«^»آداب عيادت بيمار در كلام معصومين (ع)«^»

[seyed yasin]

به نام خدا اهميت و توجه فوق‌العاده اسلام به مسئله عيادت، باعث شده است تا دستورها و آدابي را براي اين امر ذكر كند كه به برخي از آنها اشاره مي‌شود: 1. پيمودن حداقل دو كيلومتر براي ملاقات بيمار يكي از مواردي كه در سيره رسول خدا (صلي الله عليه و آله) به ثبت رسيده است، عيادت از برخي بيماران، حتي در دورترين نقطه شهر است.(1) اين عنايت ويژه، سبب شده است تا معصومان(عليهم السلام) بر مسافت يك ميل (دو كيلومتر) براي ديدار بيماران تأكيد كنند. رسول خدا(صلي الله عليه و آله) به حضرت علي(عليه السلام) فرموده است: «يَا عَلِيُّ سِرْ سَنَتَيْنِ بَرَّ وَالِدَيْكَ سِرْ سَنَةً صِلْ رَحِمَكَ سِرْ مِيلًا عُدْ مَرِيضاً سِرْ مِيلَيْنِ شَيِّعْ جَنَازَةً سِرْ ثَلَاثَةَ أَمْيَالٍ أَجِبْ دَعْوَةً سِرْ أَرْبَعَةَ أَمْيَالٍ زُرْ أَخاً فِي اللَّهِ سِرْ خَمْسَةَ أَمْيَالٍ أَجِبِ الْمَلْهُوفَ سِرْ سِتَّةَ أَمْيَالٍ انْصُرِ الْمَظْلُوم؛(2) اي على! براى نيكى به والدين دو سال راه‏ بپيما و براى صله رحم يك سال راه‏ بپيما و براى عيادت بيمار، يك ميل و براى تشييع جنازه، دو ميل و براى اجابت دعوت مؤمن، سه ميل و براى زيارت برادر مؤمن، چهار ميل و براى دستگيرى گرفتار، پنج ميل و براى يارى مظلوم شش ميل راه‏پيمايى كن‏ » جالب آنكه تعيين اين مسافت در زماني است كه انسان از كم‌ترين وسيله حمل و نقل برخوردار بوده است و بيشتر مردم، حتي مسيرهاي طولاني را پياده طي مي‌كرده‌اند.

[seyed yasin]

2. عيادت كامل رسول خدا (صلي الله عليه و آله) درباره كيفيت عيادت كامل مي‌فرمود: «أَنَّ مِنْ تَمَامِ عِيَادَةِ الْمَرِيضِ أَنْ يَدَعَ أَحَدُكُمْ يَدَهُ عَلَى جَبْهَتِهِ أَوْ يَدِهِ فَيَسْأَلَهُ كَيْفَ هُوَ وَ تَحِيَّاتُكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْمُصَافَحَةِ؛(3) عيادت تام و كامل آن است كه دست خود را بر پيشاني يا دست مريض بگذارد، و از حال [امروز و ديروز] او سؤال كند، و بهترين تحيت و درود بين شما آن است كه دست بدهيد.

[seyed yasin]

3. هديه دادن به بيمار يكي از رسوم بسيار شايسته، ميان بسياري از مردم، همراه داشتن هديه براي عيادت مريض است. اين تحفه براي كودكان بيمار، معمولا اسباب‌بازي و براي بزرگ‌ترها شيريني و يا چيزهايي است كه باعث تقويت نيروي جسمي و يا روحي بيمار مي‌شود. اين عمل، همان دستور دين مبين اسلام است كه بر بردن تحفه براي بيمار، تأكيد مي‌كند و آن را باعث آرامش خاطر بيمار مي‌داند.

[seyed yasin]

در روايت است كه چند نفر از شيعيان به عيادت مريضى مي‌رفتند. آنان اين‌گونه نقل مي‌كنند كه بين راه به امام باقر(عليه السلام)برخورديم. امام(عليه السلام) فرمود: «كجا مي‌رويد؟» گفتيم: «به عيادت فلان ...» فرمود: «بايستيد.» ايستاديم، فرمود: «آيا سيب يا گلابى يا كمى عطر يا يك قطعه عود و ... براى هديه برداشته‏ايد؟» گفتيم: «نه چيزى از اينها همراه‏ ما نيست.» فرمود: «مگر متوجه نيستيد كه تحفه، باعث آرامش خاطر و راحت روان مريض است.» (4)

[seyed yasin]

4. دعا بر بالين بيمار دعا براي سلامتي و عافيت بيمار از ديگر آداب عيادت است. سلمان مي‌گويد كه نبى اكرم (صلي الله عليه و آله) به عيادت من آمد؛ در حالي كه من در بستر بيماري بودم. آن حضرت [در حقم دعا كرد و] فرمود: «[اى سلمان!] خداوند، رنج تو را برطرف و اجرت را زياد كند و بدن و دينت را تا آخر عمر محفوظ نگه دارد.» (5) رسول خدا (صلي الله عليه و آله) سفارش مي‌كرد كه بر بالين مريض، هفت مرتبه جمله «أَسْأَلُ اللَّهَ الْعَظِيمَ رَبَّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ أَنْ يَشْفِيَكَ» را بگوييد تا در صورت فرا نرسيدن اجلش شفا يابد. (6)

[seyed yasin]

