالب ، مادر علی بن ابيطالب عليه السلام و از نخستين بيعت کنندگان با رسول خدا صلی الله عليه و آله بود و در سرپرستی پيامبر سهم بسزائی داشت وی از آن چنان قداستی برخوردار گرديد که به درون کعبه راه يافت و فرزندش علی بن ابيطالب عليه السلام را در آن جا به دنيا
آورد در ماتم او رسول خدا صلی الله عليه و آله به شدت متأثر شد و بر جنازه اش نماز گزارد و در حالی که بر وی مي گريست او را در قبر نهاد.
قبر منسوب به حضرت فاطمه (س ) علمای برجسته شيعه نظير شيخ صدوق ، شيخ مفيد، شيخ طوسي ، ابن طاووس و علامه مجلسی مدفن حضرت را خانه خودش ، که بعدا در مسجد قرار گرفت مي دانند محلی که به عنوان قبر آن حضرت در بقيع مشخص شده ، پايين تر از قبور ائمه چهارگانه ، در قسمت راست ( شمال غرب ) آنها قرار گرفته است و احتمال دارد که اينجا محل قبر فاطمه بنت اسد باشد

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

برخى از زنان مدفون در قبرستان بقيع

در طول تاريخ اسلام، زنان نامدار بسيارى، در بقيع، به خاک سپرده شدند که نام و مکان دفن آنان، نامشخص است.
شخصيت‏هاى زير، تعدادى از زنان مدفون در اين قبرستان هستند:

الف) فاطمه بنت اسد؛ او مادر اميرمومنان على عليه‏السلام است. همو على عليه‏السلام را درون کعبه به دنيا آورد.10 قبرش در قبرستان بقيع، معروف است. پيکرش در نزديکى قبور امامان بقيع، به خاک سپرده شد.

ب) دختران پيامبر؛ زينب، رقيه و ام‏کلثوم.

ج) همسران پيامبر؛ ام سلمه، حفصه، ريحانه، زينب بنت جش، زينب بنت خزيمة، صفيه بنت حيى، عائشه و ماريه قبطية.


د) عمه‏ هاى پيامبر؛ صفيه و عائکه. صفيه، مادر زبير بن عوام است. او زنى شجاع، اديب و شاعر بود که از فصاحت زيادىبرخوردار بود11 و در جنگ خندق حاضر شد و يک نفر از يهوديان را به درک واصل کرد.12 صفيه، در سال 20 و در سن 73 سالگى، وفات يافت.

ه) ام البنين؛ مادر حضرت عباس، قمر بنى‏هاشم.

و) حليمه سعديه؛ مادر رضاعى پيامبر (ص).

ز) ام ‏کلثوم؛ دختر اميرمومنان عليه‏السلام.

ح) سکينه؛ دختر امام حسين عليه‏السلام؛ او داراى فضيلت و بخشش فراوان بود و در سال 117، در حدود 80 سالگى وفات يافت.

لازم به ذکر است که به جز دو فرد اخير، مزار ساير زنان، در بقيع، مشخص است.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

گنبدهاى مزار زنان نامى

از ديرباز، مسلمانان، گنبدهايى بر فراز مرقد شخصيت‏هاى بزرگ خود مى‏ساختند که در بقيع نيز از اين بناهاى رفيع، وجود داشت. به جز گنبد بزرگ و سفيد مزار ائمه بقيع عليهم‏السلام، چند گنبد معروف زير نيز وجود داشت:

الف) گنبد بيت الاحزان.

ب) گنبد مقبره دختران پيامبر.

ج) گنبد مقبره همسران پيامبر.

د) گنبد مقبره حليمه سعديه.

در سال 1343ق. اين بناها، توسط فرقه منحرف وکج انديش وهابيت، تخريب شد. اين گروه، هم‏زمان، بارگاه حضرت خديجه عليهاسلام در مکه، حوا در جده، حمزه در احد و ابن عباس در طائف را نيز ويران کردند.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

نقش و تاريخ زنان در بقيع

درباره نقش و تاريخ زنان در بقيع، با موارد بسيارى روبه‏رو مى‏شويم که نشان دهنده حضور مثبت و ماندگارى نام و ياد آنان است. در اين نوشتار، نمونه‏هايى ارائه مى‏شود.

