قلمرو توهین به مقدسات در نظام حقوقى اسلام و سایر مذاهب + قوانین کیفری توهین به مقدسات در کشورهای مختلف دنیا

[سابحات]

قلمرو توهین به مقدسات در نظام حقوقى اسلام



1- قلمرو توهین به مقدسات از دیدگاه مذهب شیعه

از دیدگاه فقهاى شیعه جرم توهین به مقدسات آنگاه محقق مى‏شود که پیامبر گرامى اسلام (ص) و یا ائمه معصومین (ع)[32] مورد اهانت و یا استهزا قرار گیرند.
برخى از فقها، دشنام به پیامبر و یا یکى از امامان را نوعى ارتداد دانسته‏ اند.اگر چه از نظر مجازات و دیگر آثار حقوقى، دقیقا از احکام و قواعد مربوط به ارتداد تبعیت نمى‏کند.

البته در یک ضابطه کلى مى‏توان گفت هر آنچه که از دیدگاه اسلام در شمار مسائل ضرورى و قطعى قرار گیرد توهین به آن، جرم است مانند توهین به قرآن، مسجد الحرام، کعبه و سایر شعائر الهى و مقدسات ضرورى اسلام، اگر چه از نظر «میزان مجازات‏» با هم تفاوت دارند.

بر اساس قاعده حرمت اهانت‏ به مقدسات، توهین به مطلق مقدسات دینى[33] حرام است،ولى جرم بودن آن دسته از مقدسات دینى که در حد ضرورى دین نباشد، نیاز به دلیل دیگرى دارد.

شهید ثانى[34] از جمله فقهایى است که اهانت ‏به سایر انبیاى الهى را نیز مانند توهین به پیامبر گرامى اسلام مستحق مجازات دانسته است. به اعتقاد ایشان اهانت ‏به دیگر پیامبران الهى بدین جهت ممنوع است که لزوم احترام به انبیاى الهى و گرامى‏داشت آنان از ضروریات اسلام است و بنابراین، دشنام به آنان موجب ارتداد است.

به نظر مى‏رسد لازمه این تعلیل منطقى در کلام شهید ثانى آن است که توهین به سایر مقدسات ادیان الهى که از مقدسات ضرورى اسلام محسوب مى‏گردد، نیز ممنوع باشد به عنوان نمونه بر اساس دلالت صریح قرآن کریم، حضرت مریم ( علیها السلام) از بانوان پاکدامن عصر خویش بود. و به دلیل برخى اتهامات ناروا[35] ، قرآن بر پاکدامنى ایشان تاکید ورزیده[36] و ایشان را به عنوان بانوى نمونه معرفى کرده است.

[سابحات]

شیخ ابو الصلاح حلبى یکى دیگر از فقهاى بنام شیعه، نیز صراحتا توهین به سایر انبیاى الهى را مانند توهین به پیامبر گرامى اسلام (ص)، قابل مجازات دانسته است( اگر چه این حدیث دربرخی از منابع معتبر روایی شیعه نیز موجود است اما آن دسته از فقها که سایر پیامبران الهی (ع) را نیز داخل در حریم مقدسات اسلام می‌دانند، صراحتا به این حدیث استناد نکرده‌اند. )[37].

بنابراین شمول جرم توهین به مقدسات نسبت‏به اهانت‏سایر پیامبران الهى، از نظر قواعد فقه شیعه هیچ منعى ندارد و اگر چه فقط برخى از فقهاى شیعه بدان تصریح نموده‏اند ولى از آنجا که دیگر فقهاى شیعه مخالفتى صریح با این موضوع ابراز نداشته‏اند انتساب این نظریه به آنها نیز بعدى نخواهد داشت و شاید به همین دلیل «ابن زهره‏» در این مساله ادعاى «اجماع‏» نموده است.

مرحوم صاحب جواهر نیز پس از نقل نظر شهید ثانى و ادعاى اجماع ابن زهره، نسبت‏به این نظریه گرایش نشان داده است. به اعتقاد ایشان روایتى که از پیامبر گرامى اسلام نقل گردیده، صراحت در این موضوع دارد که هر کس پیامبرى را مورد دشنام قرار دهد مجازات او قتل است.

