๑۩๑ كربلا::نمايشگاهي از حقايق و معارف:: ๑۩๑

[*خادمه رقیه خاتون(س)*]

سلسله مباحث معارفی آیت الله سیّد محمّد ضیاء آبادی

.
.
.
.


عاشورا یعنی : فهم دین خدا

[*خادمه رقیه خاتون(س)*]

اگر با تدبّر به عاشورا و كربلاي امام حسين (علیه السلام ) بنگريم ، مي‌ بينيم كه آن حادثه چيزي جز مدرسه و دانشگاه نيست، دارالتّعليم و دارالتّربيه است كه حقايق و معارف دين را تعليم مي ‌كند و انسان مي ‌سازد و اخلاق انساني بوجود مي ‌آورد. در واقع امام حسين (علیه السلام ) در كربلا در روز عاشورا يك نمايشگاهي از حقايق و معارف ديني تشكيل داده و در آن حقايق و معارف را عملاً نشان داده است.

امام حسين(علیه السلام ) خيلي كم حرف زده است امّا در ظرف چند ساعت از يك روز به قدر تمام عمر بشر از خود عمل نشان داده است.

تمام حقايق ديني را از عقايد و اخلاق از زهد و تقوا و ايثار و فداكاري و جهاد و... همه را مجسّم كرده و در معرض ديد عالميان قرار داده است.

[*خادمه رقیه خاتون(س)*]

ولي ياللاسف كه ما مدّعيان عشق به حسين (علیه السلام ) آنچنان كه بايد، تدبّر در كارش نمي ‌كنيم تا شايد اندك تشبّهي هم كه شده است از خود در زندگي نسبت به او پيدا كنيم و لذا ما بايد اعتراف كنيم كه جدّاً نسبت به تدبّر درباره‌ي قرآن و عترت، جفاكار مي ‌باشيم نه آنچنان كه بايد تدبّر در قرآن داريم و نه آنچنان كه بايد تدبّر در عترت، چه آنكه مي ‌دانيم «قرآن و عترت» هر دو يك حقيقتند و هر مسلماني موظّف به تدبّر در هر دو مي ‌باشد .

و لذا نداي گله ‌آميز قرآن بلند است كه :

(أ فَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أمْ عَلي قُلُوبٍ أقْفالُها)؛¹

آيا اين مردم باورشان نشده است كه بايد در قرآن تدبّر كنند آيا بر دل‌هاي آنها قفل نهاده شده است.

چرا درِ دل ‌هاي خود را رو به «قرآن و عترت» باز نمي ‌كنند تا اين دو مشعل فروزان الهي فضاي دل‌ها را روشن كنند و قهراً تمام زواياي زندگي آنها را منوّر به نور الهي گردانند ؟

اينك كربلا و عاشوراي امام حسين (علیه السلام ) نيز مانند آيات قرآن و داستان‌هاي قرآن نياز به تدبّر و تفكّر دارد كه او براي چه، آن صحنه‌ها را بوجود آورده است؟

[*خادمه رقیه خاتون(س)*]

اين قرآن است كه مي‌ فرمايد :
(لَقَدْ كانَ فِي قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِاُولِي الْألْبابِ...)؛²

سرگذشت انبياء [اولياي خدا] درس عبرتي است براي انديشمندان...

آري براي آنان كه از مغزداران عالمند و پيوسته مي ‌كوشند تا با مغز عالم هستي در ارتباط باشند نه آنان كه از خودشان جز پوستي نشناخته‌اند و جز با پوست عالم، سر و كاري ندارند.

در صورتي كه قرآن اين كتاب هدايت، دعوت به تفكّر و تدبّر و تعقّل مي‌ كند و مي ‌گويد:

(كِتابٌ أنْزَلْناهُ إلَيْكَ مُبارَكٌ لِيَدَّبَّرُوا آياتِهِ...)؛³
اين قرآن كتاب مباركي است؛ آن را ما به تو [اي پيامبر!] نازل كرده‌ايم براي اينكه [پيروانت] در آيات آن تدبّر كنند...

(...إنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ)؛⁴
...به يقين در اين، نشانه‌هايي است براي آنان كه عقل خويش را به كار مي ‌گيرند.

[*خادمه رقیه خاتون(س)*]

منشأ ضعف و سستي ما

انسان داراي سه بُعد است: عقل، قلب و بدن.

هر كدام از اينها كار مخصوص به خود دارند. كار عقل تحقيق است و شناختن. كار قلب عشق ورزيدن است و گرايش پيدا كردن و كار بدن خضوع است و سر فرود آوردن.
انسان وقتي كسي را به داشتن جمال و كمال شناخت، دوستدار او مي ‌شود و به او عشق مي ‌ورزد و وقتي دوستدار و عاشق او شد، طبعاً در مقابل او خاضع مي‌ شود و سر فرود مي‌آورد. اين طبيعت انسان است.

