۩۩***۩پژوهشي پيرامون شهــــداي کربلا۩***۩۩

[شكوه انتظار]

با نام و ياد خداي سبحان
سلام و عرض ادب و اجترام
در این تاپیک متن کتاب پژوهشي پيرامون شهدا کربلا که توسط پژوهشگران پژوهشکده تحقيقات اسلامي گرد آوري شده است نوشته مي شود. به این صورت که در هر پست بخشي از کتاب به ترتیب صفحات قرار می گیرد .
پژوهشى پيرامون شهداى كربلا
پژوهشکده تحقيقات اسلامي

[شكوه انتظار]

- فهرست -

پيش گفتار
مقدمه
امام حسين (ع )
ابراهيم بن جعفر بن ابى طالب (ع )
ابراهيم بن حسين (ع )
ابراهيم بن حصين اسدى
ابراهيم بن عقيل
ابراهيم بن على بن ابى طالب (ع )
ابراهيم و محمّد پسران مسلم بن عقيل
ابوسعيد بن عقيل
ابوالشعثاء كِنْدِى
ابوالفضل العباس (ع )
ابوبكر بن حسن (ع )
ابوبكر بن حسين (ع )
ابوبكر بن على (ع )
ابوحتوف بن حارث انصارى
ابودجانه
ابوعبداللّه بن مسلم بن عقيل
ابوعبيداللّه بن مسلم بن عقيل
ابوعمرو نهشلى
ابوعمره ، زياد بن عريب
احمد بن حسن (ع )
احمد بن عقيل
احمد بن محمّد بن عقيل
احمد بن محمد الهاشمى
احمد بن مسلم بن عقيل
اَدْهَم بن اُميّه
اسحاق بن مالك اشتر
اسد بن ابى دجانه
اسد كلبى

[شكوه انتظار]

اسلم بن عمرو
اسلم بن كثير
اسماعيل بن عبداللّه بن جعفر
اشعث بن سعد
اشعث بن قيس
اُمِّحسن
اُمِّ وَهَبْ
اُميّة بن سعد طائى
انس بن حارث كاهلى
اَنيس بن معقل اصبحى
بدر بن رقيط
بُرير بن خُضَيْر هَمْدانى
بِشْرِ بنِ حسن (ع )
بشير بن عمر
بكر بن حَىّ تيمى
بكر بن على (ع )
بكير بن حر رياحى
جابر بن حارث سلمانى
جابر بن حجّاج تيمى
جابر بن عُروه غفارى
جَبَلَةِ بن عبداللّه
جَبَلَةِ بْنِ على شيبانى
جُريْرِ بن يزيد رياحى
جعفر بن حسين (ع )
جعفر بن عقيل بن ابى طالب
جعفر بن على بن ابى طالب (ع )
جعفر بن محمّد بن عقيل (ع )
جعفر بن مسلم بن عقيل (ع )
جنادة بن عمرو بن خالد صيداوى
جنادة بن كعب انصارى
جندب بن حُجَيْر
جندب حضرمى
جَوْنِ بْنِ حُوَىِّ
جوين بن مالك
حارث بن امرؤ القيس كندى
حارث بن سريع
حباب بن عامر
حبشى بن قيس نهمى
حبيب بن مظاهر اسدى
حجّاج بن بدر

[شكوه انتظار]