5. اميد دادن به بيمار يكي از مسائلي كه بيماري؛ به ويژه بيماريهاي صعب العلاج را طولاني و معالجه را دشوارتر مي‌كند، مأيوس شدن از سلامتي و ضعيف شدن روحيه است. اسلام، وظيفه عيادت‌كنندگان مي‌داند تا روح اميد را در بيمار زنده كنند و وي را به سلامتي اميدوار سازند. رسول خدا(صلي الله عليه و آله) مي‌فرمايد: «إِذَا دَخَلْتُمْ عَلَى الْمَرِيضِ فَنَفِّسُوا لَهُ فِي الْأَجَلِ فَإِنَّ ذَلِكَ لَا يَرُدُّ شَيْئاً وَ هُوَ يُطَيِّبُ النَّفْسَ؛(7) هرگاه بر بالين بيمار رفتيد، او را به [زندگى و] تأخير مرگ اميدوار سازيد كه [گرچه اين اميد] سبب برگشت چيزى نمي‌شود؛ اما سبب دلخوشى بيمار مي‌شود.» در اين حديث شريف، خوشدل كردن بيمار و اميد بخشيدن به او، به عنوان يك درمان مطرح شده است. دليل آن اين است: بيماري كه از هجوم درد، افسرده‌حال و اندوهگين است، دچار ضعف روحى است و اين ضعف روحى، بيمارى او را قوت مي‌بخشد و اگر روح او تقويت شود بيمارى را از خود مي‌راند. (8)

[seyed yasin]

6. فاصله بين ايام عيادت يكي از مسائلي كه بيماران را بسيار مي‌آزارد و سبب رنجش آنان مي‌شود، ملاقات مكرر عيادت‌كنندگان است. آري، اسلام بر عيادت بيمار تأكيد فراوان مي‌كند و آن را جزيي از حقوق واجب مسلمانان مي‌داند؛ اما بر اين مهم نيز سفارش مي‌كند كه لازم نيست هر روز از آنها عيادت كنيد؛ بلكه بين ايام عيادت، فاصله بياندازيد و براي مثال، هر چهار روز يك بار به ملاقات بيمار برويد. رسول اكرم(صلي الله عليه و آله) مي‌فرمود:«أَغِبُّوا فِي الْعِيَادَةِ وَ أَرْبِعُوا إِلَّا أَنْ يَكُونَ مَغْلُوباً؛(9) عيادت را با فاصله و چهار روز در ميان انجام دهيد؛ مگر اينكه بيماري غلبه پيدا كرده باشد (از سلامت بيمار مأيوس شده باشيد).» همچنين در برخي روايات هر سه روز يك بار را براي عيادت مناسب دانسته‌اند. (10)

[seyed yasin]

7. عيادت كوتاه مسئله ديگري كه بيماران را رنج مي‌دهد، نشستن و صحبت كردن طولاني ملاقات‌كنندگان است؛ زيرا مهم‌ترين چيزي كه بيمار به آن نياز دارد، آرامش و سكوت است و بر هم زدن اين آرامش كه با نشستنهاي طولاني به وجود مي‌آيد اگر سخت‌تر از تحمل درد و رنج نباشد،‌كم‌تر نخواهد بود. به همين علت، شارع مقدس از عيادتهاي طولاني به شدت نهي فرموده است؛ چنان كه رسول خدا (صلي الله عليه و آله) مي‌فرمود: «أفضَلُ العِيادَةِ اَجْراً سُرعَةُ القِيامِ مِن عِندِ المَريضِ؛(11) برترين عيادت از نظر اجر و پاداش، عيادتي است كه [كوتاه باشد و عيادت‌كننده] سريع‌تر از نزد بيمار بلند شود.»

[seyed yasin]

8. عيادت پس از سه روز رسول خدا(صلي الله عليه و آله) در آداب عيادت بيماران بر اين نكته تصريح مي‌فرمايد كه بيمار را قبل از سه روز، عيادت نكنيد و در صورتي كه بيماري بيش از آن به طول انجاميد به ملاقات او برويد.(12)

[seyed yasin]

9. نخوردن چيزي نزد بيمار از ديگر آداب و دستورهاي اسلامي، هنگام ديدار با بيماران، نخوردن چيزي، نزد آنان است. حضرت علي(عليه السلام)مي‌فرمايد: «نَهَى رَسُولُ اللَّهِ(صلي الله عليه و آله) أَنْ يَأْكُلَ الْعَائِدُ عِنْدَ الْعَلِيلِ فَيَحْبِطُ اللَّهُ أَجْرَ عِيَادَتِهِ؛(13) رسول خدا(صلي الله عليه و آله) از [چيزي] خوردن عيادت‌كننده نزد بيمار نهي مي‌كند؛ زيرا خداوند پاداش عيادتش را از بين مي‌برد.» شايد بتوان علت اين دستور را اين‌گونه بيان كرد: اول آنكه خوردن چيزي در مقابل بيماري كه قادر به خوردن آن چيز نيست، خلاف ادب است؛ چنانچه در دستورهاي اسلامي‌از خوردن چيزي در مقابل روزه‌دار نهي شده است. دوم: پذيرايي از عيادت‌كنندگان علاوه بر آنكه زحماتي را براي خانواده بيمار به وجود مي‌آورد، هزينه‌هاي مضاعفي را بر دوش بيمار و خانواده او مي‌گذارد. چنين برنامه‌اي را درباره خانواده مصيبت‌ديده نيز مشاهده مي‌كنيم. چنان‌كه دين اسلام، دستور مى‏دهد تا چند روز براى خانواده مصيبت‏زده غذا آماده و براى آنان فرستاده شود. امام صادق(عليه السلام) مى‏فرمود: «زمانى كه جعفر بن ابي طالب(عليه السلام) به شهادت رسيد، رسول خدا(صلي الله عليه و آله) به فاطمه(سلام الله عليها) فرمود: «براى اسماء بنت عميس غذا تهيه كن و تا سه روز با ساير بانوان، نزد او بمانيد.» از آن زمان پخت غذا براى اهل مصيبت تا سه روز، سنت شد.» (14)