قرآن نسخه هدايت بشر است كه آيات آن هم مطابق فطرت و عقل بشر و هم بر اساس منطق و استدلال ميباشد به گونهاي كه مفسران يكي از منابع تفسير قرآن را عقل ميدانند براهين مختلفي كه در اين كتاب الهي به چشم ميخورد شاهد گويايي بر اين مدعاست، بررسي ويژگيهاي قرآن و آورنده آن هر عقل سليمي را به اين حقيقت متوجه ميسازد كه قرآن كتابي است از جانب خداوند حكيم و گفتار بشر نيست با استعانت الهي و با رعايت اختصار به پارهاي از ادله عقلي در اين زمينه ميپردازيم.
1. تحدّي يا مبارزهطلبي قرآن
قرآن ديگران را به مبارزهطلبي و همانندآوري دعوت ميكند اين دعوت كه در اصطلاح «تحدّي» نام دارد مشتمل بر قياس و برهان است بدين گونه كه «لو كان هذا الكتاب من عند غير الله لامكن الاتيان بمثله، لكن التالي باطلٌ فالمقدم مثله»، اگر اين كتاب، كلام الله نباشد پس كلام بشري است و اگر بشري باشد شما هم كه بشر هستيد بايد بتوانيد مثل آن را بياوريد، اگر شما توانستيد مثل آن را بياوريد بشري بودنش اثبات ميشود و اگر نتوانستيد معلوم ميشود كه بشري نيست و اعجازي است كه هم اثبات كننده رسالت آورنده آن و حقانيت قرآن است.[1]
اين تحدّي گاهي به كلّ قرآن[2] گاهي به ده سوره[3] و گاهي به يك سوره[4] است كه گوياي تخفيف براي همانندآوران است.
انگيزه همانندآوري در مخالفان و ناتواني آنان
اين در حالي است كه مخالفان قرآن بيشترين انگيزه را براي همانندآوري قرآن داشتند آنان اهل فصاحت و بلاغت، متعصب نسبت به آداب و رسوم خويش به ويژه فرهنگ بتپرستي و قومي لجوج و سرسخت و متكبر بودند، قرآن آداب و رسوم آنان را نادرست[5] و بتپرستي را امري خرافي ميداند.[6] و فخرفروشي آنان را نكوهش ميكرد.[7] در عين حال آيات تحدّي آنان را به همانندآوري قرآن ترغيب و تشويق ميكرد و پذيرش و عدم پذيرش قرآن را با سعادت و شقاوت جاودانه پيوند ميداد،[8] تشويق به كمك گرفتن از كليه نيروهايي كه ميتوانند در همانندآوري قرآن نقشي ايفا كنند[9] دروغگو پنداشتن در صورت ناتواني[10] و دهها انگيزه ديگر.[11]
كتب تاريخ و علوم قرآني افراد متعددي را ذكر ميكنند كه در صدد همانندآوري قرآن برآمدهاند كه خود با بررسي قرآن به عجز خويش پي بردهاند يا به آوردن چيزي شبيه قرآن دست يازيده ولي نمونههايي را ارائه دادند كه موجبات رسوايي خويش را فراهم آورده و عدم توانايي بشر را از همانندآوري اثبات كردهاند.[12] اين همانند خواهي و مبارزهجويي يك دعوت جهاني و تاريخي است و اكنون نيز اين دعوت فراروي جهانيان است و ميتوانند به جاي گزينش هر جنگ نظامي و اقتصادي و... به دعوت قرآن پاسخ دهند.
اين دليل عقلي علاوه بر اثبات اينكه قرآن از جانب خداست همچنين ثابت ميكند كه قرآن موجود همان قرآن مُنزل است كه هيچ كس را ياراي مبارزه با آن نيست و اگر كسي هم درصدد چنين كاري برآمده خود را رسوا كرده و عجز خود را اثبات نموده است.