* * * زنان در کربلا * * *

[ملکوت* گامی تارهایی *]

بانوان از جهات گوناگون درقيام عاشورا نقش داشتند كه به طور فشرده به آنها اشاره مي كنيم:


1- نقش ناپيدا و غير مستقيم
مرداني كه درقيام عاشورا حماسه آفريدند. هر كدام دست پرورده و تربيت شده دامن زنان شجاع، فدا كار و مومني بودند.
و اين ام البنين(1) آن بانوي فداكار و با ايمان بود كه فرزندي همچون عباس به اسلام تحويل داد. اين ماجرا به خوبي نشان مي دهد كه بهره مندي جامعه از انسانهاي بزرگ، تاريخ ساز و فداكار نيازمند آن است كه دردرجه نخست بايد از وجود زنان شجاع، با ايمان، عفيف و فداكار و... بهره مند باشد.


2- ترغيب و تشويق شوهران و فرزندان خود به حضور در صحنه
زنان علاوه بر آنكه از جهت تربيت حماسه سازان كربلا، در قيام عاشورا نقش مهمي را ايفا كردند از جهت ترغيب و تشويق شوهران و فرزندان خويش چه پيش ازعاشورا و چه در روز عاشورا سهم بسزايي داشتند.
كي از ياران فداكار و با وفاي امام حسين (ع) زهير بن قين است. زهيربن قين از چنان شايستگي و لياقتي در صحنه كربلا برخوردار بود كه از سوي امام حسين (ع) به فرماندهي جناح راست سپاه منصوب گرديد. (2) چنين شخصيتي با اين همه عظمت و بزرگواري درآغاز درياري كردن امام (ع) مردد بود و بر اثر تشويق و هشدار همسرش - ديلم دختر عمرو - در راه حسين (ع) گام نهاد. شايد اگر زهير از همراهي چنين همسري برخوردار نبود. به آن همه افتخار و ايثار دست نمي يافت.
يكي از زنان فداكار و نمونه مادر وهب بن عبدالله كلبي است. او همراه فرزند و عروس خود درصحنه كربلا حضور يافتند. در روز عاشورا مادر وهب به فرزندش گفت:
فرزندم برخيز فرزند رسول خدا (ص) را ياري كن. (3)


3- حضور در نبرد
دراسلام جنگيدن و شركت در صحنه هاي پيكار و جهاد ابتدايي بر زنان واجب نگرديده است. حتي در صحنه كربلا نيز يك امر دفاعي بود. بنابر صلاح ديد انديشه امام حسين (ع) كه كاملا نيز طبيعي است به زنان اجازه نبرد كارزار نداد. از اين رو زنان در نبرد عاشورا حضور نظامي نداشتند. درروز عاشورا تنها دو زن به ميدان نبرد رفتند كه امام حسين (ع) آنان را بازگرداند.(4)
شايد دليل آنكه در روزعاشورا امام حسين (ع) به زنان اجازه نبرد نداد با اينكه رسول خدا (ص) در شرايط اضطراري همانند جنگ احد و حنين به آنان اجازه نبرد مي داد، اين باشد از يك سو جنگيدن زنان، در حفظ جان مقدس امام حسين(ع) بي تاثير بود. و از سوي ديگر براثر كشته شدن زنان، معلوم نبود امام سجاد(ع) به چه سرنوشتي گرفتار مي گردد. از سوي ديگر چنانچه مي دانيم در قيام امام حسين(ع) مسئوليت پيام رساني نهضت عاشورا برعهده زنان نهاده شد و در صورتي كه زنان كشته مي شدند نهضت امام حسين(ع) ناتمام مي ماند به احتمال زياد مجموع عوامل گذشته دليل عدم اجازه امام(ع) به زنان براي حضور در نبرد بود.