حال كه ما ادّعاي خداشناسي و خدادوستي داريم پس چرا در اطاعت و عرض بندگي به آستان اقدس او اين همه كم و كسري‌ها داريم. ما اكثراً در مقام عمل به دستورات دين كه دستورات خداست از خود تبعيّت كامل نشان نمي ‌دهيم.

بسياري از واجبات را در ابعاد گوناگون زندگي خود ترك مي ‌كنيم و بسياري از محرّمات را مرتكب مي ‌شويم و همين نشانگر اين است كه در محبّت نسبت به خدا صادق نيستيم زيرا محبّت طبعاً مُحبّ را به خضوع در برابر محبوب وا مي ‌دارد.

[*خادمه رقیه خاتون(س)*]

امكان ندارد كه عاشق از خواسته‌ي معشوق استنكاف ورزد.پس عدم اطاعت از خدا، كاشف از عدم محبّت به خداست و عدم محبّت نيز كاشف از عدم معرفت نسبت به صفات جمال و كمال خداست.

آري ما در خداشناسي لنگي‌هاي فراوان داريم و خدا را به جمال و زيبايي واقعي نشناخته‌ايم تا به او دل بدهيم و در مقابلش خاضع باشيم. ما زيبايي چشم و ابرو و زيبايي پول و رياست را خوب شناخته‌ايم و دارندگان آنها را دوست مي ‌داريم و در مقابلشان خاضع مي‌ شويم، ولي خدا را آنچنان كه بايد نشناخته‌ايم و اطاعتش هم نمي ‌كنيم. ترتّب اين سه مطلب به دنبال هم طبيعي است: معرفت، محبّت و اطاعت.

معرفت كه حاصل نشد دنبالش محبّت و اطاعت نيز نخواهد بود، معرفت هم در گرو «تفكّر» و «تعقّل» است خداوند حكيم نيز بر اساس مصلحت حكيمانه‌اش، چراغ روشنگر عقل را در داخل وجود ما و مشعل فروزان «وحي» را در خارج وجود ما راهنما و رهبر ما قرار داده است تا ما را با خدا آشنا سازند و معرفت و محبّت او را در دل‌هاي ما بنشانند و قهراً ما را به شرفِ اطاعت از او مشرّفمان گردانند.

[*خادمه رقیه خاتون(س)*]

تحريك عقول يا تحريك عواطف؟

اينكه ما خود را مي ‌بينيم كه مشمول لطف و عنايت خاصّ خدا گشته و سر به آستان اقدس احيا كننده‌ي مكتب وحي الهي يعني امام سيّدالشّهداء(علیه السلام ) نهاده‌ايم و به اين افتخار كه نصيبمان شده است مي ‌باليم و اميدواريم ان شاء الله در عرض وظيفه‌ي اطاعت و بندگي نيز موفّق و مقبول درگاه خدا و امام خود باشيم.

ولي متأسّفانه بايد اعتراف كنيم كه ما همانگونه كه در عرض بندگي به پيشگاه اقدس خدا قصور و تقصيرهاي فراوان داريم در اثرگيري و بهره‌ برداري از مجالس عزا و سوگواري امام سيّدالشّهداء(علیه السلام ) كه در طول سال، مخصوصاً در ماه محرّم و دهه‌ي عاشورا تشكيل مي ‌شود نيز قصور و تقصيرهاي فراوان داريم.

ما بايد توجّه داشته باشيم كه هدف اصلي از تشكيل اين مجالس تحريك عقول و تنبيه قلوب است و نتيجتاً خضوع در مقام عمل. همچنان كه درباره‌ي خدا گفتيم وظيفه، خداشناسي و خدادوستي و نتيجتاً خضوع در مقام عمل است. اينجا هم وظيفه امام‌ شناسي و امام ‌دوستي و قهراً خضوع در مقام عمل است كه گفتيم انسان بايد در هر سه بعد از ابعاد وجودي ‌اش كه عقل و قلب و بدن است به وظيفه عمل كند.

عقلاً تحقيق كند و جميل و زيباي واقعي را بشناسد، قلباً به او عشق بورزد و دوستش بدارد، بدناً سر در مقابلش فرود آورده و خاضع شود و لذا گفتيم: هدف اصلي از تشكيل مجالس حسيني تحريك عقول و تنبيه قلوب است ولي ياللاسف كه در مجالس ما غالباً به جاي تحريك عقول و تنبيه قلوب، تحريك عواطف و تشديد احساسات مي ‌شود و بس.

[*خادمه رقیه خاتون(س)*]

چه بسا مجالسي كه با هزينه‌هاي سنگين و صرف وقت و نيروهاي انساني تشكيل مي ‌شود، ولي در اين مجالس حتّي يك مطلب از مطالب ديني از عقايد و اخلاق بطور مستدلّ و مبرهن گفته نمي ‌شود تا عقل‌ها به حركت درآيد و دل‌ها بيدار شود.

