(◐◑◒◓◔◕) شناخت قرآن (◐◑◒◓◔◕)

[║✿║خادم زهرا║✿║]

شناخت قرآن

شايد خرد انسان‌ها به شناخت شايسته‌ي شأن قرآن نرسد و نتواند همه‌ي آفاق و زوايا و ژرفاي آن را به صورت واضح و علمي كشف كند، چنان كه جز خداوند و استواران در دانش، تأويل و منظور غير آشكار آيه‌هاي آن را نمي دانند….

از اين موضوع نبايد غافل شد، كه قرآن كتاب هدايت، ارشاد، سازندگي، و كتاب انديشيدن،عمل و آگاهي‌ها است و براي بازگويي اهداف بزرگ و ارزشمند،بر رسول عظيم الشأن‌(ص)، نازل شده است و براي بهره گيري مردم از آن، انديشيدن، عمل كردن، در پرتو هدايتش گام زدن، و ساختن افراد و جامعه‌ها بر روش قرآني فرود آمده است؛ تا بشريت را براي دست يابي به زندگي در جامعه اي قرآني كه در آن زمامداران،به داد عمل مي‌كنند و مردم به قسط مي‌پردازند، آماده كند.

زيرا دست يابي به رشد مطلوب براي انسان، جز در آن جامعه كه حكمرانش دادور و افرادش قسط ورزند، امكان ندارد.

بنابراين در فرارويمان دو موضوع مهمّ است كه به استواري و محكمي به انسان و زندگي‌اش مرتبط است،و از علم الهي و از ژرفاي آگاهي‌هاي انساني براي التزام و تكليف سرچشمه مي‌گيرد.يكي از اين دو موضوع؛ عظمت شناخت قرآن كريم و هدايت جويي بدان است،كه در ذيل، توضيح كوتاهي براي اين مبحث مهم ارائه مي‌دهيم.

[║✿║خادم زهرا║✿║]

پيامبران الهي براي نجات، سعادتمندي و مفهوم بخشي به زندگي انسان و ترسيم سرانجام والا براي تلاش‌هاي سخت انساني در اين دنيا آمده اند. هر كدام از پيامبران در فرصت ها، دوره‌ها و فضاهايي براي اقوامي اعزام شدند؛ شرايع الهي را ابلاغ كردند، مردم را هدايت نموده و آموزششان دادند و به دست خود تمدن‌هاي ديني را بنيان گذاشتند.

پيامبران الهي براي نجات، سعادتمندي و مفهوم بخشي به زندگي‌انسان و ترسيم سرانجام والا براي تلاش‌هاي سخت انساني در اين دنيا آمده اند. هر كدام از پيامبران در فرصت ها، دوره‌ها و فضاهايي براي اقوامي اعزام شدند؛ شرايع الهي را ابلاغ كردند، مردم را هدايت نموده و آموزششان دادند و به دست خود تمدن‌هاي ديني را بنيان گذاشتند؛ تا آن كه نوبت به پيامبر خاتم حضرت محمد‌(ص) و نزول قرآن كريم رسيد و قرآن در همه جاي كره‌ي زمين از خاور تا باختر در دسترس انسان قرار گرفت.

.

[║✿║خادم زهرا║✿║]

با ظهور اصل پيامبري، پديده‌ي بزرگي كه بسيار مهّم بود اتفاق افتاد؛ اين پديده آغاز فرود آمدن وحي آسماني به زمين بود. اين پديده‌ي بسيار بسيار بزرگ موضوعي ساده و معمولي ـ‌‌چون ديگر پديده‌هاي عادي ـ و بري از اهميّّت نيست. اين يك حقيقت مهّّمي است و انسانِ با انگيزه را روا نيست كه آن را در بوته‌ي تساهل و ندانمكاري بنهد.

آيا خداوند جليلِ بي نياز و مقدّس به انسان وحي كرده است؟
آيا از سوي پروردگار سبوحّ ِ عظيم و متعالي از آفريدگان، وحي نازل شده است؟1
آيا خداوند را كلامي است كه آدميان آن را بخوانند؟ آن سخن چيست؟ و ژرفاي آن چه مي‌باشد؟ و نتيجه‌ي معرفتي، عملي و تحولّ زايي آن براي جامعه‌هاي بشري چيست؟
________________________________
1. وحي دانشي است كه از صقع ربوبي بر قلب رسول امين فرود آمده است و نه احساس مرموز و يا تجربه‌هاي شخصي و يا افكار پيامبر، آن سان كه دور ماندگان از فهم معارف الهي ويا علاقه مندان به اغراض و اهداف وسوسه انگيز مي‌پندارند.