اگر چه این حدیث در برخى از منابع معتبر روایى شیعه نیز موجود است اما آن دسته از فقها که سایر پیامبران الهى را نیز داخل در حریم مقدسات اسلام مى‏دانند صراحتا به این حدیث استناد نکرده‏اند.

[سابحات]

2-قلمرو توهین به مقدسات از دیدگاه سایر مذاهب اسلامى

دیگر مذاهب اسلامى، در خصوص گستره مفهوم توهین به مقدسات و سایر شرایط مربوط به آن با مذهب شیعه اختلاف زیادى ندارند.

مالکیه[38] بر این عقیده‏ اند که توهین و دشنام به خداوند یا پیامبر گرامى اسلام (ص) و یا دیگر پیامبران الهى، مستوجب قتل است. بنابراین فقهاى مالکى صراحتا توهین به سایر پیامبران الهى را نیز داخل در مفهوم توهین به مقدسات اسلام دانسته‏ اند.

فقهاى مذهب حنبلى[39] بر این عقیده‏ اند که اهانت‏ به خداوند و یا پیامبر اسلام (ص) و یا دیگر پیامبران الهى و یا کتب آسمانى، مستوجب کفر است.

برخى از فقهاى مذهب شافعیه[40] نیز هر گونه اهانت ‏به قرآن، خداوند، پیامبر گرامى اسلام و یا دیگر انبیاى الهى را که توسط کافر ذمى صورت گرفته باشد موجب نقض قرار داد ذمه دانسته‏ اند (البته در صورتى که در پیمان ذمه چنین شرطى قید شده باشد).

اما حنفیه[41] [42]بر این باوراند که اهانت ‏به پیامبر اسلام (ص) توسط کافر ذمى موجب مجازات نیست ‏بلکه فقط از این عمل نهى خواهد شد. زیرا توهین کافر ذمى به پیامبر اسلام صرفا زیادت بر کفر است و بدین جهت مستحق مجازات نیست.

بنابراین، فقهاى[43] سایر مذاهب اسلامى هم غالبا توهین به مقدسات را شامل توهین به سایر پیامبران الهى نیز دانسته ‏اند و در منابع روایى آنان نیز در این خصوص روایاتى بدین مضمون نقل شده است که هر گاه کسى به انبیاى الهى توهین نماید مستحق قتل است.

[سابحات]

اجرای مجازات توهین به مقدسات


گفتار اول: مجازات توهین به مقدسات

در اسلام قذف، اهانت[44] و افترا به مسلمان و حتی غیر مسلمان­ها از سایر ادیان الهی ممنوع بوده و برای آن برحسب مورد مجازات حدّ یا تعزیر مقرر گردیده است.

براساس تربیت دینی و روایاتی که از معصومین نقل شده است اهانت و لعن و نفرین نسبت به حیوانات و حتی غیر جانداران مانند طبیعت ناپسند و مکروه است.

توهین به مقدسات مسیحیت در نظام حقوقی کامن لا خواه به صورت شفاهی باشد و یا کتبی از نوع در جدی «جنحه» محسوب شده و برای مرتکبین آن یکی از مهم­ترین مجازات­های حقوق فعلی کشورهای غربی یعنی زندان مقرر شده است و در این خصوص تفاوتی میان مرتکبین از نظر مذهب وجود ندارد.

در حقوق اسلام برای مجازات مرتکبین توهین به مقدسات، می­توان تفاوت منطقی برحسب نوع مذهب قائل شد؛ بدین معن که هر گاه مرتکب این جرم مسلمان باشد، چنانچه قبلاً نیز اشاره گردید اکثر مذاهب اسلامی برای چنین شخصی یکی از شدیدترین مجازات­های مقرر در حقوق اسلامی یعنی مجازات اسلامی قتل را پیش بینی کرده­ اند.

اما در صورتی که مجرم غیر مسلمان (کافر ذمّی) باشد براساس دیدگاه بسیاری از فقهای مذاهب اسلامی مجازات او قتل نیست. برخی دیگر از فقهای شیعه بر این عقیده­اند که در مورد مجازات توهین به مقدسات فرعی میان کافر ذمّی و مسلمان نیست و هر دو مستحق قتل­اند.

