اسلام، شكل ظاهری دارد و هر كس شهادتین را بر زبان جاری كند، در زمره مسلمانان است اما ایمان یك امر واقعی و باطنی است و جایگاه آن قلب آدمی است، نه زبان و ظاهر او. بنابراین ایمان بالاتر و برتر از مسلمانی است. در آیات قرآن آمده است: "اعراب گفتند كه ما ایمان آوردهایم، ای پیامبر! به آنها بگو كه اسلام آورده (تسلیم شدهاید) و هنور ایمان در دلهای شما وارد نشده است".(1)
اسلام ممكن است انگیزههای مختلفی داشته باشد، حتی انگیزههای مادی و منافع شخصی، ولی ایمان حتماً از انگیزههای معنوی سرچشمه میگیرد. امام باقر(ع) میفرماید: "ایمان اقرار است و عمل، و اسلام اقرار بدون عمل است".(2)
امام صادق(ع) میفرماید: "ایمان شریك اسلام میشود، ولی اسلام شریك ایمان نیست".(3)
در روایتی دیگر امام باقر(ع) فرمود: "ایمان آن است كه در دل مستقر شود و بنده را به سوی خدا كشاند و اطاعت خدا و گردن نهادن به فرمانش مصدّق آن باشد، ولی اسلام گفتار و كردار ظاهری است".(4)
مؤمن واقعی كسی است كه به همه دستورهای اسلام عمل نماید، واجبات را انجام دهد و محرّمات را ترك نماید یعنی ایمان واقعی همراه عمل است و عملش باید مطابق با ایمانش باشد.
در بعضی آیات آمده است: "مومنان كسانی اند كه چون یاد خدا شود، دلهاشان ترسان میشود و چون آیات الهی برایشان خوانده شود، ایمانشان افزون میشود و بر پروردگار خود توكّل میكنند. آنان كه نماز را بر پا میدارند و از آنچه روزیشان دادهایم، انفاق میكنند. آنان مؤمنان واقعی هستند".(5)
خداوند در این آیات وصف مؤمنان واقعی را بیان كرده، در آیات دیگر مانند آیات اوّل سوره مؤمنون نیز اوصاف مؤمنان واقعی را بیان فرموده است.
پی نوشتها:
1. اصول كافی، ج 3، ص 39.
2. همان، ص 42.
3. همان، ص 41.
4. حجرات (49) آیه 14.
5. انفال (8) آیات 2 - 4.