[║✿║خادم زهرا║✿║]

در همين ارتباط نقل داستان اصمعي جالب است:
روزي از مسجد جامع بصره مي‌آمدم، در محله‌اي، عرب جلف و سبكي را سوار بر شتر ديدم كه شمشيري حمايل كرده و كماني به دست داشت، نزديك آمد و سلام كرد و گفت: از كدام قبيله هستي؟ گفتم: از بني اصمعم. پرسيد: تو اصمعي هستي؟ گفتم: آري. پرسيد از كجا مي‌آيي؟ گفتم: از جايي كه در آن‌جا كلام خداوند رحمان خوانده مي‌شود.پرسيد: مگر خداوند را كلامي است كه آدميان آن را بخوانند؟ گفتم: آري. گفت: چيزي از كلام خدا برايم بخوان. گفتم: از شترت پايين بيا. پايين آمد و من شروع به خواندن سوره‌ي الذاريات كردم. وقتي به اين جمله‌ي خداوند رسيدم: «وفي السماء رزقكم و ماتوعدون (ذاريات،51/22) و در آسمان است روزي شما و آن چه وعده داده شده ايد».

گفت: اي اصمعي! اين كلام خداوند است؟ گفتم: آري؛ سوگند به آن كه محمد‌(ص) را به حق برانگيخت كه اين كلام خداي رحمان است و آن را بر پيامبرش محمد‌(ص) نازل كرده است. گفت: بس است. آن گاه برخاست و به سوي ناقه‌اش رفت و آن را نحر كرد و پوستش را كند و گفت: در تقسيم گوشتش به من كمك كن. و آن را بر رهگذران تقسيم كرديم.2
________________________________
2.موفق الدين مقدّسي، كتاب التوّابين/274 ـ 275، تحقيق: عبدالقادر الأرناؤوط. بيروت: دار‌الكتب العلميه،1394 هـ/1974 م.‌
3. بنابر تعبير امام صادق‌(ع) در تعريف قرآن، الحياة،2/72.

[║✿║خادم زهرا║✿║]

اين داستان،شگفت و بيدارگر است، چون حاكي از آن است كه وقتي انسان‌ها به خواندن كلام خداوند عادت پيدا كردند، از عظمت آن غافل شده و اهميّت والاي آن را فراموش مي‌كنند و يا خود را ـ از اين موضوع كه خداوند رحمان بر آدميان سخني فرو فرستاده و به آنان اجازه داده آن را بخوانند ـ به فراموشي مي‌زنند. ولي كسي كه به خواندن آن عادت نكرده، هم چون بيابان گرد داستان اصمعي ـ همان جلف و سبك ـ وقتي آن را مي‌شنود، نخست فرود آمدن كلام رحمان به بندگان را بعيد مي‌شمارد و سپس چنان گداخته مي‌شود كه در راه ـ با همه آمادگي سفر ـ از شترش براي شنيدن كلام خدا پياده مي‌شود و هنگامي كه آن را مي‌شنود، شتر خود را نحر كرده و بر‌مردم تقسيم مي‌كند. آري ما از عظمت داستان وحي غافل هستيم چون خواندن قرآن برايمان عادت گشته و به ندرت درباره‌ي اصل وحي و عظمت آن مي‌انديشيم.

[║✿║خادم زهرا║✿║]