بسيار ديده‌ايم كه از ابتداي مجلس تا آخر سعي بر اين است كه اشعاري خوانده شود و سخناني گفته شود كه احساسات تحريك شود دل‌ها رقّت پيدا كند و اشك‌ها بريزد و هر كس بتواند اين كار را بهتر انجام بدهد و بهتر تحريك احساسات كند و بيشتر اشك بگيرد او را مدّاحي يا سخنوري ماهر و زبردست مي ‌شناسيم و شديداً مورد تشويق قرارش مي‌ دهيم و حال آنكه تحريك عاطفه و رقّت قلب و اشك چشم يك حالت موقّت زودگذر است و جنبه‌ي تربيتي و انسانسازي ندارد و چيزي به خوردِ عقل انسان نمي‌ دهد.

همين كه مجلسي منقضي گشت و ساعتي گذشت، انسان به همان حال اوّلش از اتّباع شهوات و بي‌پروايي در ارتكاب گناه بر مي‌گردد!

[*خادمه رقیه خاتون(س)*]

تأكيد قرآن بر بي‌اثر بودن تحريك عاطفه‌ها

در اين آيه از قرآن اگر تأمّل كنيم مي ‌يابيم كه تنها تحريك عاطفه و احساس، اثرگذار در اصلاح افكار و اخلاق انسان نمي‌ باشد.

در سوره‌ي انعام پس از اينكه قسمتي از حالات و رفتار و گفتار كفّار و مشركين را نقل مي ‌كند به بيان گوشه‌اي از وضع و حال نكبت‌ بار آنها در صحنه‌ي محشر در روز قيامت مي‌پردازد و مي ‌فرمايد:

(وَ لَوْ تَري إذْ وُقِفُوا عَلَي النَّارِ فَقالُوا يا لَيْتَنا نُرَدُّ وَ لا نُكَذِّبَ بِآياتِ رَبِّنا وَ نَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ)؛⁵
[كاش حال] آنها را هنگامي كه در برابر آتش [دوزخ] ايستاده‌اند ببيني كه مي ‌گويند: اي كاش بار ديگر به دنيا بازگردانده مي ‌شديم و آيات پرورگارمان را تكذيب نمي ‌كرديم و از مؤمنان مي ‌شديم.

يعني اين مردم گنهكاري كه در دنيا اعتنا به حرف خدا و رسول و اولياي خدا نمي‌ كنند و كاري جز اشباع شهوات نفساني و بي ‌پروايي در طغيان و عصيان ندارند فردا كه لب جهنّم نگهشان داشتند با چشم خود، شراره‌هاي آتش را مي ‌بينند كه شعله مي ‌كشند فرياد برمي ‌آورند: اي واي بر ما! آيا مي ‌شود كه ما را به دنيا برگردانند تا توبه كار بشويم و مطيع فرمان خداي خود باشيم. ولي خدا مي ‌فرمايد: اينها آنجا هم دروغ مي ‌گويند.

[*خادمه رقیه خاتون(س)*]

(بَلْ بَدا لَهُمْ ما كانُوا يُخْفُونَ مِنْ قَبْلُ وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ وَ إنَّهُمْ لَكاذِبُونَ)؛⁶

آنها در واقع پشيمان نشده‌اند بلكه چون گناهانشان كه در دنيا آنها را پنهان مي ‌داشتند آنجا به صورت آتش‌هاي جهنّم مجسّم شده و آنها را به وحشت انداخته است از اينرو فرياد مي ‌كشند و وعده‌ي توبه مي ‌دهند ولي اگر به دنيا بازگردانده شوند دوباره به همان زشتكاري ‌هايي كه داشتند باز مي‌ گردند.

آنها يقيناً دروغگويانند. چرا؟ چون آن فريادهايي كه مي ‌كشند از روي تحرّك عقل و تنبّه قلب نيست كه حال توبه در آنها پيدا شده باشد بلكه آن از روي تحرّك احساس است چون شعله‌هاي آتش را ديده و نعره‌ي جهنّم را شنيده‌اند احساسشان تحريك گشته وحشتزده شده‌اند و فرياد مي‌ كشند: اي واي بر ما! غلط كرديم ما را به دنيا برگردانيد ديگر از اين زشتكاري‌ ها نمي‌ كنيم و... ولي خير اينها در دنيا عقلشان مرده و قلب انساني ‌شان از كار افتاده است و با عقل مرده و قلب از كار افتاده به قيامت آمده‌اند.

اگر بازگردانده شوند با همان «عقل مرده» و «قلب قساوت گرفته» خواهند بود و مجدّداً به همان اخلاق و اعمال گناه انگيز ادامه خواهند داد.


آدمي تا عقلش به حيات ايماني زنده نشود و قلبش با نداي آسماني انبياء (علیهم السلام) متنبّه نگردد، امكان ندارد كه بتواند آشنايي با خدا پيدا كرده و سر تسليم در مقابلش فرود آورد و انسان بهشتي بشود و اين كار بايد در دنيا قبل از مرگ انجام پذيرد وگرنه در عالم پس از مرگ اگر شعله‌هاي آتش دوزخ را هم ببيند و فرياد بكشد، عقلش زنده و قلبش بيدار نخواهد شد.