اختلاف مسلمانان در مساءله وضو

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

تا به حال شده فكر كنيد كه چرا با آن كه منابع استنباط حكم شرعى يعنى كتاب , سنت و اجـمـاع از ديـدگـاه مـذهبهاى فقهى اسلامى يكى است , اين مذاهب در احكام فقهى با يكديگر اختلاف نظر دارند.؟

چگونه درباره مساءله اى چنين با اهميت در ميان مسلمانان اختلاف پديد آمد؟ چـرا در امرى چونان وضو اختلاف شد, امرى كه پيامبر در مدت بيست و سه سال هر روزه چندين بار در برابر ديدگان مسلمانان انجام مى داد؟

پاسخ :
همانطور كه ميدانيد اجماع مسلمانان پس از فوت پیامبر و به خلافت رسیدن خلفای راشدین در برخی مسائل از بین رفت یا کم رنگ شد و ادغام سلیقه های شخصی خلفا و اذنابشان باعث شد که کتاب و سنت پیامبر هم نتواند اصول ثانویه اسلام را یکسان نگه دارد( گرچه انها نمیتوانستند بدرستی بهره ببرند و الا اصول و فروع دین کاملا در کتاب و سنت روشن بود).

پیامبر بارها تاکید کرده بود که من کتاب و سنت را برای شما میراث میگذارم و بارها نیز مسلمانان را به احترام اهل بیت فرا خوانده بود ولی اعراب ان زمان منظور پیامبر را درست نفهمیده بودند و به احترامی ساده(البته گاهی اوقات فقط!) بسنده میکردند در صورتی که حرمت اهل بیت نیز همانند سنت میتوانست در مشکلات اسلام روشنگر باشد.

شدت موضوع تا حدی بود گاهی هم روایات و احادیث و سنت رفتاری اصحاب پیامبر نیز مورد استناد قرار میگرفت.

مردانی چون ابوذر ، عمار یاسر ،سعد بن ابی وقاص ،ابو موسی اشعری و ....

به عنوان مثال تاریخ شاهد است که حتی ابو موسی اشعری هم توانست تاثیر بسیاری در اصول ثانویه و گاهی هم مهم اسلام مانند جهاد و اجتهاد و تقلید و .. .بگذارد(تاریخ فتوای معروف ایشان را در جنگ جمل بر علیه علی(ع) به یاد دارد) وحتی برای خود فرقه ای نیز بنا نمود.

تاریخ دلایل زیادی را برای این موضوع( اختلاف بین مسلمانان و رشد فرقه های مذهبی در اسلام) بیان کرده و دقت و درستی همگی انها نیز قابل تایید میباشد

در یک کلام اعراب در زمان پیامبر و قبل از آن دارای فرهنگ و ادبیات غنی و بسیار پرباری بودند که میتوان از اسناد و دست نوشته های مربوط به آن زمان براحتی به این مطلب رسید و بزرگترین دلیل اختلاف در بین اعراب مسلمان همین غرور به داشته های فرهنگی بوده که هریک از خلفا و اطرافیانشان و حتی گاهی اصحاب پیامبر نیز با توجه به پیشینه فرهنگی و افتخار گذشته قبیله اش خود را محق میدانسته که دخل و تصرفی در دستور های دین اسلام بوجود اورد تا حدی که فرقه نیز ساخته شود پیش میرفتند.

اعرابی که در زمان پیامبر و یا تا قبل از وفات پیامبر بزرگترین افتخارشان این بود که زود تر مسلمان شده بودند در سالهای بعد از وفات با تکیه بر احترامی که خوشان یا قبیله شان نزد پیامبر داشتند شروع به ساختن فرقه ها و مذاهب مختلف برای دین مبین اسلام نمودند.

علی(ع) پس از به خلافت رسیدن سعی کرد با تکیه بر کتاب و سنت پیامبر و حرمت اهل بیت(چیزی که دیگر خلفا ی پیشین نسبت به ان توجه زیادی نداشتند) اصول را گرداوری و فروع نادرست وارد شده در دین را جدا سازد( مانند خوارج ،تاثیر امویان و ...)و استحکامی به فرعیات بدهد( با تکیه بر عامل سوم یعنی اهل بیت).

گر چه این پایان دسته بندی و فرقه سازی نبود و پس از ان نیز مسائلی از این دست بسیار داشته ایم

[محمدی]

بعضی وقتها می بینیم که بعضی ، سوال می کنند که :

چرا در وضو ، شیعه دست را از بالا به پایین ، و اهل عامه از پایین به بالا میشورند؟!

اولا باید عرض کنیم ، اهل عامه هم ، شستن از بالا به پایین رو باطل نمی دونند ، بلکه فقط ادعا دارند از پایین به بالا شستن بهتره!

با توجه به اینکه برخی از مبلغین وهّابی، مثل همیشه از روی جهل، این شبهه رو برای جوانان شیعه مطرح می کنند که فقط شیعه ، دستهاش رو از بالا به پایین می شوره و فقط شیعه ها هستند که این کار رو در وضو جایز می دونند، ما در اینجا عین مطلب فخررازی از مفسرین بزرگ اهل عامه رو میاریم تا جهل و عناد اونها ، بیشتر مشخص بشه!