با این تفاوت که هر گاه کافر ذمّی پس از ارتکاب این جرم مسلمان شود مجازات او ساقط می­گردد؛ زیرا چنین شخصی مشمول قاعده­ ی جبّ است.

[سابحات]

پیروان مذهب مالکیه[45] نیز بر این باورند که هرگاه کافر ذمّی به غیر از آن طریقی که موجب کفر او شده به مقدسات (خدا و پیامبر) توهین نماید، مستحق قتل است مگر آن که مسلمان شود. البته از مالک قول دیگری هم نقل شده است که براساس آن مجازات کافر ذمّی مانند مجازات مسلمان است حتی در صورتی که اسلام آورد.

از دیدگاه حنفیه[46] اساساً مجازات کافر ذمّی قتل نیست بلکه صرفاً این عمل نهی خواهد شد. به هر روی، پاره­ای از حنفیه هم به این عقیده­اند که کافر ذمّی باید تعزیر شود.
شافعی[47] معتقد است که هرگاه کافر ذمّی پیامبر گرامی اسلام (ص) را مورد دشنام قرار دهد مجازات او قتل است و علاوه بر آن موجب نقص پیمان ذمّه هم خواهد شد. دیدگاه دیگری نیز به شافعی نسبت داده شده که براساس آن در صورتی که پیمان ذمّه نقض می­شود که از قبل در قرارداد ذمّه «شرط» شده باشد که مقدسات مورد اهانت واقع نگردد. در نتیجه اگر در قرارداد ذمّه «شرط» شده باشد که مقدسات مورد اهانت واقع نگردد در نتیجه اگر در قرارداد چنین شرطی صراحتاً نیامده باشد نمی­توان قرارداد ذمه را نقض نمود.

گروهی از فقهای شیعه بر ای عقیده­اند که هر گاه کافر ذمّی به خداوند و یا پیامبر دشنام دهد مستحق مجازات قتل و موجب نقض پیمان ذمّه است ولی اگر اظهارات ناشایست او در مورد خدا و پیامبر (ص) در حد دشنام نباشد، فقط موجب تعزیر است و در صوری موجب نقص قرارداد ذمّـه می­گردد که در زمان انعقاد قرارداد شرط شده باشد[48].

حنیفه[49] دشنام به پیامبر (ص) را موجب نقض پیمان کافر ذمّی نمی­دانند مگر آن که پس از ارتکاب این جرم به «دارالحرب» پناهنده شود و یا اقدام به محاربه علیه حکومت اسلامی نماید.
از مجموع آن چه در این گفتار مورد استشهاد قرار گرفت می­توان دریافت که حقوق اسلامی در مقایسه با کامن لا، در خصوص مجرمین توهین به مقدسات نیز سند تنها تبعیضی نسبت به غیر مسلمانان (کفار ذمّی) روا نداشته، بلکه در قیاس با مسلمانان در حق آنان نوعی انعطاف و تضعیف در مجازات روا داشته که این موضوع نیز از دیدگاه حقوق بشر قابل توجه است. اما جرم ارتداد اساساً اختصاص به مسلمانان دارد و ارتباطی با غیر مسلمان ندارد. مگر بر مبنای این نظریه که تغییر سایر ادیان الهی نیز به دین دیگری غیر از اسلام ممنوع است که البته این دیدگاه در میان فقهای شیعه چندان مورد توجه قرار نگرفته است.

ادامه دارد...

[سابحات]

گفتار دوم: اجرای مجازات توهین به مقدسات به دست حاکم اسلامی

اجرای مجازات در حقوق اسلامی قاعدتاً بایـد از طریق ملّی مراحل خاص و با آیین دادرسی ویژه­ای به دست حکومت اسلامی صورت گیرد و آن گاه که جرم مربوط به حق­ا... باشد این اصول و آیین دادرسی به نهایت دقت و سخت­گیری به نفع متهم منجر می­شود؛ به ویژه از نظر شرایط و ادلّه اثبات جرم.