4- مسئوليت زنان پس از عاشورا
گفتيم كه هدف نهضت و قيام حسيني برانگيختن حساسيت ديني و مذهبي مسلمانان و بيداركردن وجدان هاي خفته آنان بود.
امام صادق(ع) در زيارت اربعين مي فرمايند: خون پاكش را در راه تو بخشيد تا بندگانت را از جهالت و حيرت گمراهي نجات بخشد. (5)
هنگامي كه مي خواستند كاروان اسيران را از كربلا به كوفه حركت دهند، آنان را از كنار كشته هاي شهدا حركت دادند. وقتي زنان بر بالين عزيزان خود رسيدند، چنان منظره دلخراشي آفريدند كه مشاهده آن سنگدل ترين اشخاص را متأثر و ناراحت كرد و در آن صحنه زينب كبري(س) با بدن برادر خود سخن گفت. سخنان حضرت زينب كبري(س) در آن موقعيت دوست و دشمن را به گريه واداشت. (6)

[ملکوت* گامی تارهایی *]

در طول سفر كاروان اسيران، هريك از زنان اهل بيت در موقعيت مناسب براي مردم به سخنراني مي پرداختند.
به عنوان نمونه

حضرت زينب كبري(س)

يكي از سخنراني ها، سخنراني زينب كبري(س) در كوفه بود. سخنان حضرت زينب(س) در كوفه چنان تأثيري در مردم گذاشت كه راوي گويد: پس از خطبه زينب(س) مردم را ديدم كه از شدت پشيماني حيرت زده دستان خود را به دندان مي گزند و در آن ميان پيرمردم سالخورده اي را در كنار خود مشاهده كردم كه چنان مي گريست كه محاسن سپيدش از اشك تر شده بود.(7)
از سخنراني ديگري كه در كوفه ايراد شد، سخنراني فاطمه دختر امام حسين(ع) بود او نيز با سخنان كوبنده و آتشين خود مردم كوفه را زيرباران نكوهش و ملامت قرارداد. سخنان اونيز آن چنان در مردم اثر كرد كه همه به گريه افتادند و گفتند:
اي دختر پاكان، بس است! دل هاي ما را سوزاندي، سينه هاي ما را تنگ كردي و اندرون ما را آتش زدي.(8)
پس از او ام كلثوم دختر اميرمؤمنان براي مردم به ايراد سخن پرداخت. پس از سخنان او آن چنان مردم منقلب شدند كه راوي مي گويد پس از سخنان ام كلثوم صداي ضجه و گريه و زاري مردم بلند شد. زنان موي خود را پريشان كردند و خاك بر سر خود مي ريختند. صورت هاي خود را خدشه مي زدند و سيلي به صورت خود مي نواختند و مرگ و نابودي خود را درخواست مي كردند و مردان نيز مي گريستند هيچ زن و مردي ديده نشده مثل آن روز گريه كنند.(9)
درتمام اين سخنراني ها تلاش اهل بيت بر بازگو كردن جزئيات حوادث كربلا به چشم مي خورد و اين مطلب علاوه بر آنكه سبب برانگيختن احساسات مردم مي گرديد. حادثه كربلا را از خطر تحريف و دستبرد حفظ مي كرد و مجال هرگونه شايعه پراكني و شايعه سازي را از حكومت امويان مي گرفت.
علاوه بر اهل بيت كه مسئولت اصلي پيام رساني نهضت امام حسين(ع) را به عهده داشتند، زنان در شهرهاي ديگر با عزاداري و گريه هاي خود پيام نهضت حسيني را به مردم مي رساندند و به اين وسيله وجدانهاي مردم را از خواب گراني كه در آن فرو رفته بودند بيدار مي كردند.
وقتي خبر شهادت امام حسين(ع) به مدينه رسيد. اسماء دختر عقيل با گروهي بر سر قبر پيامبر(ص) رفتند و در آنجا ناله سردادند و انصار را اين گونه مخاطب قرار دادند:
چه خواهيد گفت در پاسخ پيامبر اكرم(ص) در روز قيامت كه فقط سخن صدق پذيرفته مي شود؟ وقتي آن حضرت از شما پرسيد: چرا عترت مرا ياري نكرديد و شما آنان را در مقابل ستمگران تنها گذارديد و تسليم ظالمان كرديد.
امروز نيز در پيشگاه خدا كسي را شفاعت نمي كند. (10)



