ایه 34 و 35 سوره فصلت و اخلاق پسندیده

[حور العین]

بسم الله الرحمن الرحیم

در مورد داشتن اخلاق خوب ....

وَ لا تَسْتَوِى الْحَسَنَةُ وَ لاَ السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتى، هِىَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذى بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُ عَداوَةٌ كَأَ نَّهُ وَلىٌّ حَميمٌ _ وَ ما يُلَقّاها إِلاَّ الَّذينَ صَبَروا و ما يُلَقّاها إِلاّ ذو حَظٍّ عَظيمٍ؛(سوره فصلت، آيه 34 و 35. )

هرگز خوبى و بدى يكسان نيست، بدى را با خوبى دفع كن تا دشمنان سرسخت هم‏چون دوستان گرم و صميمى شوند. امّا جز كسانى كه داراى صبر و استقامتند به اين مقام نمى‏رسند، و جز كسانى كه بهره عظيمى (از ايمان و تقوا) دارند به آن نايل نمى‏گردند.

[حور العین]

در برابر كسانى كه مردم را به خدا دعوت مى‏كنند افراد بى تفاوت و نااهل و بدرفتارى پيدا مى‏شوند كه اگر مبلّغ دين، با اخلاق خوش و سعه‏ى صدر با آنان برخورد نكند توفيقى حاصل نمى‏شود.

اين آيه سفارش مى‏كند كه بدى‏ها را با خوبى پاسخ بده و اهل انتقام نباش؛ همان گونه كه در دعاى مكارم الاخلاق، امام زين العابدين عليه السلام از خداوند مى‏خواهد كه به او توفيق دهد كه در برابر غيبت مردم از او، نيكى مردم را بگويد و از بدى آنان بگذرد و هر كس با او قطع رابطه كرد با او معاشرت كند.

بارها در سيره‏ى پيامبر اكرم و اهل بيت معصوم آن حضرت نمونه‏هايى از اين برخوردها را مى‏خوانيم كه سرسخت‏ترين مخالفان را به طرفدار آنان تبديل كرده است.

مردم چند دسته‏اند:

كسى كه دوست خود را حفظ مى‏كند.
كسى كه دوست خود را نسبت به خود بى تفاوت مى‏كند.
كسى كه دوست خود را به دشمن تبديل مى‏كند.
كسى كه دشمن را به دوست تبديل مى‏كند.

روش برخورد با مخالفان‏

مخالفان به چند دسته تقسيم مى‏شوند كه بايد با هر كدام به نحوى عمل كرد:

* گاهى افرادى به خاطر جهل و نادانى در برابر حقّ قرار مى‏گيرند و دشمنى مى‏كنند كه اين آيه دستور محبت و برخورد احسن مى‏دهد.

در آيات ديگر نيز در اين‏باره آمده است:

1- و هنگامى كه نادانان ايشان را (به سخنى ناروا) مخاطب سازند، با آنها سخنى مسالمت‏آميز يا سلام گويند. «و اذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاما»(34)

2- و چون بر بيهوده و ناپسند بگذرند، با بزرگوارى بگذرند. «و اذا مرّوا باللغو مرّوا كراما»(35)

* گاهى مخالفت افراد بر اساس شك و ترديد است كه بايد با آنان از طريق استدلال و برطرف كردن شبهات برخورد كرد.

شك در مورد خداوند. «أفى اللّه شك...»(36)

شك و ترديد در مورد قيامت و رستاخيز. «ان كنتم فى ريب من البعث»(37)

ترديد در مورد نزول وحى وكتب آسمانى بر پيامبر. «ان كنتم فى ريب مما نزلنا على عبدنا»(38)

[حور العین]

* گاهى مخالفت بر اساس حسادت است كه بايد با اغماض برخورد كرد.

برادران يوسف اعتراف به حسادت و خطاى خود كردند، كه با وعده آمرزش حضرت يوسف روبرو شدند. «انّا كنّا لخاطئين... لا تثريب عليكم اليوم»(39)

هابيل، در مقابل حسادت برادرش قابيل گفت: اگر تو قصد كشتن من را دارى، من (هرگز) دست به چنين كارى نمى‏زنم. «لئن بسطت الىّ يدك لتقتلنى ما انا بباسط يدى اليك لاقتلك»(40)

* گاهى مخالفت به خاطر حفظ موقعيّت و رفاه و كاميابى‏هاى مادّى است. در اين موارد اتمام حجّت كافى است و آيات «ذرهم»(41) (آنان را به حال خود واگذار) و «اعرض عنهم»(42) (از آنان رويگردان و دورى كن) مطرح است.