حجّاج بن بكر
حجّاج بن مسروق جعفى
حجر بن جندب
حجر بن حرّ
حُجَيْر بن جندب
حرب بن ابى الا سود
حرّ بن يزيد رياحى
حرث بن نبهان
حسين بن عبداللّه بن جعفر(ع )
حصين بن مالك
حطيمة بن وهّاد
حلاّ س بن عمرو راسبى
حَمّاد بن اءنس
حمّاد بن حماد خزاعى
حمّاد (غلام امام حسين (ع ))
حمزة بن حسين (ع )
حميده بنت مسلم
حنظلة بن اسعد شِبامى
حنظلة بن عمرو شيبانى
خالد بن عمرو اَزْدى
خزيمه
خلف بن مسلم بن عوسجه
داود بن طِرِمّاح
دُرَّةُ الصَّدف
ذيان بن ضريب صائدى همدانى
رافع بن عبداللّه
ربيعة بن حَوْط
رشيد
رُمَيْث بن عَمْرو
زائدة بن مُهاجِر
زاهِر بن عَمرو كندى
زُهَير بن بِشْر خَثْعَمىّ
زهير بن حسان اسدى
زهير بن سليم اءزدى
زُهَيْر بْنِ سليمان
زهير بن سيّار
زُهَيْر بن قَيْن بَجَلىّ
زيد بن حسين (ع )
زيد [سَعيد] بن كَرْدَم
زيد بن مَعْقِل
سالِم بن عَمرو
سالم مولى بنى مدينه كلبى
سالم مولى عامر بن مسلم
سَعْد بن بِشْر بن عُمَر حَضْرَمىّ
سعد بن حارث انصارى
سعد بن حرث خزاعى
سعد بن حنظله تميمى
سعد بن عبداللّه
سعيد بن عبداللّه حنفى
سعيد بن عقيل

[شكوه انتظار]

سَلْم بن عمرو
سلمان بن مضارب
سليمان ، (غلام امام حسين (ع ))
سليمان بن ربيعة
سليمان بن سليمان اَزْدى
سليمان بن عوف حَضْرَمى
سليمان بن كثير
سُوَيْد بن عمرو
سيف بن حارث جابرى
سيف بن مالك عبدى
سيف بن مالك نُمَيْرى
شَبيب بن جَراد
شبيب بن حارث
شبيب بن عبداللّه نهشلى
شُريح بن عبداللّه
شُريح بن عبيد
شريف بن حارث
شعبة بن حنظله تميمى
ضباب بن عامر
ضبيعة بن عمرو
ضرْغامة بن مالك تغلبى
عائد بن حرب سلانى
عائذ بن مجّمع مَذْحِجى
عابس بن اءبى شُبيب شاكرى
عامر بن جُلَيْدة
عامر بن حسّان طائى
عامر بن مالك
عامر بن مسلم عبدى
عبّاد بن مهاجر
عبادة بن حرث انصارى
عباس اصغر
عباس بن جَعْده جَدَلى
عبدالا على بن زيد بن شجاع كلبى
عبدالا على بن يزيد كلبى
عبدالرحمن بن عبداللّه اَرْحَبى
عبدالرحمن بن عبداللّه يَزَنى
عبدالرحمن بن عبد ربّ خزرجى
عبدالرحمن بن عرزة
عبدالرحمن بن عروه غفارى
عبدالرحمن بن عقيل
عبدالرحمن بن مسعود تيمى
عبدالرحمن بن مسلم بن عقيل
عبدالرحمن بن يزيد
عبدالسلام بن عروة
عبداللّه اصغر بن اءبى طالب
عبداللّه اصغر بن حسن (ع )
عبداللّه الاصغر بن عقيل
عبداللّه اصغر بن على (ع )
عبداللّه اكبر بن حسن (ع )
عبداللّه الاكبر بن عقيل
عبداللّه بن اءبى بكر
عبداللّه بن اءبى دجانه
عبداللّه بن اءبى سفيان بن حارث
عبداللّه بن بُشْرِ خَثْعَمى
عبداللّه بن جعفر بن عقيل
عبداللّه بن حارث نوفلى
عبداللّه بن حسن (ع )
عبداللّه بن حسين (ع )

[شكوه انتظار]