حضور هميشگى در بقيع

عالمان دين، زيارت قبور را مستحب مى‏شمارند. اين استحباب، ريشه در رفتار پيامبر صلى ‏الله‏ عليه‏ وآله و نيز رفتار عملى فاطمه عليهاالسلام دارد و زن و مرد را شامل مى‏شود. رسول خدا صلى‏ الله‏ عليه‏ وآله، به همراه تعدادى از ياران خود، هر شب جمعه به بقيع مى‏آمد و سه بار مى ‏فرمود: «السلام عليکم يا اهل الديار».1

چرا خبرم نکرديد؟

يزيد بن ثابت مى‏گويد: به همراه رسول خدا صلى ‏الله ‏عليه‏ وآله حرکت مى‏کرديم تا که به بقيع رسيديم. در آن جا قبر جديدى را يافتيم.
رسول خدا صلى ‏الله‏ عليه‏ وآله پرسيد: اين قبر کيست؟ گفتند: فلان زن. پيامبر او را شناخت و فرمود: چرا به من خبر نداديد؟ گفتند: شما روزه بوديد و استراحت مى‏کرديد و نمى‏ خواستيم شما را بيازاريم. فرمود: اين کار را نکنيد؛ هر کس که بميرد، خبرم بدهيد که نماز من بر او، رحمت خواهد بود؛ آن گاه خود در برابر قبر ايستاد و ما پشت سر او ايستاديم و نماز ميت خوانديم.2

او را از فشار قبر نجات بده

رسول خدا صلى ‏الله ‏عليه‏ وآله پس از دفن دختر خود، رقيه، کنار قبر او ايستاد؛ سر را به سمت آسمان بلند کرد و در حالى که از ديدگانش اشک جارى بود، فرمود: من به ياد رقيه و سختى‏هايى که او ديد، افتادم؛ دلم براى او سوخت و از خدا خواستم که او را از فشار قبر نجات دهد. دعاى پيامبر، اين بود: خدايا! به خاطر من، رقيه را از فشار قبر، رهايى ده. خداوند نيز دعاى پيامبر صلى‏ الله‏ عليه ‏وآله را اجابت فرمود.

گريه فاطمه عليهاسلام کنار قبر خواهر

هنگامى که رقيه، دختر پيامبر صلى‏ الله‏ عليه‏ وآله، از دنيا رفت، آن حضرت، خطاب به دخترش فرمود: به سلف صالح ما عثمان بن مظعون و يارانش، ملحق شو. در آن حال، حضرت فاطمه عليهاسلام در کنار قبر بود و آن قدر اشک ريخت که قطرات آن به درون قبر فرو ريخت.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

جايگاه نماز فاطمه عليهاسلام در بقيع

شيخ صدوق، پس از بيان کيفيت زيارت امامان بقيع عليهم‏السلام، مى‏نويسد: در مسجدى که در آن جا هست، هشت رکعت نماز بخوان؛ يعنى براى هر امام از امامان چهارگانه مدفون در بقيع، دو رکعت نماز زيارت بخوان. گفته مى‏شود که آن جا، جايگاه نماز فاطمه است.5 ظاهراً مراد از آن مسجد، بيت الاحزان است.

بيت الاحزان

پس از جريان‏هاى دردناک و ستم‏هايى که به فاطمه زهرا عليهاالسلام شد، امير مؤمنان على بن ابى طالب عليه‏السلام، خانه‏اى را در قبرستان بقيع - که در سمت شرقى مدينه و بيرون از شهر بود - براى فاطمه عليهاالسلام ساخت که به آن بيت الاحزان مى‏گفتند. فاطمه زهرا، هر صبح، به همراه حسن و حسين عليهم االسلام به بقيع مى‏آمد و در آن جا گريه مى‏کرد. شب که فرا مى‏رسيد، على عليه‏السلام، پى ايشان مى‏آمد و آنان را به خانه باز مى‏گرداند.6

اين خانه که خانه اسرار فاطمه (ع) است، در کنار قبور ائمه بقيع قرار داشت؛ تا آن که در سال 1344ق. هم‏زمان با تخريب بارگاه ائمه، توسط وهابيان، ويران گرديد.

