القاب مشهور
به عناوینى كه بر اثر بروز و ظهور ویژگى هایى در انسانها، به آنان نسبت داده شود و بیانگر ویژگیشان باشد، لقب مى گویند. حضرت عباس علیه السلام القاب بسیارى دارد. براى ایشان بیش از بیست لقب مشهور برشمرده اند كه معروفترین آنها عبارتند از:
1. قمر بنى هاشم
حضرت عباس علیه السلام از جمال و زیبایى ویژهاى برخوردار بوده؛ به گونه اى كه سیماى دلرباى او جلب توجه مى كرد و چهره اش مانند ماه تمام، تابناك مى نمود. چون از دودمان هاشم، جد پیامبر صلی الله علیه و آله بوده، او را «ماه فرزندان هاشم» مى خواندند. این لقب، لقبى مشهور براى حضرت به شمار مى رود و بسیارى از منابع آن را برشمرده اند.(1)
2. باب الحوائج
حضرت عباس علیه السلام در دوران زندگانى امام مجتبى علیه السلام پیوسته در كنار آن حضرت به مددكارى مردم و برآوردن نیازهایشان مى پرداخت. این رویه در زمان امامت امام حسین علیه السلام و پیش از جریان عاشورا نیز ادامه داشت تا آن جا كه هر گاه نیازمندى براى كمك خواستن نزد این دو امام همام مى آمد، حضرت عباس علیه السلام مأمور اجراى دستور امام خویش مى شد. حضرت عباس علیه السلام جایگاه بلندى نزد برادرش امام حسین علیه السلام داشت. نوشته اند:
«همان گونه كه پدرش امیر المؤمنین علیه السلام جایگاه بلندى نزد پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله داشت و باب او بود و هر گاه مشكلى روى مى داد پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله ابتدا آن را با على علیه السلام در میان مى گذاشت، عباس علیه السلام نیز چنین حالتى نسبت به امام حسین علیه السلام داشت. امام با پیشامد هر مشكلى آن را با برادرش در میان گذاشته و از او مى خواست كه آن مشكل را برطرف نماید.»(2) این مسأله سبب شد تا ایشان را باب الحوائج؛ «برآورنده نیازها» بخوانند.(3) البته به نظر مى رسد این لقب بعدها در نتیجه توسلها و كرامتهاى آن حضرت به ایشان داده شده است.
3. باب الحسین علیه السلام
شدت دلبستگى حضرت عباس علیه السلام به برادر بزرگتر خود، امام حسین علیه السلام تا آن جا بود كه همواره خود را خدمتگزار وى مى دانست و براى اجراى فرمان هاى ایشان همیشه پیشقدم بود. این بدان دلیل بود كه پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمود: «اَنَا مَدِینَةُ العِلمِ وَ عَلِىٌّ علیه السلام بَابُهَا فَمَن اَرَادَ مَدِینَةَ فَلْیَأْتِ البَابَ؛ من شهر دانش هستم و على علیه السلام دروازه ورود به آن است. پس هر كس خواهان ورود به شهر دانش است، باید نخست سراغ درِ آن را بگیرد.»(4) حضرت عباس علیه السلام نیز درب ورود به شهر حسینى علیه السلام بود.
4. سقّا
سقّا از مشهورترین لقبهاى حضرت عباس علیه السلام است و پس از واقعه كربلا به این لقب متصف گردید.(5) یكى از بیرحمانه ترین حربه هاى جنگى دشمن در واقعه كربلا، بستن آب به روى لشگر امام حسین علیه السلام بود كه از روز هفتم ماه محرّم آغاز شد اما حضرت عباس علیه السلام به همراه برخى دیگر از بنى هاشم، به فرات حمله مى برد و آب مى آورد.(6) او این لقب را از پدران خویش به ارث برده بود؛ زیرا حضرت عبدالمطّلب، هاشم، عبد مناف و قُصَىّ نیز چنین لقبى داشتند. حضرت ابوطالب علیه السلام و عباس عموى پیامبر نیز به چنین ویژگى پسندیده اى مشهور بودند.(7)
5 . كَبْش الكتیبة
اصطلاحى نظامى است كه در جنگها به كار میرفته و به فردى شجاع اطلاق میشده كه فردى كه تمام صفات شجاعت و نام آورى در او جمع بوده و در پیشانى لشگر به جنگ با دشمن مى پرداخته است. این لقب پیش از حضرت عباس علیه السلام تنها به دو نفر داده شده؛ ابتدا به فردى قریشى از قبیله بنى عبدالدار كه از دشمنان سرسخت مسلمانان بود و طلحة بن ابى طلحة نام داشت. او در جنگ احد توسط امیر المؤمنین علیه السلام كشته شد زیرا شخص دیگرى را جرأت رویارویى با او نبود و شجاعت و جنگاورى او باعث تضعیف روحیه مسلمانان شده بود.