عبداللّه بن خالد صيداوى
عبداللّه بن سريع
عبداللّه بن عباس (ع )
عبداللّه بن عبداللّه
عبداللّه بن عُروة غَفّارى
عبداللّه بن عفيف اَزْدِى
عبداللّه بن عقيل
عبداللّه بن على (ع )
عبداللّه بن عمر كندى
عبداللّه بن عَمرو بن عَيّاش
عبداللّه بن عمير كلبى
عبداللّه بن مسلم بن عقيل
عبداللّه بن يزيد بن ثُبَيْط قيسى
عبداللّه بن يَقْطُر
عبيداللّه بشير
عبيداللّه بن عبداللّه بن جعفر
عبيداللّه بن عمرو كندى
عبيداللّه بن قيس
عبيداللّه بن مسلم بن عقيل (ع )
عبيداللّه بن يزيد بن ثُبَيْط
عَتيق بنِ على (ع )
عثمان بن على (ع )
عثمان بن فَرْوَه غفارى
عُدَى بن عبداللّه بن جعفر طَيّار
عروه غفّارى
عقبة بن صلت جهنى
عقيل بن عقيل
على اصغر(ع )
على اكبر(ع )
على بن حرّ رياحى
على بن عقيل
على بن مظاهر اسدى
عمّار بن ابى سلامة دالانى
عمارة بن صلخب اَزْدى
عمران بن كعب بن حارث اشجعى
عمران كلبى
عمر بن ابى تمام صائدى
عمر بن جندب حضرمى
عُمَر بن حسن (ع )
عمر بن على (ع )
عمر بن كعب انصارى
عمر بن مطاع جعفى

[شكوه انتظار]

عُمر بن مُطيع
عمرو بن اءحدوث حضرمى
عمرو بن جناده انصارى
عمرو بن خالد ازدى
عمرو بن خالد صيداوى
عمرو بن خلف
عَمْرو بن ضبيعه
عَمْرُو بْنُ عَبْدِ اللّهِ جَنْدَعى
عمرو بن قَرَضة بن كعب انصارى
عمرو بن مشيعة
عمير انصارى
عمير بن حصين
عمير بن عبداللّه مذحجى
عمير بن كنّاد
عمير بن مطاع
عون (الاصغر) بن عبداللّه بن جعفر
عون (الاكبر) بن عبداللّه بن جعفر(ع )
عون بن جعفر
عون بن عقيل
عون بن على (ع )
عون بن مسلم بن عقيل
غيلان بن عبدالرحمن
فضل بن على (ع )
فيروزان
قارب بن عبداللّه دُئِلى
قاسط بن زهير تغلبى
قاسم بن الحسن (ع )
قاسم بن حارث كاهلى
قاسم بن حبيب ازدى
قاسم بن حسين (ع )
قاسم بن سعد طائى
قاسم بن العباس (ع )
قاسم بن على (ع )
قاسم بن محمد
قرة (غلام حرّ)
قرّة بن اءبى قرّة غفارى
قعنب بن عمرو تمرى
قيس بن ربيع
قيس بن عبداللّه همدانى
قيس بن مسهّر صيداوى

[شكوه انتظار]