ولی با این وجود در خصوص جرم دشنام به پیامبر (ص) و ائمه (ع) مشهور فقهای شیعه بر این عقیده ­اند که شنونده­ ی دشنام (و نه هر کسی) بدون اذن حاکم می­تواند مجازات را در حق چنین مجرمی اعمال نماید. این نظریه به روایاتی نیز مستند است.


برخی از فقهای نامدار شیعه و در رأس آنان «شیخ مفید» و «علامه حلّی» با این دیدگاه مخالفت نموده­اند. شیخ مفید در این باره می­گوید:

هر گاه کسی پیامبر اسلام (ص) یکی یکی از ائمه را مورد دشنام قرار دهد مرتد است و چون او هدر است و متصدی اجرای حکم، «امام» مسلمانان است.

علامه حلّی نیز ضمن پذیرش نظریه­ ی شیخ مفید چنین استدلالی نموده­ اند که این جرم از جمله­ ی «حدود» است و اجرای حدود از وظایف حاکم اسلامی است و برای اثبات این استدلال به روایتی از امام صادق (ع) نیز استناد نموده­­ اند.

مرحوم کاشف الغطاء نیز از همین دیدگاه تبعیت نموده است. به نظر می­رسد این دیدگاه علاوه بر این که مستند روایی دارد، با اصول و قواعد پذیرفته شده در فقه شیعه نیز سازگارتر است؛ زیرا اجازه­ ی اجرای مجازات به غیر از احکام اسلامی به صورت کلی و عمومی آن هم در عصر تشکیل حکومت اسلامی نوعاً موجب هرج و مرج و بی­نظمی است، به ویژه آن که تشخیص شرایط و قیود این جرم غالباً از عهده­ ی افراد عادی خارج است.

[سابحات]

به عنوان نمونه چنانکه در مبحث پیشین یادآور شدیم بسیاری از فقهای امامیه بر این باورند که هرگاه شخصی بر اثر غضب شدیدی که اختیار را از او سلب نموده باشد مطالب توهین آمیز و یا کفرآمیزی اظهار کند، حکم به مجرمیت وی نخواهد شد.

علاوه بر این همانگونه که مرحوم علامه حلّی تصریح نموده ­اند، اجرای حدود براساس یکی از قواعد مسلّم شیعه از اختیارات حاکم اسلامی است براساس روایات متعددی این اختیار منحصراً مربوط به حاکمیت اسلامی است و نه عامه­ ی مردم.

و روایات خلاف اصل، توان مقاومت در برابر این قاعده­ ی مسلّم را ندارند. این دیدگاه منافاتی با تکلیف امر به معروف و نهی از منکر برای عموم نیز ندارد؛ زیرا در صورتی که امر به معروف و نهی از منکر منجر به «جرح» یا قتل شود بسیاری از فقهای امامیه اذن مجتهد جامع الشرایط را در این فرض لازم دانسته­ اند. و در صورتی که امر به معروف و نهی از منکر منجر به قتل شود دیگر محلّی برای آن باقی نخواهد ماند؛ زیرا «هدف» از امر به معروف و نهی از منکر، ترک آن عملی است که مورد امر یا نهی واقع شده است. و از جمله شرایط آن «احتمال تأثیر» است و با فرض قتل این دو یعنی هدف و شرط تأثیر منتفی است.

در قضیه­ ی توهین سلمان رشدی به پیامبر گرامی اسلام (ص) نیز حضرت امام خمینی (ره) به عنوان مجتهد مسلّم و حاکم اسلامی، پس از بررسی ماجرا و نظر حکم و موضوع به صورت خاصی، دستور اجرای عمومی حکم را صادر نمودند و این غیر از احاله ­ی تشخیص موضوع جرم و قیود و شرایط آن به عموم مردم است که تمام این مراحل یک روند قضایی تخصصی و پیچیده­ای را می­طلبد.

[سابحات]

توهین به مقدسات دینی در حقوق بین الملل

اگرچه یک جانبه گرایی مجامع بین المللی در حوادث قرن اخیر بر بشریت واضح و مبرهن است، نگاهی به قوانین خود آنها در خصوص توهین به مقدسات دینی خالی از لطف نیست.

