محتواى سوره مؤمنون‏

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

محتواى سوره مؤمنون‏


این سوره چنان كه از نامش پیدا است بخش مهمى از آن سخن از اوصاف برگزیده مؤمنان است.
سپس بحث‏هایى در زمینه اعتقاد و عمل بیان مى‏كند كه تكمیل كننده آن صفات مى‏باشد.
روی هم رفته مجموع مطالب این سوره را مى‏توان به چند بخش تقسیم كرد:
بخش اول- كه از آیه قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ آغاز میشود تا چندین آیه بعد بیانگر صفاتى است كه مایه فلاح و رستگارى مؤمنان است، این اوصاف آن قدر حساب شده و جامع است كه جنبه‏هاى مختلف زندگى فردى و اجتماعى را تحت پوشش خود قرار مى‏دهد
و از آنجا كه خمیر مایه همه آنها ایمان و توحید است، در بخش دوم به نشانه‏هاى مختلف خداشناسى، و آیات آفاقى و انفسى پروردگار در پهنه عالم هستى اشاره كرده، و نمونه‏هایى از نظام شگرف عالم آفرینش را در آسمان و زمین و آفرینش انسان و حیوانات و گیاهان بر مى‏شمارد.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

و براى تكمیل جنبه‏هاى عملى در بخش سوم به شرح سرگذشت عبرت‏انگیز جمعى از پیامبران بزرگ همچون نوح، هود، موسى، عیسى پرداخته و فرازهایى از زندگى آنها را بیان مى‏كند.
در بخش چهارم روى سخن را به مستكبران كرده، و با دلائل منطقى و گاه با تعبیرات تند و كوبنده به آنها هشدار مى‏دهد، تا دلهاى آماده به خود آید و راه بازگشت به سوى خدا را پیدا كند.
در بخش پنجم بحث‏هاى فشرده‏اى درباره معاد بیان كرده است.
و در بخش ششم از حاكمیت خداوند بر عالم هستى و نفوذ فرمانش در همه جهان سخن مى‏گوید.
سرانجام در بخش هفتم باز هم سخن از قیامت، حساب، جزا و پاداش نیكوكاران و كیفر بدكاران به میان مى‏آورد، و با بیان هدف آفرینش انسان سوره را پایان مى‏دهد.
و به این ترتیب محتواى این سوره مجموعه‏اى است از درسهاى اعتقادى و عملى، و مسائل بیدار كننده و بیان خط سیر مؤمنان از آغاز تا پایان.
این سوره همانگونه كه در آغاز هم گفته‏ایم در مكه نازل شده، ولى بعضى از مفسران نوشته‏اند كه بعضى از آیات این سوره در مدینه نازل شده است، وجود آیه زكات در آن براى بعضى این فكر را به وجود آورده كه تمام این سوره نمى‏تواند در مكه نازل شده باشد، چرا كه مى‏دانیم زكات نخستین بار در مدینه تشریع شد و به دنبال نزول آیه خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً ... (توبه 103) پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمان داد ماموران جمع زكات به اطراف بروند و از مردم زكات بگیرند.
ولى باید توجه داشت كه "زكات" مفهوم وسیعى دارد كه واجب و مستحب را شامل مى‏شود، و معنى آن منحصر به زكات واجب نیست، لذا در روایات مى‏خوانیم كه نماز و زكات همیشه با هم بوده است. (در روایتى از امام باقر و امام صادق می خوانیم: فرض اللَّه الزكاة مع الصلاة)
اما از این گذشته به عقیده بعضى از دانشمندان زكات در مكه نیز واجب بوده، ولى به صورت اجمالى و سر بسته، یعنى هر كس موظف بوده مقدارى از اموال خود را به نیازمندان بدهد.
ولى در مدینه كه حكومت اسلامى تشكیل شد زكات تحت برنامه دقیقى قرار گرفت و براى آن نصاب بندى شد و پیامبر(صلی الله علیه و آله) ماموران جمع زكات را به هر سو فرستاد تا از مردم زكات بگیرند. (تفسیر روح المعانى، ج 18، ص 2)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

رستگاری مؤمنان قطعی است!!


قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ (مؤمنون-1) الَّذِینَ هُمْ فِی صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ (مؤمنون-2)
قطعاً مؤمنان رستگار شدند. همان كسانى كه در نمازشان خشوع دارند.
در قرآن، یازده مورد كلمه‏ى فلاح (رستگارى) با كلمه‏ى «لعل» (شاید) همراه است: «لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» ولی در سه مورد بدون این كلمه و به طور حتمى مطرح شده است:
1ـ در همین سوره قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ (مؤمنون-1)
2ـ در سوره‏ى شمس: «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاها»
3ـ در سوره‏ى اعلى: «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى»

از مقایسه این سه مورد با یكدیگر، روشن مى‏شود كه ایمان و تزكیه داراى جوهر واحدى هستند.
برترین و آخرین هدف تمام برنامه‏هاى اسلام، فلاح و رستگارى است. در بسیارى از آیات قرآن از تقوا سخن گفته شده و هدف از احكام دین هم رسیدن به تقواست: «لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ» (بقره، 183) و آخرین هدف تقوا نیز فلاح است: «وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» (آل عمران، 130) جالب است كه مهم‏ترین و آخرین هدف دین اسلام در اوّلین شعار آن آمده است: «قولوا لا اله الا الله تفلحوا» به یگانگى خداوند ایمان آورید و «لا اله الا الله» بگویید تا رستگار شوید.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

هر شبانه روز، در اذان و اقامه‏ى نمازهاى یومیّه جمله‏ى «حى على الفلاح» را بیست بار بر زبان مى‏آوریم و هدف نهایى را با فریاد رسا اعلام مى‏كنیم، تا راه را گم نكنیم.
اسلام مى‏گوید: «قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ»، «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى» (اعلى، 14)
كسانى رستگارند كه ایمان و تزكیه‏ى نفس داشته باشند، ولى كفر مى‏گوید: «قَدْ أَفْلَحَ الْیَوْمَ مَنِ اسْتَعْلى‏» (طه، 64) فرعون مى‏گفت: امروز هر كس زور و برترى دارد رستگار است.
كلمه‏ى «فلاح» به معناى رستن است، شاید دلیل اینكه به كشاورز، «فَلّاح» مى‏گویند آن باشد كه وسیله‏ى رستن دانه را فراهم مى‏كند. دانه كه در خاك قرار مى‏گیرد با سه عمل خود را نجات مى‏دهد و به فضاى باز مى‏رسد: اوّل آنكه ریشه‏ى خود را به عمق زمین بند مى‏كند.
دوّم اینكه مواد غذایى زمین را جذب مى‏كند. سوّم آنكه خاك‏هاى مزاحم را دفع مى‏كند.
آرى، انسان هم براى رهایى خود و رسیدن به فضاى باز توحید و نجات از تاریكى‏هاى مادّیات و هوسها و طاغوت‏ها باید مثل دانه همان سه عمل را انجام دهد: اوّل ریشه‏ى عقاید خود را از طریق استدلال محكم كند. دوّم از امكانات خدادادى آنچه را براى تكامل و رشد معنوى اوست جذب كند. سوّم تمام دشمنان و مزاحمان را كنار زند و هر معبودى جز خدا را با كلمه «لا اله» دفع كند تا به فضاى باز توحیدى برسد.
شخصى در حال نماز با ریش خود بازى مى‏كرد، پیامبر اكرم (صلوات اللَّه علیه) فرمود: اگر او در دل خشوع داشت، در عمل این گونه نماز نمى‏خواند. (تفسیر كنز الدقائق)
امام صادق (علیه السلام) فرمود: مراد از خشوع در نماز، فرونهادن چشم است. (بحار، ج 81، ص 264)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

چه كسانى رستگارند؟


1ـ عابدان. «وَ اعْبُدُوا رَبَّكُمْ وَ افْعَلُوا الْخَیْرَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» (حج، 77) پروردگارتان را پرستش كنید، شاید رستگار شوید.
2ـ آنان كه اعمالشان ارزشمند و سنگین است. «فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازِینُهُ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» (اعراف، 8)
3ـ دورى كنندگان از بخل. «وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» (حشر، 9)
4ـ حزب اللَّه. «أَلا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» (مجادله، 22) حزب خدا رستگارند.
5ـ اهل ذكر كثیر. «وَ اذْكُرُوا اللَّهَ كَثِیراً لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» (انفال، 45) خدارا بسیار یادكنید تا رستگار شوید.
6ـ تقوا پیشه گان. «فَاتَّقُوا اللَّهَ یا أُولِی الْأَلْبابِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» (مائده، 100) اى خردمندان! تقوا پیشه كنید تا رستگار شوید.
7ـ مجاهدان. «وَ جاهِدُوا فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» (مائده، 35) در راه خدا جهاد كنید تا رستگار شوید.
8ـ توبه كنندگان. «تُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِیعاً أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» (نور، 31) اى اهل ایمان! همگى توبه كنید تا رستگار شوید.

پیام‏های آیه



1ـ رستگارى مؤمنان حتمى است. «قَدْ أَفْلَحَ»
2ـ ایمان، شرایط و نشانه‏هایى دارد. «الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ» ...
3ـ نماز، در رأس برنامه‏هاى اسلامى است. «فِی صَلاتِهِمْ»
4ـ در نماز، حالت و كیفیّت مهم است. «خاشِعُونَ»