قيس بن منبّه
كامل
كردوس بن زهير تغلبى
كنانة بن عتيق تغلبى
مالك بن انس كاهلى
مالك بن اوس
مالك بن حارث
مالك بن دودان
مالك بن عبدالله
مبارك
مجمّع بن زياد جهنى
مجمع بن عبداللّه عائذى
محسن بن حسين (ع )
محمّد (اصغر) بن على (ع )
محمّد اوسط بن على (ع )
محمّد بن ابى سعيد بن عقيل
محمّد بن انس
محمد بن حسين (ع )
محمّد بن عباس (ع )
محمّد بن عبدالله
محمّد بن عبداللّه بن عقيل
محمدبن عبدالله بن عائدى مذحجى
محمد بن مسلم بن عقيل
محمّد بن مطاع
محمد بن مقداد
مرة بن ابى مره غفارى
مسعود بن حجّاج تيمى
مسعود بن سعد حداد كوفى
مسعود هاشمى
مسلم بن عقيل (ع )
مسلم بن عوسجه اسدى
مسلم بن كثير اعرج
مسلم بن كنّاد
مسلم بن مسلم بن عقيل
مسلم (غلام امام حسين (ع ))
مسلم غلام عامر بن مسلم
مشكور
مصعب بن يزيد رياحى
مصيب بن جواد كلانى وحيدى
معلى بن حنظلة غفارى
معلى بن خُنَيْس ذهلى
معلاّ بن علا
معلّى بن معلّى
مقسط بن عبداللّه تغلبى
منجح بن سهم (غلام امام حسين (ع ))
منذر بن مفّضل جعفى
منيع بن زياد
موسى بن عقيل بن ابى طالب
موقّع بن ثمامه اسدى
ناصر هلالى
نافع بن هلال جَمَلى
نافع غلام مسلم بن كثير ازدى
نصر بن ابى نيزر
نُعمان بن عمرو راسبى
نُعيم بن عِجلان
وقّاص بن مالك
وهب بن عبداللّه كلبى
وهب بن وهب
هاشم بن عُتْبَه
هانى بن عروة مرادى
هفهاف بن مهنّد راسبى
هلال بن حجاج
هلال بن نافع بجلى
همَّام بن سلمه قانصى
يحيى بن حسين (ع )
يحيى بن سليم مازِنى
يحيى بن على (ع )
يحيى بن كثير انصارى
يحيى بن هانى
يحيى حرّانى
يزيد بن ثبيط قيسى عبدى
يزيد بن حُصَيْن
يزيد بن عبداللّه مَشْرِقى
يزيد بن مظاهر اسدى
فهرست شهداى بنى هاشم
فهرست شهداى غير بنى هاشم
فهرست منابع

[شكوه انتظار]

