▐★♥★ ▐معرفت امام زمان (ع) ▐★♥★ ▐

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

معرفت امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشریف

چیستی،چرایی و چگونگی

نویسنده: ابراهیم شفیعی سروستانی

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

اشاره:


همه ما کم وبیش تاکنون در مورد لزوم «معرفت امام زمان(ع)»، مطالبی خوانده یا شنیده ایم و به اجمال می دانیم بر اساس روایات قطعی و تردید ناپذیری که پیامبر اکرم(ص) و امامان (ع) نقل شده، نداشتن معرفت نسبت به امام زمان (ع) به منزله مرگ در زمان جاهلیت؛یعنی مردن در حال کفر و شرک است.

هم چنین از جایگاه و نقشی که در آموزه های اسلامی برای امامان معصوم (ع) ترسیم شده است، شناخت داریم،ولی شاید بسیاری از ما نسبت به کم و کیف و لوازم این معرفت چندان آگاه نباشیم و به درستی ندانیم که چه شناخت تفصیلی باید نسبت به امام عصر خو داشته باشیم.

این وضعیت برای کسانی که همه افتخارخود را در پذیرش امامان معصوم و اعتقاد به امام عصر(ع) می دانند، هرگز زیبنده نیست.از این رو، همه باید در حد توان و درک خود برای رسیدن به سطحی قابل قبول از شناخت و معرفت امام بکوشیم و معرفت اجمالی خود را به معرفت تفصیلی تبدیل کنیم.

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

۱٫معنای لغوی و اصطلاحی امام:

الف)معنای لغوی:

امام، واژه ای عربی و به معنای پیشوا، سرپرست و مقتداست.(۱)

راغب اصفهانی درباره این واژه می نویسد:
«امام کسی است که به او اقتدا می شود، چه شیء مورد اقتدا انسان باشد که به گفتار و کردارش اقتدا شود یا کتابی باشد یا شیء دیگری، چه این اقتدا حق و صواب باشد و چه باطل و ناصواب».(۲)

برخی دیگر از لغت نگاران نیز چنین معنایی را از امام ارائه داده اند.(۳)برخی متکلمان که به معنای لغوی این واژه پرداخته اند،نوشته اند:

«معنای لغوی واژه امامت آن است که دیگری مورد تبعیت و پیروی قرارگیرد؛ یعنی رئیس باشد و امام کسی است که مورد تبعیت و اقتدا قرار می گیرد. از آن جهت که در مفهوم امامت تبعیت و اقتدا نهفته است، به کسی که نماز جماعت برگزار می کند امام گویند؛ زیرا مردم در قیام و رکوع و سجده و تشهّد به وی اقتدا کرده و از او تبعیت می کنند، بنابراین او مورد تبعیت است».(۴)

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

بنابراین،امامت در لغت به معنای رهبری و ریاست امت است که طبعاً نوعی تبعیت و پیروی گروهی را به همراه دارد.

از آن چه گفتیم می توان دریافت که واژه امامت از یک سو «پیشوایی و راهبری» و از سوی دیگر «تبعیت و پیروی» را می رساند، ولی این که این پشوایی و پیروی در چه حوزه و قلمروی باشدیا در چه بعدی از ابعاد زندگی انسان مطرح شود، از مفهوم لغوی واژه امامت خارج است؛هم چنان که عمومیت یا اختصاص در حوزه ای که تبعیت و پیشوایی انجام می شود از این واژه استفاده نمی شود.

هم چنین این واژه به خودی خود تعیین کننده بارارزشی مثبت و منفی نیست. بنابراین، از معنای لغوی این واژه استفاده نمی شود که امامت و پیشوایی در حوزه و قلمرو دینی مردم است یا در حوزه دنیایی آن ها.


در واقع قراین و شواهد خارجی است که تعیین کننده هریک از این جنبه های یاد شده است.(۵)

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

واژه امام درقرآن ۱۲ بار به صورت مفرد یا جمع به کار رفته است.(۶)دراین استعمال ها، امامت به همان معنای لغوی است؛ یعنی به معنای مطلق رهبری و پیشوایی به کار رفته و چیزی بر مبنای آن اضافه نشده است و هرگاه ویژگی و خصوصیتی مدّنظر بوده با قید و قرینه بیان شده است؛


مثلاً در یکی از آیات قرآنی می خوانیم:

«و جعلناهم أئمّةً یهدون بأمرنا؛(۷)

وآنان را پیشوایانی قرار دادیم که به فرمان ما هدایت می کنند».

از «یهدون بأمرنا»می فهمیم که امامت مطرح شده دراین آیه، امامت حق است. در آیه دیگری می خوانیم:

«و جعلناهم أئمّهً یدعون إلی النّار؛(۸)وآنان را پیشوایانی که به سوی آتش می خوانند،گردانیدیم».

در یکی دیگر از آیات قرآن چنین آمده است:

«فقاتلوا أئمّة الکفر؛(۹)پس با پیشوایان کفر بجنگید».

از دو قرینه «یدعون إلی النّار» و «أئمّة الکفر» می فهمیم که آن چه در این دو آیه طرح شده،امامت باطل است. هم چنین از بررسی موارد متعددی که واژه امامت در گفتار معصومین(ع) به کار رفته است، در می یابیم که این واژه در اصل به معنای مطلق پیشوایی و رهبری است و هر یک از خصوصیات پیش گفته، با قرینه و قید دیگری فهمانده شده است.(۱۰)

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

درروایات اسلامی،واژه های امام و امامت از جایگاه بسیار برجسته ای برخوردار بوده، از آن به عنوان مقامی الهی یاد شده است که دست اختیار و انتخاب بشر به آن نمی رسد.