* گاهى مخالفت، در قالب كارشكنى و هَجو و تضعيف ايمان مردم است كه برخورد با اين گروه را آيات ذيل در قالب برخورد شديد با آنان و قطع رابطه و دستگيرى و گاهى اعدام مشخص مى‏كند:

«واغلظ عليهم»(43) با سختى و شدّت با كفّار برخورد كن.

«اذا سمعتم آيات اللّه يكفر بها و يستهزء بها فلاتقعدوا معهم حتّى يخوضوا فى حديث غيره»(44) و چون بشنويد كه به آيات خدا كفر مى‏ورزند و آنان را به مسخره مى‏گيرند، نبايد با آنان بنشينيد تا به گفتارى ديگر بپردازند.

«لا تتخدوا اليهود و النصارى‏ اولياء»(45) يهود و نصارى را دوست و سرپرست خود نسازيد.

«اخذوا و قتّلوا تقتيلا»(46) كفّار را بگيريد و به شدّت به قتل رسانيد.

* گاهى دشمنى آنان با دست بردن به اسلحه و مبارزه‏ى مسلحانه است كه قرآن مى‏فرمايد: «فاعتدوا عليه بمثل ما اعتدى‏ عليكم...»(47) همان گونه آنان بر شما تعدّى كردند بايد با آنان مقابله به مثل كنيد.

بعضى در تفسير آيه‏ى 40 سوره‏ى شورى «و جزاء سيّئة سيئة مثلها»

گفته‏اند: مراد اين است كه اگر بدى كسى را با بدى پاسخ داد شما هم مثل او هستى، چنانكه در آيه‏ى 43 همان سوره مى‏فرمايد: «و لمن صبر و غفر انّ ذلك لمن عزم الامور» و كسى كه تحمّل بدى مردم را داشته باشد و از آنان بگذرد، اين از تصميمات شايسته است.


34) فرقان، 63.
35) فرقان، 72.
36) ابراهيم، 10.
37) حج، 5 .
38) بقره، 23.
39) يوسف، 91 - 92.
40) مائده، 28.
41) انعام، 91 و حجر، 3.
42) مائده، 42 ، نساء، 63 و 81.
43) توبه، 73.
44) نساء، 140.
45) مائده، 51 .
46) احزاب، 61.
47) بقره، 194.

تفسیر نور

[حور العین]

پيام ها

1- يكى از راههاى دعوت الى اللّه آن است كه تنش زدايى نماييم و بدى ديگران را با نيكى دفع كنيم. «و من احسن قولاً ممّن دعا الى اللّه... ادفع بالتى هى احسن»

2- فكر نكنيد مرور زمان مسايل را كهنه مى‏كند و همه چيز فراموش مى‏شود. (برخوردهاى مثبت و منفى هرگز يكسان نيست، و آثار آن در عمق روح افراد باقى مى‏ماند. «لا تستوى الحسنة و لا السيّئة»

3- يك نمونه‏ى عملى دعوت به سوى خدا (كه در آيه‏ى قبل آمده بود) دفع بدى‏هاى مردم با برخوردهاى خوب است. «ادفع بالتى هى احسن»

4- در برخورد با مخالفان، اخلاق نيك كافى نيست، تهاجم اخلاقى لازم است «ادفع بالتى هى احسن» (دفع بدى‏هاى دشمن با روش نيكو كافى نيست، بلكه به نيكوترين روش‏ها و برترين رفتارهاى اخلاقى نياز است).

از محبت خارها گل مى‏شود
از محبت سركه‏ها مُل مى‏شود

5 - كيمياى واقعى، آن نيست كه مس را طلا كند، بلكه برخوردى است كه دشمنى را به محّبت تبديل نمايد. «ادفع بالتى هى احسن» (روز فتح مكّه شعار بعضى از مسلمانان «انتقام، انتقام» بود ولى

پيامبر اكرم فرمود: امروز روز انتقام نيست بلكه روز رحمت و مرحمت است).

6- سعه‏ى صدر شرط توفيق در تبليغ است. «ادفع بالتى هى احسن -... كانّه ولىّ حميم»

7- توجّه به نتيجه‏ى كار، انگيزه‏ى انسان را بالا مى‏برد. (اگر بدانيم كه نتيجه‏ى برخورد خوب، تبديل دشمن به دوست است، انگيزه‏ى اين كار در ما زياد مى‏شود. «ادفع بالتى هى احسن -... كانّه ولىّ حميم»

8 - در رفتارهاى شايسته، اگر دشمن دوست نشود لااقل حيا و شرمندگى در او به وجود مى‏آيد و او را به رفتار دوستانه وادار مى‏كند. «كانّه ولىّ حميم»

9- ارزش دوست به گرمى اوست. «ولىّ حميم»

تفسیر نور