موضوع دوّم جريان ختم وحي و قطع شدن آن است كه اهميّت آن،از داستان نزول وحي و آغاز آن كم تر نيست. پايان وحي هم چيزي بسيط و كم اهميّت نيست. داستان آغاز وحي آسماني پس از دو موضوع «حيات» و «عقل»، از مهم ترين پديده‌هاي قابل توجه و نشانه‌هاي عظيم در روي كره‌ي زمين است بلكه مي‌توان گفت: كه مهم ترين همه آن پديده‌ها است، چون زمين به وسيله‌ي وحي به آسمان پيوند يافته و پرتو حقيقت ازلي تابيدن گرفته و انسان به مرحله‌ي مخاطب خداوند شدن گام نهاده است و به انسان فرصت بهره‌مندي از دانشي كه از افق سرمدي ـ از آفريننده و به وجود آورنده اش ـ بر وي نازل شده است، داده شده…؛ و مخاطب و هم سخن خداوند به مفهوم عام آن قرار گرفته است. و اين جايگاه قدسي و بزرگي است كه هيچ جايگاهي هماورد آن نيست و نعمت بسيار عظيمي است كه پس از موهبت زندگي و خرد،به او داده شده است. زيرا خداوند متعال ـ به وجود آورنده‌ي هستي و اندازه بخش اندازه‌ها و خداي ازل و ابد ـ اراده كرده است كه فرزند آدم(ع) را مورد خطاب قرار دهد، و سخنش را بر آنان فرو فرستد. و به دست پيامبران، فرستادگان و اوصياي آنان، بني آدم را به وسيله‌ي علم الهي و معرفت حق و آسماني، تربيتشان كند و آنان رابه درست ترين روش فردي و اجتماعي كه به انسان فرصت دست‌يابي به آن داده شده، راهنمايي نمايد، و آدمي زادگان را به نهايت سرانجام ممكني كه انسان در زندگي به آن دست مي‌يابد برساند؛ به روزگاري ثابت، ابدي و سرمدي.

[║✿║خادم زهرا║✿║]

انسان در آگاهي به محتواي آن چه كه در قرآن آمده و هنوز زمان تبيين و تحقق آن نرسيده و نيز معارف وحياني ديگري،كه نيازمند آگاهي‌هاي گوناگون بشر و فضاي ويژه بهره‌گيري است،محتاج كسي است كه قرآن را بر پايه و اساس درست آن در معرفت و رفتار پاسداري كند و آن را با افكار، گرايش ها، ديدگاه‌ها، نظرات، رفتارها و روش‌هاي ديگر آميخته نسازد.

آري خداوند در كلام خود بر بندگانش تجلّي پيدا كرد…3 آيا چيزي با اين موضوع مي‌تواند هم شانه گردد و يا چيزي چون آن باشد؟ پايان يافتن وحي و قطع شدن آن نيز چنين است. اين موضوع از نظر عظمت و اهميّت از جريان نخست كم تر نيست. چون ـ در پرتو آن چه كه ياد شد ـ پايان يافتن نبوّت و قطع وحي اشاره به دستيابي انسان به كمال، از نظر تنزيل و تعليم است و سپس دوره‌ي ظهور وصايت‌ـ كه منتقل كننده‌ي علوم وحي است‌ـ مي‌باشد. و تنزيل از نظر توضيح و تحقق بخشي به وصايت محول شده است.

طبق آن چه كه گذشت، در زندگي انسان در طول نسل‌ها و عصرها دو حادثه‌ي مهّم وجود دارد.
________________________________
3. بنابر تعبير امام صادق‌(ع) در تعريف قرآن، الحياة،2/72.

[║✿║خادم زهرا║✿║]

1. نزول وحي و آغاز آن

2. قطع شدن وحي و پايان آن

و اتفاق دوّم در عظمت و اهميّت كم تر از اتفاق اوّل نيست. چون همان گونه كه گذشت قطع شدن نور وحي از اين جهان تاريك و از انسان سرگردان در آن، كه همواره به تذكّر دهنده الهي و معلم خدايي نيازمند است موضوعي بسيط و بي پي آمد نمي‌باشد، زيرا انسان پس از در گذشت پيامبر اكرم‌(ص)،از هدايت گري كه وي را به راه الهي هدايت كند و حقيقت كتاب الهي را آموزشش دهد تا او را در ساختن فرد و اجتماع قرآني ياري رساند، بي نياز نيست. انسان در آگاهي به محتواي آن چه كه در قرآن آمده و هنوز زمان تبيين و تحقق آن نرسيده و نيز معارف وحياني ديگري،كه نيازمند آگاهي‌هاي گوناگون بشر و فضاي ويژه بهره‌گيري است،محتاج كسي است كه قرآن را بر پايه و اساس درست آن در معرفت و رفتار پاسداري كند و آن را با افكار، گرايش ها، ديدگاه‌ها، نظرات، رفتارها و روش‌هاي ديگر آميخته نسازد.