بر اساس بند 1 ماده دوم میثاق بین المللی مجمع عمومی سازمان ملل(یکی از اسناد جهانی تعهدات بین المللی):

هریک از کشورهای طرف این میثاق‏ تعهد می‏کند که حقوق شناخته‏ شده را برای کلیه افراد مقیم قلمرو و تابع‏ حاکمیت خود بدون هیچگونه تمایز از قبیل مذهب یا عقیده دیگر محترم بشمارد و تضمین نماید.

در بند 3 همین ماده تاکید شده است که در موارد نقض توسط هر کشوری‏ باید کشور نقض‏ کننده متعهد احقاق حق کامل اشخاص مورد نقض باشد و باید به درخواست اشخاصی که حقوقشان نقض گردیده رسیدگی شود و امکانات‏ تظلم به مراجع قضایی در چنین مواردی توسعه داده شود و وقتی حقانیت چنین‏ اشخاصی محرز گردد به مسئولیت های ناشی از آن ترتیب اثر دهند.

همچنین در ماده 18 این میثاق بر آزادی مذهب و احترام به آن تاکید شده است‏ و بی‏شک مفهوم اقدام به آزادی مذهب نه به معنی بی‏حرمتی و اهانت به‏ مقدسات دینی دیگران است بلکه به معنی پاس داشتن حرمت اعتقادات مذهبی‏ همه کسانی است که بنحوی به مقدسات دینی خود عشق می‏ورزند.

در مقدمه اعلامیه حقوق بشر گسترش روابط دوستانه بین الملل امری‏ اساسی شمرده شده و از آن بعنوان راه تحقق بخشیدن به حقوق بشر و آزادی های‏ اساسی یاد شده است و یکی از اهداف اعلامیه حقوق بشر که در مقدمه آن ذکر شده است جلوگیری‏ از شیوه ‏های خشونت ‏آمیز و خصومت‏ انگیز و وحشیانه است که همواره مایه‏ اهانت به وجدان بشری محسوب می‏گردد.

ادامه دارد....

[سابحات]

قوانین کیفری توهین به مقدسات در کشورهای مختلف دنیا[51]


قوانین توهین به مقدسات به قوانینی گفته می شود که در ارتباط با اهانت به مقدسات یا هتک حرمت نسبت به شخصیت های مقدس هستند.

بنگلادش

اگر چه دین رسمی بنگلادش اسلام است اما حقوق کیفری این کشور از زمان اشغال بنگلادش به وسیله انگلیسی ها تا به امروز غیر اسلامی و لائیک باقی مانده است. بر اساس قوانین بنگلادش، "جریحه دار ساختن احساسات مذهبی ممنوع است." برخی قوانین دیگر به دولت اجازه مصادره و جلوگیری از انتشار مطالب اهانت آمیز را می دهد.

برزیل

بر اساس ماده 208 قانون جزای برزیل، اهانت عمومی به یک عمل یا عبادت دینی جرم بوده و مجازاتی از یک ماه تا یک سال حبس یا جریمه به همراه دارد.

کانادا

قوانین "گفتار تنفر آمیز" کانادا دربرگیرنده قوانین کیفری کانادا، قانون حقوق بشر و دیگر قوانین فدرال و مواد قانونی در استان ها و نواحی کانادا است. قانون کیفری کانادا "تبلیغات نفرت آور" را ممنوع می کند. قانون حقوق بشر کانادا تبعیض در زمینه های مختلف و ارسال پیام های نفرت آور یا تحقیرآمیز از طریق اینترنت را ممنوع می کند.
از سوی دیگر قانون "نوشتار و گفتار کفرآمیز و اهانت آمیز" نیز در کانادا وجود دارد که در اصل بر مبنای حقوق عرفی انگلستان است. این قانون مواردی همچون انتشار مطالبی که دین مسیحیت را مورد فحاشی، تمسخر و تحقیر قرار می دهد مجرمانه می داند البته مطلب مزبور می بایست باعث برانگیخته شدن خشم و احساسات مسیحیان شود. این قانون در حقیقت شعبه ای از قانون "افترای کیفری" محسوب می شود.