پيش گفتار
قال الحسين عليه السلام :
فَلَكُم فِىَّ اءُسوَةٌ.(1)
براى شما در [زندگى و رفتار] من الگوست .
حـمـاسـه سـتـرگـى كـه امـام حـسـيـن (ع ) و خـانـدان و يـاران بـاوفـايـش در مـحـرم سـال 61 هـجـرى رقـم زدنـد داراى چـنـان عـظـمـتـى اسـت كـه در طـول چـهـارده قـرن ، مـسـلمـانـان و آزادگـان جـهـان مـتـنـاسـب بـا شـرايـط عـصـر و نسل خود، پيام هاى آن را دريافته ، و آن قيام بزرگ را الگوى قيام هاى حق طلبانه خويش عليه ظلم و بيداد قرار داده اند.
مـورّخان و مقتل نگاران درباره تعداد ياران امام حسين (ع ) و شهداى كربلا به اختلاف سخن گـفـته اند.(2) امّا به نظر ما اهميّت حادثه كربلا در تعداد شهداى آن نيست ، بلكه در بـزرگـى اهداف و صفات والاى انسانى آن رادمردان است ، كه بايد آن را دريافت و با آنان همنوا شد.
... اِنَّهُمْ فِتْيَةٌ ءَامَنُوا بِرَبِّهِمْ وَزِدْناهُمْ هُدَىً. (كهف /13)
... آنـهـا جـوانـمـردانـى بـودنـد كـه بـه پـروردگـارشان ايمان آوردند و ما بر هدايتشان افزوديم .
كتاب حاضر، به كوشش تنى چند از پژوهشگران گروه تاريخ مركز تحقيقات اسلامى و با هدف اطّلاع رسانى دقيق ، كامل و آسان درباره شهداى كربلا فراهم آمده است . امتياز اين اثر نسبت به آثار مشابه ، جامعيّت آن است ؛ زيرا در اين مجموعه ، درباره همه كسانى كه در مـنـابـع قـديـم و جـديد از آنها به عنوان ((شهيد كربلا)) ياد شده ، پژوهش گسترده و كاملى انجام يافته است و اطّلاعات لازم و مفيد و مستندى در اختيار خوانندگان محترم قرار مى دهد.
شيوه و مراحل تدوين چنين بوده است :
الف ) گـردآورى اسـامـى هـمـه كـسـانـى كـه در مـنـابـع رجـال ، انـسـاب ، تـاريـخ ، مقتل ، حديث ، و... از آنها به عنوان شهيد كربلا نام برده شده است .
ب ) تنظيم و اصلاحات نگارشى و ويرايشى نام ها بر اساس ((شيوه نامه دائرة المعارف امام حسين (ع )))؛ از قبيل حذف اسامى تكرارى ، ارجاع نام هاى گوناگون يك شهيد به نام مـشهور و معتبر، و... و در نهايت تصويب عناوين اصلاح شده و برگزيده از سوى ((هياءت علمى تحقيقات عاشورا)).
ج ) تـشكيل پرونده علمى براى هر يك از عناوين مصوّب . بدين ترتيب كه آنچه در منابع مـهـم شـيـعـه و ديـگـر مـذاهـب ، دربـاره هـر يـك از شهيدان كربلا آمده بود، استخراج ، و در پرونده اى جداگانه قرار داده شد.
د) سـامـان دهى اطّلاعات جمع آورى شده و نگارش مقالات . در اين مرحله سعى محققان به اين بوده كه مقالات با ساختار زير تدوين گردد:
1. بيان مشخّصات كلّى (همچون : نام ، نسب ، لقب و كنيه ، قبيله ، و عنوان مهم )
2. زمان و مكان تولّد
3. سببِ داشتنِ عنوان يا لقبى
4. زندگى نامه
5. صحابى يا تابعى بودن
6. ويژگى هاى مهم شخصيتى (همچون اخلاقى ، سياسى ، و علمى )
7. ارتباط حسينى ـ عاشورايى
8. خاندان و بازماندگان .(3)
هـر چـنـد در مـواردى ايـن سـاخـتـار بـه طـور كـامل تحقّق نيافته است ؛ زيرا با توجه به حـاكـمـيـّت دشـمـنان اهل بيت (ع )به هنگام وقوع حادثه و ساليان متمادى پس از آن ، عالمان تـاريـخ و رجـال ، امـكـان پـرداخـتـن بـه زنـدگـانـى شـهـداى كربلا را نيافته اند و به حداقّل اطّلاع رسانى درباره آنان بسنده كرده اند. امّا همين مقدار از آگاهى هاى به دست آمده نيز براى دوستداران و شيفتگان مكتب حسينى ، مغتنم و الهام بخش است .
آب دريا را اگر نتوان كشيد
هم به قدر تشنگى بايد چشيد(4)
تـرتـيـب مـقـالات ايـن كـتـاب بـر اساس نظام الفبايى است . ـ مگر مقاله امام حسين (ع ) كه نـخـسـتـين مقاله نهاده شد. ـ نام هاى متعدد و غير مشهور هر يك از شهدا نيز به نام مشهور وى ارجاع گرديده است .
بـى گـمـان ايـن اثـر، نـخستين و يا آخرين پژوهش در اين زمينه نيست . اهمّيّت و آفاق عالَم گـسـتر اين حادثه جاودان تاريخ بشر، ايجاب مى كند كه هر از چندى با امكانات تحقيقى بهتر و زبان و ادبيات مناسب هر عصر، به اين موضوع پرداخته شود، تا هماره طراوت و تازگى آموزه هاى آن براى تمامى دوران ها حفظ شود.
يك قصه بيش نيست غم عشق وين عجب
كز هر زبان كه مى شنوم نامكرر است (5)
ايـن كـوشـش نـاچـيـز را متواضعانه ، به آستان مقدّس بزرگ معلّم ايمان ، جهاد و شهادت ، حـسـيـن بـن عـلى (ع ) و خاندان و ياران دلير و باوفايش ، هديه مى كنيم . باشد كه مورد مقبول حضرتش قرار گيرد.
پـديـدآورندگان ، از انتقادها و پيشنهادهاى اصلاحى همه دانشوران و انديشه ورزان عزيز براى كمال و بالندگى اين پژوهش ، استقبال و پيشاپيش سپاسگزارى مى نمايند.
رَبَّنا تَقَبَّلْ مِنَّا اِنَّكَ اءَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ.