از جمله این روایات، می توان به روایتی که از امام رضا(ع) نقل شده است، اشاره کرد:

«همانا امامت، قدرش والاتر، شأنش بزرگ تر، منزلتش عالی تر، جایگاهش بلندتر و ژرفایش بیشتر از آن است که مردم با خردهای خود به آن برسند یا با آرائشان آن را دریابند یا با انتخاب خود، امامی منصوب کنند. همانا امامت، مقامی است که خدای عزّوجلّ پس از نبوّت و خلّت در مرتبه سوم به ابراهیم خلیل (ع) اختصاص داده است… .همانا امامت، مقام پیامبران و میراث اوصیا است. همانا امامت، خلافت خدا و خلافت رسول خدا (ص) است».(۱۱)

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

ب)معنای اصطلاحی امام


گروهی ازمتکلمان امامیه، امامت را به «ریاست دینی و دنیایی» تعریف کرده اند؛ مثلاً شیخ مفید در تعریف و توصیف امام می نویسد:

«امام، کسی است که در امور دینی و دنیایی مردم به جانشینی از پیامبر(ص) ریاستی فراگیر دارد».(۱۲)

هم چنین خواجه طوسی پس از آن که مسائل مهم بخش امامت را پاسخ گویی به پنچ پرسش «[معنای] امام چیست؟
آیا امام موجود است؟ برای چه امام موجود است؟ امام چگونه است؟ و امام کیست؟» می داند،(۱۳)درپاسخ پرسش نخست می نویسد:

«امام کسی است که ریاست فراگیر در امور دینی و دنیایی را اصالتاً نه به نیابت از دیگری در این دنیا به عهده دارد».(۱۴)


گرچه این دو عبارت به توصیف امام می پردازد، ولی تا حد بسیاری مفهوم امامت را بیان می کند،لذا خواجه طوسی آن را کامل تر از سایر تعریف ها ومنطق بر معنای اصطلاحی و کلامی «امامت» می داند. در این تعریف ها صراحتاً آمده است که امامت در معنای اصطلاحی و کلامی خویش دو حوزه دین و دنیا را در بر می گیرد؛ یعنی امامت همان گونه که ریاست و مرجعیت در امور دینی است، مرجعیت در امور دنیایی نیز می باشد.(۱۵)

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

۲٫معرفت امام درآموزه های اسلامی:


«معرفت امام» جایگاه و اهمیت ویژه ای در آموزه های اسلامی دارد و در سخنان پیامبر گرامی اسلام (ص) و امامان معصوم (ع) تأکید فراوانی برآن شده است. برای روشن تر شدن این موضوع به برخی از روایاتی که در این زمینه وارد شده است، اشاره می کنیم:


۱٫در روایتی که به صورت متواتر(۱۶)و از طریق شیعه و اهل سنت از پیامبر اعظم(ص) نقل شده، نشناختن امام زمان و معرفت نداشتن نسبت به او با مردن در عصر جاهلیت (عصر کفر و شرک) برابر دانسته شده است. در این روایت می خوانیم: «هر کس بمیرد و امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلی از دنیا رفته است».(۱۷)

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

٫۲٫امام باقر (ع) در این زمینه می فرماید:


«هرکس در حالی که امامی نداشته باشد، بمیرد،مردنش، مردن جاهلیت است و هر آن که درحال شناختن امامش بمیرد، پیش افتادن یا تأخیراین امر [دولت آل محمد(ع)]، او را زیان نرساند و هر کس بمیرد در حالی که امامش را شناخته، هم چون کسی که در خیمه قائم [(ع)] با آن حضرت باشد».(۱۸)


۳٫حارث بن مغیره از امام صادق (ع) چنین نقل می کند: «به ابوعبدالله [امام صادق](ع) عرض کردم: آیا رسول خدا (ص) فرمود:«کسی که بمیرد و امامش را نشناسد به مرگ جاهلی از دنیا رفته است»؟ فرمود:«آری». گفتم: جاهلیت کامل یا جاهلیتی که امامش را نشناسند؟ فرمود: «جاهلیت کفر و نفاق و گمراهی».(۱۹)

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

۳٫ضرورت معرفت امام:


حال این پرسش مطرح می شود که چرا در آموزه های اسلامی این همه بر لزوم معرفت امام تأکید شده است؟ برای یافتن این پرسش،لازم است که نگاهی اجمالی به جایگاه امام و امامت در مکتب اسلام داشته باشیم:


۱٫در روایتی که از امام رضا (ع) نقل شده، در این زمینه چنین آمده است:

«امامت، زمام دین و مایه نظام مسلمانان و صلاح دنیا و عزّت مؤمنان است. امامت، اساس رشد یابنده اسلام و شاخه بلند آن است. تمامیت نماز و روزه و حج و جهاد و گردآوری مالیات و صدقات و اجرای حدود و احکام و حراست از مرزهای اسلام، همه به دست امام است. حلال خدا را حلال و حرام خدا را حرام می کند و حدود خدا را برپا می دارد و از دین خدا دفاع می کند. او با حکمت و اندرز و حجّت رسا [مردم] را به راه پروردگارش فرا می خواند».(۲۰)


با توجه به روایت به خوبی روشن می شود که بقای همه اصول و فروع اسلام به وجود امام بسته است و آموزه های اسلامی جز با وجود امام محقق عینی و عملی نمی یابد. از این رو کسی که امام زمانش را نشناسد، هیچ بهره ای هم از اعمال خود نخواهد برد.