در کانادا و در نیوزلند بیان همراه با حسن نیت و مودبانه یک فرد و یا تلاش او برای ایجاد یک بحث و گفتمان به شیوه پسندیده و با رعایت ادب، گفتار اهانت آمیز محسوب نشده و صرفا بیان دیدگاهی است در حوزه موضوعات دینی.
در کانادا گفتار اهانت آمیز، طبق ماده 296 بند 1 قانون کیفری یک جرم قابل پیگرد است و مجازات حبس نهایتا تا دو سال برای آن در نظر گرفته شده است.
ماده 296 ناظر به بند 2 منشور حقوق و آزادی های کاناداست. از آنجایی که توهین به مقدسات به نظر جرمی منسوخ شده در کانادا به حساب می آید، به جای آن از قانون "گفتار تنفر آمیز" استفاده می شود. قانون کیفری کانادا گفتار تنفر آمیزی که یک "گروه خاص" را مورد خطاب قرار دهد ممنوع می سازد که در برگیرنده یک گروه دینی نیز می شود.

[سابحات]

دانمارک

در دانمارک، ماده 140 قانون کیفری در رابطه با اهانت به مقدسات است. این ماده از سال 1938 که یک گروه نازی به دلیل تبلیغات ضد یهودی محاکمه شدند مورد استفاده قرار نگرفته است. اما ماده 266 ب مربوط به گفتار اهانت آمیز بیشتر مورد استفاده قرار گرفته است. البته ابطال قانون اهانت به مقدسات در سال 2004 در دانمارک مطرح شد که نتوانست رای اکثریت را به دست آورد.



اقدامات مجامع اروپایی


مجمع پارلمانی شورای اروپا در استراسبورگ در 29 ژؤئن 2007، پیشنهاد 1805 (2007) در رابطه با اهانت به مقدسات، توهین مذهبی و گفتار اهانت‌آمیز بر ضد اشخاص در حوزه مسائل دینی را تصویب کرد. این پیشنهاد راهکارهایی چند برای کشورهای عضو اتحادیه اروپا در رابطه با ماده 10 (آزادی بیان) و ماده 9 (آزادی اندیشه، وجدان و مذهب) کنوانسیون حقوق بشر اروپا مطرح می سازد. این مجمع معتقد است که اهانت به مقدسات نباید یک جرم کیفری در نظر گرفته شود.

به جای اهانت به مقدسات یا علاوه بر قانون "اهانت به مقدسات" در برخی کشورهای اروپایی جرم "توهین مذهبی" وجود دارد. توهین مذهبی در اندورا، قبرس، کرواسی، جمهوری چک، دانمارک، اسپانیا، فنلاند، آلمان، یونان، ایسلند، ایتالیا، لیتوانی، نروژ، هلند، لهستان، پرتقال، فدراسیون روسیه، اسلواکی، سوئیس، ترکیه و اکراین ممنوع است.


فنلاند


در فنلاند ماده 10 قسمت 17 قانون کیفری مربوط به اهانت به مقدسات است. تلاش های نافرجامی برای لغو این قانون در سال های 1914، 1917، 1965، 1970، 1998 صورت گرفت. در سال 1969 "هارو کوسکینن" به دلیل انتشار تصویری از نقاشی هایش با نام "مسیح خوک" که در آن یک خوک به صلیب کشیده شده را به تصویر کشیده بود مورد پیگرد قضایی قرار گرفت. به دلیل تشویش احساسات مذهبی مردم، وی مجبور به پرداخت جریمه مالی شد.


در سال 2008 موضوع تشویش احساسات مذهبی بار دیگر اوج گرفت. در 30 می سال 2008، دادگاه منطقه ای تامپر، "سپو لهتو" را به دو سال و 4 ماه زندان به دلیل گفتار نفرت آمیز و اهانت به مقدسات محکوم ساخت. دادگاه وی را به دلیل اهانت، تحریک یک گروه قومیتی و تجاوز به احساسات دینی مجرم شناخته بود. قاضی بیان کرد که لهتو به عقاید دینی اسلام اهانت کرده است زیرا وی با قصد اهانت، مطالبی را منتشر ساخته است که به صورت آشکار اهانت به مقدسات و تمسخر آنچه که مسلمانان مقدس می دانند است.