پژوهشكده تحقيقات اسلامى
نمايندگى ولىّ فقيه در سپاه

[شكوه انتظار]

مقدمه
لَقَدْ كانَ فِى قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لاُِوْلِى الاَْلْبابِ... (يوسف /111)
به راستى در سرگذشت آنان ، براى خردمندان عبرتى است .
نـهـضـت مـقـدّس سـيّدالشهداء(ع ) آميزه اى از عشق ، عرفان ، حماسه و ايثار است . اين نهضت پـرشـكـوه تـجـلّى فـرهـنـگِ نـاب اسـلامـى است ؛ و براى همه و هميشه عبرت و اُسوه است . عـاشـورا در پهنه تاريخ بشر، گسترده است . از آدم (ع ) تا خاتم (ص ) و تا مهدى (ع )، بـر حـسـيـن (ع ) و خاندان و يارانش گريسته اند، و بر حماسه و ايثار و اخلاصشان درود گفته اند.
سـال شـصـت هـجرى بود. شش دهه از هجرت آخرين پيغامبر الهى ، كه حسين (ع ) درس آموز مـكـتـب او بـود، مـى گـذشـت . او مى ديد جامعه و ارزش هايى را كه جَدّ بزرگوارش ‍ بنيان نـهـاده بـود، چـگـونـه رفـتـه رفته رو به تباهى و ويرانى مى رود، و آداب و سنن جاهلى دوبـاره جان مى گيرد. در اين هنگام بود كه طاغوت بنى اميه ، معاويه فرزند بوسفيان ، بـه هـلاكـت رسـيـد، و عـالَمـى از شـرّ او آسـود. امـا فـرزنـد پـليـدش بـه جـاى او نشست و گـسـتـاخـانـه جـاهـلان و جـلاّدان بنى اميّه را به تعقيب حسين (ع ) روانه كرد، تا اين آخرين سـنـگـر مـقـاومـت را درهـم بـشـكند. امام چاره اى جز هجرت از مدينه جدّش نديد. راهى مكّه شد، سـرزمـيـن وحـى . امـا در آنـجـا نـيـز وى را آرام نگذاشتند. سرانجام با دعوت هاى مكرّر مردم كوفه ، و براى پاسداشت حرمت كعبه ، از آن سرزمين گام بيرون نهاد. آنان كه پيام حسين (ع ) را شـنـيـده و هـدف عـالى او را دريـافـتـه بودند، همراه او شدند و در ركابش رفتند و رفتند تا به سرزمين موعود رسيدند: كربلا. اينجا بود كه حراميان راه بر او بستند و در مـحـاصـره اش ‍ گـرفتند. فرزند على (ع ) بر دوراهى ذلّت و شهادت قرار گرفت . پيدا بـود كـه او جـز شـهـادت را انتخاب نخواهد كرد. عاقبت آن حادثه عظيم به وقوع پيوست ؛ بـار ديـگر انسانى از تبار محمّد(ص ) در راه آرمان هاى متعالى او به ديدار پروردگارش شتافت .
اكـنـون قـرن هـاست كه حسين (ع ) به شهادت رسيده است ؛ و در بلنداى اين اعصار، هزاران رهـرو راهـش بـا الهـام از فـرهـنـگ حـسـيـنى ، با كژى هاى زمان خود، به ستيز برخاسته ، بـرخـى پيروز و برخى به شهادت رسيده اند. تا اين زمان كه نوبت به ما رسيده است . ايـنـك مـاييم و پاسدارى از آيين و اهداف والاى حسين (ع ) كه هر زمان عاشورا، و هر سرزمين كربلا است . اكنون نيز يزيديان تيغ ‌ها آخته اند و بر باورها و ارزش هايى كه حسين (ع ) مـيـراث دار آن بـود، هـجـوم آورده انـد. مـا پـاسداران راه حسين (ع ) با حضرتش پيمان مى بنديم كه در دفاع همه جانبه ، از مكتب و مرام او، از هيچ كوششى فروگذار ننماييم . چنين باد.
معاونت پژوهشى ـ گروه تاريخ