پي نوشت :
1- سيدمحسن الامين، اعيان الشيعه ج 7 ص 429
2- عبدالرزاق مقرم، مقتل الحسين(ع)، دارالثقافه للطباغه والنشر، الطبعه الثاني1411ق ص 255
3- سيدبن طاووس، ص 45 و 46/ مقتل الحسين، منشورات مكتبه المفيد ج 2 ص 12
4- جهت اطلاع رجوع شودبه.
- سيدبن طاووس، اللهوف المطبعه الحيدريه.
- ابن نما الحلي، مثيرالاحزان، مدرسه الامام المهدي، ص 25
- محمد الحسون، ام علي مشكور، اعلام النساء المؤمنات، انتشارات اسو- چاپ اول 1411- ص 373
5- مفاتيح الجنان، زيارت اربعين امام حسين
6- سيدبن طاووس، اللهوف ص 58
7- علي نظري منفرد، قصه كربلا، انتشارات سرور ص 430
8- عبدالرزاق مقرم ص 315
9- علامه مجلسي، بحارالانوار ج 45/ ص 11
10- شيخ طوسي، الامالي، دارالثقافه، چاپ اول 1414 ص 89 و 90

[ملکوت* گامی تارهایی *]

كوثر زلال «عاشورا» در متن زندگى شیعه و در عمق باورهاى پاك او جریان داشته و در طول چهارده قرن سیراب كننده جانها بوده است.
اینك نیز عاشورا پرگارى است كه عشق را ترسیم مى‏كند و كانونى است كه ارزشها، احساسها، عاطفه‏ها، خردها و اراده‏ها برگردش مى‏چرخند.
بى‏شك، محتوا، انگیزه‏ها، اهداف و درسهاى آن، حماسه عظیم فرهنگى ناب و الهام بخش را تشكیل مى‏دهد. از اینرو در حوزه وسیع تشییع و دلباختگان اهل بیت، پیروان عترت همه با «فرهنگ عاشورا» زیسته‏اند و براى آن جان باخته‏اند. آنان در آغاز تولد كام نوزاد را با تربت‏ سیدالشهدا(ع) و آب فرات بر مى‏دارند و هنگام خاكسپارى، تربت كربلا را با میت همراه مى‏كنند. آنان از روز ولادت تا هنگامه مرگ به حسین بن‏ على(ع) عشق مى‏ورزند و براى شهادتش اشك مى‏ریزند و این مهر مقدس، با شیر وارد جان مى‏شود و از جان به در نمى‏رود.
عاشورا از دیرباز تجلى‏گر روز درگیرى حق و باطل و روز فداكارى و جانبازى در راه دین و عقیده، شناخته شده است. حسین(ع) در این روز با یارانى اندك ولى با ایمان و صلابت و عزتى بزرگ و شكوهمند، با سپاه سنگدل و بى‏دین كومت‏ستم یزیدى به مقابله برخاست و كربلا را به صحنه همیشه زنده عشق خدایى و آزادگى مبدل ساخت.
عاشورا اگر چه یك روز بود، اما دامنه تاثیر آن تا ابدیت كشیده شد و چنان در عمق دلها اثر گذاشته است كه همه ساله دهه محرم و به ویژه روز عاشورا، اوج عشق و اخلاص نسبت‏ به معلم حریت و اسوه جهاد و شهادت، حسین بن‏على(ع) مى‏گردد و حتى غیر شیعیان نیز در مقابل عظمت آن آزاد مردان سر تعظیم فرود مى‏آورند.