چهل صورت قبر

اميرموئمنان على عليه‏السلام، بنا بر وصيت حضرت فاطمه زهرا عليهاالسلام، او را شبانه دفن کرد و به کسى خبر نداد و قبر آن حضرت را مخفى کرد. امام على عليه‏السلام، در بقيع، چهل صورت قبر درست کرد و روى آنها آب ريخت.

به گفته کاتب اسکافى، پس از جريان دفن مخفيانه و شبانه فاطمه زهرا عليهاالسلام، مردم به سوى بقيع حرکت کردند و در پى يافتن قبر وى برآمدند؛ ولى نتوانستند قبر وى را شناسايى کنند.
طبرى مى‏نويسد: مردم، صبح کردند و چهل قبر جديد در بقيع يافتند. همه در بقيع حاضر شدند؛ اما شناخت قبر، برايشان مشکل بود. يکديگر را سرزنش مى‏کردند که پيامبر، تنها يک دختر از خود به يادگار گذاشت؛ آيا او بميرد و در تشييع پيکرش و نماز بر او حاضر نشويم و قبر او را نشناسيم؟ برخى از غاصبان حکومتى نيز گفتند: تنى چند از زنان مسلمان، بيايند تا اين قبرها را بشکافيم تا پيکرش را يافته، بر او نماز گزاريم و قبر او را زيارت کنيم. خبر به على بن ابى طالب عليه‏السلام رسيد. او در حالى که غضبناک بود، راهى بقيع شد. فردى به سمت بقيع دويد و به مردم گفت: اين على بن ابى ‏طالب است که به بقيع مى ‏آيد و به خدا قسم ياد کرده است که اگر سنگى از اين قبرها جابه‏جا شود، شمشير على، کارگر خواهد بود. آن گاه جمع حاضر در بقيع، پراکنده شدند.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

مدفون شدگان در بقيع

ابراهیم فرزند پسر رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله

ابراهيم که از ماریه قبطیه به دنیا آمد مورد علاقه فراوان رسول الله صلی‏الله‏علیه‏وآ‏له بود و هنوز یک سال از حیات او نگذشته بود که از دنيا رفت و رسول خدا صلی‌الله‌عليه‌و‌آله را در غم فقدانش شديداً غمگين ساخت
.
اسماعیل فرزند امام صادق(ع)،
صفیه دختر عبدالمطلب و عمه‏ی رسول خدا(ص)،
عاتکه عمه پیامبر اسلام (که پرستاری از پیامبر در ایام طفولیت را بر عهده داشتند،

عبدالله بن جعفر، محمد حنفیه فرزند خوانده‏ ی حضرت علی(ع)،
عقیل برادر حضرت علی(ع) که بیست سال بزرگ‏تر از حضرت بود.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

حادثۀ تخریب بقیع

حرم ائمۀ بقیع به سال 495 هـ .ق يعنی اواخر قرن پنجم دارای گنبد و بارگاه شده است.
جهانگرد معروف ابن‎جبير که در قرن هفتم به حجاز سفر کرده، در ديداری که از بقيع داشته است آن را اين‎گونه توصيف می‌کند:«و آن قبه‌ای مرتفع و سر به فلک کشيده است که در نزدیکی در بقیع واقع شده.2»

در قرن هشتم قمری، بعد از گذشت 150 سال از سفر ابن‎جبیر، ابن‎بطوطه سفری به مدینه نموده و مشاهدات خود را این‎گونه بیان می‎کند: حرم ائمه‎ی بقیع، قبه‌ای است سر به فلک کشیده و از نظر استحکام، بدیع و اعجاب‎انگیز است.3

در قرن معاصر، صاحب کتاب مرآه‎الحرمین جناب ابراهیم رفعت پاشا، 19 سال قبل از تخریب حرم ائمه‎ی بقیع سفر حج نموده و توصیفاتی دارد: «عباس و حسن ابن علی و ائمه‎ی سه‎گانه در زیر یک قبه قرار گرفته‌اند که بزرگ‎تر از همه‎ی قبه‌های موجود در بقیع است.4

در طول تاریخ سه بار بقیع تعمیر شده است. بار اول در سال 519 هـ .ق توسط المستنصر بالله و برای بار سوم در اواخر قرن سیزدهم توسط سلطان محمود غزنوی. کتیبه‌هایی که جهانگردان در سفرهای‎شان از بقیع خوانده‌اند، گویای این مطلب است.