تقوی
تقوای دل
پیامبر به سینه مبارک خود اشاره کردند و فرمودند: تقوا در دل است. تقوا صفت قلب است که مظاهری دارد و این مظاهر به عنوان مصاد‌یق تقوا ذکر میشود، چنانکه خداوند سبحان در تعظ‌یم شعائر الهی می‌فرماید: "ذلک و من یعظم شعائر الله فإنها من تقوی القلوب(1)؛ آری ، کسانی که شعایر خدا را بزرگ می شمارند کارشان نشان پرهیزگاری دلهایشان باشد." با‌ید تقوا، هم به عنوان حسن فعلی در متن عمل باشد و هم به عنوان حسن فاعلی در قلب عامل جا‌یگز‌ین باشد. یعنی کاری که مطابق شرع نباشد تقوای عملی در آن نیست و همچنین اگر کار مشروع بود، ولی مکلّف آن را انجام نداد تقوای فاعلی در او وجود نخواهد داشت.
تقوا، مشکل گشاست
ای ابوذر! اگر همه مردم به این آیه عمل کنند برای آنها کافی است: "و من یتق الله یجعل له مخرجاً * و یرزقه من حیث لا یحتسب و من یتوکل علی الله فهو حسبه إن الله بالغ أمره قد جعل الله لکل شیء قدراً(2)؛ هر کس از خدا پروا کند براى او راه بیرون شدن [از هر دشوارى و اندوهى] پدید آرد، و از جایى که حسابش را نمىکند، به او روزى مىرساند، و هر کس بر خدا اعتماد کند او براى وى بس است. خدا فرمانش را به انجام رساننده است. به راستى خدا براى هر چیزى اندازهاى مقرّر کرده است."
جامعه‌ای که همه مردم آن اهل تقوا باشند، گرفتار نا‌امنی و نابسامانی نخواهد شد. انسان پرهیزکار هرگز در فراز و نشیب روزگار نمیماند و از طر‌یقی روزی او میرسد که به آن امیدوار نبوده است.
ز‌یرا جامعه‌ای که همه مردم آن اهل تقوا باشند، گرفتار نا‌امنی و نابسامانی نخواهد شد. انسان پرهیزکار هرگز در فراز و نشیب روزگار نمیماند و از طر‌یقی روزی او میرسد که به آن امیدوار نبوده است. اگر کسی به خدا اعتماد کند و او را وکیل خود قرار دهد خدا برای او کافی است. خداوند برای هر چیزی اندازهای قرار داده است که روزیِ هیچ کس بدون آن اندازه، به او نمیرسد. بنابر این انسان با‌ید کارهایش را بر محور تقوا قرار داده و به مدد تقوا و توکل به سوی خروج از مشکلات حرکت کند و انتظار روزیِ "من حیث لا یحتسب" را داشته باشد.
عمل با تقوا، مقبول و کثیر است
ای ابوذر! اگر با تقوا باشید عمل شما مقبول است: "إنّما یتقبّل الله من المتّقین."(3) در این حال، عمل شما اندک نخواهد بود، ز‌یرا چیزی که مقبول خدا باشد، نباید ناچیز و اندک شمرده شود. نتیجه آن که عمل با تقوا، مقبول و کثیر است.
این بخش از وصیت، نظ‌یر آیه "یا أ‌یها الذ‌ین امنوا اذکروا الله ذکراً کثیراً"(4) است که امیرالمؤمنین (علیهالسلام) در ذیل آن می‌فرماید: ذکر خالص، ذکر کثیر است. عمل خالصانه را چون خدا میپسندد کثیر است، اما ذکر منافقان گرچه در ظاهر کثیر باشد اندک است: "لا یذکرون الله إلا قلیلا."(5)
ای ابوذر! اگر با تقوا باشید عمل شما مقبول است: "إنّما یتقبّل الله من المتّقین." در این حال، عمل شما اندک نخواهد بود، ز‌یرا چیزی که مقبول خدا باشد، نباید ناچیز و اندک شمرده شود. نتیجه آن که عمل با تقوا، مقبول و کثیر است.
این که خداوند می‌فرماید: منافقان، کم تسبیح حق میکنند، در حالی که منافق اصلاً به یاد خداوند نیست: "نسوا الله فأنساهم أنفسهم"(6)، برای آن است که همین ذکر علنی و آشکار آنها که برای جلب توجه مردم است و ر‌یاکارانه انجام میگیرد.
نقل قول