عاشورا نشان دهنده معناى «حسین منى و انا من حسین‏» بود كه دین رسول خدا با خون سید الشهدا آبیارى شد و به تعبیر امام خمینى(ره) عاشورا، قیام عدالت‏خواهان با عددى قلیل و ایمان و عشقى بزرگ در مقابل ستمگران كاخ‏نشین و مستكبران غارتگر بود.(1)و اگر عاشورا نبود، منطق جاهلیت ابوسفیانیان كه مى‏خواستند قلم سرخ بر وحى و كتاب بكشند و یزید، یادگار عصر تاریك بت‏پرستى كه به گمان خود با كشتن و به شهادت كشیدن فرزندان وحى امید داشت اساس اسلام را بر چیند و با صراحت و اعلام «لا خبر جاء و لا وحى نزل‏» بنیاد حكومت الهى را بر كند نمى‏دانستیم بر سر قرآن كریم و اسلام عزیز چه مى‏آمد. (2)
حماسه عاشورا را زنان و مردانى ساختند كه مرگ سرخ و شهادت را بر زندگى ذلت‏بار ترجیح دادند تا گلواژه آزادى و آزادگى همواره در تاریخ سبز بماند.
در این حماسه خونین بیشتر به نقش آفرین مردان و یارانى كه در ركاب حضرت به فوز عظیم شهادت نایل شدند توجه شده است و نقش زنان كمتر مورد توجه بوده است. تنها در حماسه عاشورا از اسوه صبر و مقاومت زینب كبرى (س) و نقش وى در پیام رسانى صحبت‏شده است و نقش دیگر زنان حماسه شعور و شرف و آزادگى مورد غفلت واقع شده است، از این رو در این مقاله به معرفى اجمالى زنان حماسه‏ساز در نهضت عاشورا مى‏پردازیم.
بدون تردید در طول تاریخ اسلام و به ویژه تشییع زنان از سهم بسزایى برخوردار بوده‏اند و عاشورا نیز برهه‏اى از همین تاریخ سراسر صبر و ایثار و مقاومت و خودآگاهى است. زنان مسلمانان از بدو تولد اسلام به جهانیان نشان دادند كه از آگاهى و شناخت و شعور برخوردارند و بر خلاف آنچه سردمداران دفاع حقوق زن مى‏پندارند، زن مسلمان نه عروسك حرمسرا و نه موجودى به دور از واقعیتها و مسایل اجتماعى و سیاسى و نظامى است و تاریخ عاشورا بیانگر این واقعیت است، چنانكه زمانى كه افرادى چون عمر سعد در انتخاب صراط مستقیم راه را گم كردند و افرادى چون زهیر بن قین كه در یارى امام دچار تردید شده بودند، زنانى چون دلهم ( همسر زهیر ) شوهرش را به یارى امامش دعوت كرد و او را از تنگناى امتحان سرفراز بیرون آورد. نیز زنانى چون ام وهب و بانوى غیریه قاسطیه كه شجاعت در ركابشان مردانگى آموخت.
در حقیقت نقش زنان در حماسه عاشورا همچون خود عاشورا جاوید خواهد ماند و آنان براى همیشه تاریخ بر بار شیعه بهترین الگوى ایمان و ایثار و اخلاص و فداكارى خواهند بود.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