با كشته شدن او توسط امیر المؤمنین علیه السلام روحیه به مسلمانان بازگشت و سبب خوشحالى پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله شد زیرا كشته شدن او باعث شد اتحاد مشركین به شدت از هم گسیخته شود و بسیارى از آنان پا به فرار گذارند.(8)
دومین فردى كه پیش از حضرت عباس علیه السلام به این لقب خوانده شد مالك اشتر نخعى بود. او را در دوران خلافت امیر المؤمنین علیه السلام كبش العراق مى خواندند.(9) پس از وى این لقب به حضرت عباس علیه السلام رسید آن گونه كه از زبان امام حسین علیه السلام سروده اند:
عَبَّاسُ علیه السلام كَبْشُ كَتِیبَتى وَ كَنَانَتى
وَ سرُّ قَوْمی بَلْ اَعَزُّ حُصُونى؛
عباس علیه السلام پهلوان لشگر و اهل بیت من بلكه شكست ناپذیرترین دژ من است.»(10
6. حامى الظُعَینة
در لغت عرب ظعینة از ریشه ظَعَنَ (كوچ كرد) گرفته شده و به معناى زن هودج نشین (11) مى باشد. این لقب نیز از جمله القابى است كه پس از واقعه عاشورا به حضرت داده شده و به معناى پشتیبان زنان هودجنشین است. چرا كه دلگرمى زنان اهل حرم به بازوى تواناى عباس علیه السلام بود. چه بسا پشتیبانى و حمایت از زنان بى دفاع، خود بخش بزرگى از دفاع است و وجود او در بین لشگر قوت قلبى براى همه به شمار مى آمد. این لقب در عرب پیش از حضرت عباس علیه السلام تنها به یك نفر داده شده و او ربیعة بن مكدم كنانى از قبیله بنى فراس مى باشد و چه در زمان زندگى و چه پس از مرگش او را این گونه مى خوانده اند. آن سان كه درباره اش سروده اند:
حامى الظعینة این منه ربیعة أم أین من علیا ابیه كلام.(12)
پی نوشت
1. مستدرك الحاكم النیسابورى، حافظ ابو عبدالله محمد بن عبد الله الحاكم النیشابورى، بیروت، دار الكتب العلمیة، چاپ اول 1411 ه . ق ، ج 3، ص 126.
2. بطل العلقمى، ج 3، ص 35.
3. مقاتل الطالبیین، ص 55؛ بحار الأنوار، ج 45، ص 40؛ مناقب آل ابى طالب، ج 4، ص 108؛ بطل العلقمى، ج 3، ص 208؛ كبریت الأحمر، ص 384.4. مناقب آل ابى طالب، ابن شهر آشوب السروى المازندرانى، ابو جعفر محمد بن على، قم، مطبعة العلمیة، بىتا، ج 4، ص 108 ؛ بحار الأنوار، محمدباقر مجلسى، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1403 ه . ق، ج 45، ص 40 .5. بطل العلقمى، ج 2، ص 53 ـ 54 .
6. بطل العلقمى، ج 2، ص 53 ـ 54 .
7. بطل العلقمى، ج 2، ص 60.
8. الثقات، محمدبن حبّان، دائرة المعارف العثمانیة، چاپ اول، بى جا، 1395 ه . ق، ج 2، ص 310 ؛ السیرة النبویة، محمدبن حبّان، بیروت، مؤسسة الثقافیة، چاپ اول، 1407 ه . ق، ج 1، ص 559
9. الإختصاص، محمدبن محمد بن نعمان الشیخ المفید، بیروت، مؤسسة الاعلمى للمطبوعات، 1402 ه . ق، ص 78 ؛ رجال الطوسى، ابو جعفر محمد بن الحسن، نجف، مطبعة الحیدریة، چاپ اول، 1381 ه . ق ، ص 72 .
10. تاریخ الیعقوبى، احمد بن ابىیعقوب، بیروت، دار صادر، بىتا، ج 2، ص 76 ؛ سیرة النبویة، ابن هشام، بیروت، دار احیاء التراث العربى، 1355 ه . ق، ج 1، ص 96
11. فرهنگ معاصر، آذرتاش آذرنوش، تهران، نشر نى، چاپ اول، 1379 ه . ش، ص 213.
12. بطل العلقمى، ج 2، صص 63 و 64.