به همين علت‌ها و انگيزه‌ها اوصياي دين، به نقش خود پرداخته و در تربيت و آموزش انسان، عصر به عصر در پرتو علوم صحيح در حوزه‌ي معرفت و عمل؛ و خالص و فقط برگرفته از چشمه سار وحي كه آن را از پيامبري كه كتابي بزرگ براي كاري بزرگ آورده و با رفتن او وحي آسماني از زمين بريده شده است، تلاشي سخت كرده اند.

.

[║✿║خادم زهرا║✿║]

آري در روند زندگي انسان در شهرها و اقليم‌هاي گوناگون، اختلاف‌هاي بزرگ و فراوان در فهم معرفت‌هاي نظري و قوانين علمي، روش‌هاي زندگي،گرايش‌هاي مذهبي مختلف، و فلسفه‌هاي بشري متفاوت و متعارض، معرفت‌هاي گوناگون بوجود آمده است و ملّت‌ها در فهم كتاب‌هاي آسماني و فهم مسايل ديني و دنيوي از آن درگير گشته اند و نيز ستم‌هايي ناگوار و ديرپا،و فسادهايي گسترده در طول تاريخ رنج‌بار انسان پيش آمده است،همه‌ي اين‌ها گواه بر اين است كه مردم با وجود در دسترس بودن كتاب خدا، احتياج گسترده اي در گرايش‌هاي فكري و روش‌هاي عملي ـ پس از در گذشت پيامبري كه در بين آنان مبعوث شده بود ـ به مربّيي الهي دارند،كه با پيامبر مبعوث از نظر روح، خرد؛ دانش و هدايت؛ رشد و توانمندي، ابلاغ و روش، سخنيّت داشته باشد و وي را آن پيامبر معرفي و به عنوان راهنمايي هدايت گر و رهبري صادق، پيشوايي دادگر، مخالف خواسته‌هاي نفساني، پاسدار خويش در چار‌چوپ كتاب خدا، آگاه به همه‌ي آن و عامل دقيق به محتواي آن، نشر دهنده‌ي تعاليم خالص آن، ترسيم كننده‌ي دقيق مباني عملي آن، منصوب كند تا آثار هدايت پيامبرانه هم گون با پايه‌هاي نخستين آن و نظام مقصود وي باشد و آهنگ ترنّم بانگ الهي تا هنگامي كه زمين با همه موجودات آن به سوي خداوندگار خويش بازگردد، در گوش بشريّت طنين افكن بماند.

[║✿║خادم زهرا║✿║]

از اين رو است كه قرآن كريم در بيان زندگي پيامبران و دوره‌هاي پيامبري به اصل «وصايت» اشاره مي‌كند و مفهوم «وصايت»، آن است كه كسي از كسان پيامبر،جانشين وي گردد «و‌اجعل لي وزيراً من اهلي. هارون اخي(طه،20/29ـ30) و از خاندان من هارون را براي من وزير قرار ده». چون او كسي است كه در پرتو هدايت الهي زندگي كرده و دانش موسي‌(ع) را بدون عارضه‌ي ناداني، به ارث برده وبدون هر گونه سستي بدان عمل كرده و بدون ستم ورزي به عدل او رفتار كرده است. علاقه اش به انسان و انسانيت بي شائبه است و اصلاح گري اش براي بشريت بدون سستي است و قسط مداري اش بدون هرگونه اهمال مي‌باشد.

اين همان وصيّ است كه پيامبر‌(ص) را رواست در بين امّت به جا نهد،بنابراين وصيّ نمي‌تواند انساني عادي باشد و يا انسان‌هاي عادي او را برگزيده باشند چنان كه پيامبر نمي‌تواند انسان عادي باشد و يا مردم عادي وي را برگزيده باشند.بلكه خداوند متعال او را برگزيده و انتخاب كرده و برانگيخته است، آن سان كه خداوند متعال خطاب به موسي ابن عمران مي‌فرمايد: «واصطنعتك لنفسي (طه،20/41) /ترا براي خويش برگزيده ام.»

و چنان كه ظاهر خطاب‌هاي خداوند متعال در قرآن كريم،به پيامبر عظيم الشأن و نيز در روايات معتبر شيعه و سنّي آمده است،دلالت مي‌كند ‌كه خداوند،پيامبر و اوصيائش را بر مي‌گزيند؛ تا تداوم بخش وي و جانشين او در گسترش كتابش در بين مردم باشد و براي تزكيه‌ي آنان و آموزش كتاب و حكمت آسماني كار كند.