. زنان در عاشورا

نقش زنان در حادثه خونبار عاشورا از ابعاد گوناگونى برخوردار است كه به بعضى از آنها اشاره مى‏شود:

1- مشاركت در جهاد


شركت در جبهه پیكار و همدلى با نهضت مردانه امام حسین(ع) و مشاركت در ابعاد مختلف آن، از جلوه‏هاى این حضور است. از همكارى طوعه در كوفه با نهضت مسلم و همراهى همسران برخى از شهداى كربلا گرفته تا اعتراض و انتقاد برخى همسران سپاه كوفه به جنایتهاى شوهرانشان مثل خولى نمونه‏هایى از این دست است.

2- آموزش صبر


روحیه مقاومت و تحمل زنان در مقابل شهادت مردان اسلام در كربلا از درسهاى نهضت عاشورا بود كه اوج این صبورى در رفتار زینب كبرى(س) جلوه‏گر شد. آموزش صبر و مقاومت‏ حماسه عاشورا در زنان آگاه و مبارز متجلى شده و در طول جنگ تحمیلى زنان مبارز و فداكار انقلاب اسلامى ایران نشان دادند كه آموزش صبر و مقاومت را از شیر زنان كربلا به خوبى آموخته‏اند.

3- پیام رسانى


افشاگرى جنایات یزیدیان چه در سفر اسارت و چه پس از بازگشت‏به مدینه، به معناى پاسدارى از خون شهدا بود. افشاگرى بانوان به دو صورت، خطبه و گفتگوهاى پراكنده صورت پذیرفت، و اگر پیام رسانى زینب كبرى(س) و بقیه زنان نبود، امروز حماسه عاشورا به این روشنى براى شیعه تجلى نمى‏كرد و چه بسا آن واقعه عظیم عقیم مى‏ماند.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

4- روحیه بخشى

یكى از مسایل مهمى كه در هر جنگى مورد توجه بوده است، روحیه جنگاوران است و زنان این مهم را بر عهده داشتند چه در جنگهاى صدر اسلام و چه در جنگهاى دیگر.
در كربلا نیز حضور تشویق‏آمیز زنان در جبهه به رزمندگان روحیه مى‏بخشید و همسران و مادران شهدا آنها راتشویق به یارى امام معصوم مى‏كردند، مانند ام وهب كه خودش وارد میدان شد و با سر جگرگوشه‏اش یكى از یزیدیان را به هلاكت رساند و این روحیه بخشى بعد از چهارده قرن در هشت‏سال مقاومت جنگ ایران علیه كفر باعث‏شد كه زنان ایرانى درسى را كه از زینب(س) و زنان عاشورا گرفته بودند، به نحو احسن باز پس دهند.

5- پرستارى


رسیدگى به بیماران و مداواى مجروحان از دیگر نقشهاى زنان در جبهه‏ها، از جمله در حماسه عاشورا است.نقش پرستارى و مراقبت‏حضرت زینب (س) از امام سجاد(ع) یكى از این نمونه‏هاست.

6- مدیریت


بروز صحنه‏هاى دشوار و بحرانى، استعدادهاى افراد را شكوفا مى‏سازد. نقش حضرت زینب (س) در نهضت عاشورا و سرپرستى كاروان اسرا، درس مدیریت در شرایط بحران را مى‏آموزد. وى مجموعه بازمانده را در راستاى اهداف نهضت، هدایت كرد و با هر اقدام، خنثى كننده نتایج عاشورا از سوى دشمن مقابله كرد و نقشه‏هاى آنان را خنثى ساخت.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

7- حفظ ارزشها


درس دیگر زنان قهرمان در كربلا، حفظ ارزشهاى دینى و اعتراض به هتك حرمت‏خاندان نبوت و رعایت عفاف و حجاب در برابر چشمهاى آلوده بود. زنان اهل بیت، با آنكه اسیر بودند و لباسها و خیمه‏هایشان غارت شده بود و با وضع نامطلوب در معرض دید تماشاچیان بودند، اما اعتراض‏كنان، بر حفظ عفاف تاكید مى‏ورزیدند. ام‌كلثوم در كوفه فریاد كشید كه آیا شرم نمى‏كنید براى تماشاى اهل بیت پیامبر جمع شده‏اید؟ وقتى هم در كوفه در خانه‏اى بازداشت ‏بودند، زینب اجازه نداد جز كنیزان وارد آن خانه شوند. در سخنرانى خود در كاخ یزید نیز به گرداندن، شهر به شهربانوان، اعتراض كرد و فرمود: «آمن العدل یابن الطلقاء تخد یرك حرائرك و امائك و سوقك بنات رسول الله سبایا قد هتكت ستورهن و ابدیت وجوههن یحدوبهن الاعداء من بلد الى بلد و یستشرفهن اهل المناهل و المكاتل و یتصفح وجوههن القریب و البعید و الغائب و الشهید»
اى پسر آزاد شده، آیا در پشت پرده قرار دادن زنان و كنیزان خود و جلو انداختن دختران رسول خدا به صورت اسیر از عدل است. تو پرده آنان را دریدى، چهره‏هایشان را آشكار ساختى، از شهرى به شهرى مى‏رانى، رهگذران و بام‏نشینهابه تماشایشان مى‏ایستند و آشنا و بیگانه و حاضر و غایب به سیماى آنان خیره مى‏شوند.

8- تغییر ماهیت اسارت


آنان اسارت را به آزادى تبدیل كردند و در قالب اسارت، به اسیران واقعى درس حریت و آزادگى دادند و مفهوم اسیر در اذهان را به گونه‏اى دیگر تغییر دادند.

9- عمق بخشیدن به بعد عاطفى و تراژدیك كربلا


گریه‏ها، شیونها، عزادارى بر شهدا و تحریك عواطف مردم به ماجراى كربلا عمق بخشید و بر احساسات تاثیر گذاشت و از این رهگذار ماندگارتر شد.





_________________________________
1- صحیفه نور. ج‏9. ص‏57
2- همان. ج 14. ص 265 ، عوالم (امام حسین) ص‏3 و 4 ، حیاة الامام الحسین، ج‏3، ص 378.
مرضیه مشكورى

منبع تبیان

[ملکوت* گامی تارهایی *]

زنان كربلا

زنان در طول تاريخ اسلام به ويژه تشيع از سهم بسزايى برخوردار بوده‏اند و عاشورا نيز برهه‏اى از همين تاريخ سراسر صبر، ايثار، مقاومت و خودآگاهى است.
با تولد اسلام، زنان مسلمان از آگاهى و شناخت و شعور برخوردارشدند و همين امر موجب شد بر خلاف آنچه سردمداران دفاع حقوق زن مى‏پندارند، زن مسلمان نه عروسك حرمسرا و نه موجودى به دور از واقعيت‌ها و مسايل اجتماعى و سياسى و نظامى باشد كه تاريخ عاشورا بيانگر اين واقعيت است.
زمانى كه افرادى چون عمر سعد در انتخاب صراط مستقيم راه را گم كردند و از طرفي ديگر افرادى چون زهير بن قين كه در يارى امام دچار ترديد شده بودند، زنانى چون دلهم، همسر زهير، شوهرش را به يارى امامش دعوت كرد و او را از تنگناى امتحان سرفراز بيرون آورد؛ همه اينها بيانگر اين حقيقت است كه نقش زنان در حماسه عاشورا همچون خود عاشورا جاويد خواهد ماند و در تاريخ شيعه بهترين الگوى ايمان، ايثار، اخلاص و فداكارى خواهند بود.


منبع :گفتمان دینی

[ملکوت* گامی تارهایی *]

زنان غیر هاشمى حاضردرواقعهکربلا:

1-کَبْشه، مولاة امام حسین «علیه السلام»

کنیه اش ام سلیمان است. کنیز امام حسین «علیه السلام» که آن حضرت وى را هزار درهم خرید و در خانه ام اسحق (مادر فاطمه صغرى) همسر امام، خدمت مى کرد. سپس با ابو رزین ازدواج کرد و سلیمان از او به دنیا آمد. سلیمان غلام امام حسین «علیه السلام» بود. سلیمان پیک امام حسین به سوى رؤسا و اشراف بصره بود که عبید الله بن زیاد دستور داد گردنش را بزنند. سلیمان همان است که در زیارت ناحیه مقدسه نامش آمده است. ام سلیمان به همراه مولایش امام حسین «علیه السلام» راهى کربلا شد. همسرش نیز از اصحاب امام حسن «علیه السلام» بود. ام سلیمان زنى عالم، فاضل و نیکوکار بود که همراه مولایش امام حسین «علیه السلام» راهى کربلا شد و جزو اسیران واقعه عاشورا گردید. وى تمام مصایب را در راه خدا تحمل کرد.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

2-فُکهیه:

زوجه عبد الله بن اریقط بود. وى در خانه رُباب، همسر امام حسین «علیه السلام» خدمت مى کرد. از عبد الله فرزند پسرى آورد به نام قارب که درکربلا به شهادت رسید. فکهیه نیز همراه رباب در زمین کربلا به سلک اسیران به شام رفت.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

3-حُسنیه:

یکى از جوارى حضرت سید الشهداء است، امام حسین «علیه السلام» او را از نوفل بن حارث بن عبدالملک خرید. وى به ازدواج مردى به نام سهم درآمد و مُنحج از او متولد گردید. حسنیه به امام زین العابدین «علیه السلام» خدمت مى کرد تا اینکه به همراه سید الشهداء «علیه السلام» و فرزندش منجح به کربلا آمد. منجح درکربلا به شهادت رسید. حسنیه با اهل بیت «علیهم السلام» در مصایب آن شریک و یاور و غمخوار آنان بود.