المسألة الثالثة و الثلاثون: السنة أن يصب الماء على الكف بحيث يسيل الماء من الكف إلى المرفق، فإن صب الماء على المرفق حتى سال الماء إلى الكف، فقال بعضهم: هذا لا يجوز لأنه تعالى قال: وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرافِقِ فجعل المرافق غاية الغسل، فجعله مبدأ الغسل خلاف الآية فوجب أن لا يجوز. و قال جمهور الفقهاء: أنه لا يخل بصحة الوضوء إلا أنه يكون تركا للسنة(مفاتیح الغیب ج11 ص 304)

"مستحب است که در هنگام شستن دستها در وضو آب را به روی کف دست بریزد و از کف به آرنج جاری کند و از پایین به بالا بشوید.
اما اگر بر عکس این کار رور انجام بده ، یعنی دست رو از بالا به پایین بشوره ، برخی (که احتمالا گرایشهای وهابی داشته اند!) در این گونه شستن اشکال کرده اند ... ولی جمهور فقها گفته اند این گونه شستن اشکالی نداره، گرچه برخلاف استحباب عمل شده "

پس همونجور که مشخص شد ، علاوه بر شیعه ، نظر جمهور فقهای اهل عامه اینه که از بالا به پایین شستن ، وضو رو باطل نمیکنه!

پس اگر از بالا به پایین شسته بشه بنابر نظر شیعه و اهل عامه، این وضو صحیحه ، منتها اگر از پایین به بالا شسته بشه ، شیعه بر اساس احادیث اهل بیت(ع) معتقده که این وضو باطله.

حالا واقعا احتیاط چیه؟!

احتیاط این نیست که آدم یه جوری وضو بگیره که تمام شیعه و جمهور اهل عامه اونرو قبول داشته باشند؟!

هر اهل عامه بی غرضی، با اندک توجهی قبول میکنه ، که وقتی می تونه با از بالا به پایین شستن ، احادیث اهل بیت(ع) و نظر جمهور فقهای خودشون رو مراعات کنه ، خیلی بهتر از اینه که الکی خودش رو با احادیث اهل بیت(ع) دربندازه!


ادامه دارد ...

[محمدی]

اما بریم سراغ دلیل این گروه ها تا ببینیم علمای شیعه و جمهور فقهای اهل عامه برای چی شستن از بالا به پایین رو جایز ، بلکه واجب میدونند و برای چه ، برخی اهل عامه (که گرایشهای وهابی دارند) ، این را ممنوع اعلام می کنند!

چیزیکه در ابتدای آیه ششم از سوره مبارکه مائده ، در رابطه با وضو اومده ، اینجوریه که :

يا أَيهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلَاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَأَيدِيكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ
اي کساني که ايمان آورده‌ايد! هنگامي که به نماز مي‌ايستيد، صورت و دستها را تا آرنج بشوييد!

بحث در عبارت « تا آرنج » هستش!

برای اینکه جواب مشخص بشه باید ببینیم منظور از «تا آرنج» چیه!

لفظ «تا» از دو حالت خارج نیست!

1- «تا» قید برای شستن (فَاغْسِلُوا) باشه – که در این صورت معناش این میشه که باید در وضو شستن رو از نوک انگشت شروع کنیم تا آرنج، مثل این می مونه که یکی بگه : مسابقه دویدن تا فلان درخته ، که خوب ، آدم باید از اونجایی که واستاده دویدن رو شروع کنه ، و در نهایت خودش رو به اون درخت بعنوان پایان مسیر برسونه!

2- «تا» قید برای دستها (أَيدِيكُمْ ) باشه – در این صورت این «تایی» که مطرح شده فقط محدوده دستها رو داره مشخص میکنه!

مثلا شخصی به رنگکار ، بر میگرده میگه : دیوارهای خونم رو تا سقف رنگ کن ، در این مثال صاحب خونه فقط می خواد محدوده ای که رنگکار قراره رنگ بزنه رو مشخص کنه ، و اصلا هدفش این نیست که مثلا بگه : باید رنگ رو از پایین دیوار شروع کنی و آروم آروم بری بالا !

بلکه فقط می خواد بگه سقف خونم رو دیگه لازم نیست رنگ بزنی! که معمولا هم رنگ کارها از بالا به پایین کار رنگ زدن رو انجام میدند !

مثلا فکر کنید یکی میره حمام میگه من سرم رو شستم بعد پا و بدنم رو تا گردنم کیسه کشیدم ، که یقینا مقصودش این نیست که رفته حمام و از نوک انگشت پا شروع کرده به کیسه کشیدن ، و آروم آروم اومده بالا تا به گردن رسیده ، بلکه این متداوله که مثلا در شست و شو از بالا شروع میکنند و به سمت پایین میرند ، و اینجا شخص فقط میخواد بگه کل بدنش رو تا گلو کیسه کشیده و به قول معروف فقط محدوده ای که کیسه کشیده رو بیان کنه ، و این همان نظر شیعه و جمهور اهل عامّست!

پس می بینیم چیزیکه شیعه بر اساس احادیث اهل بیت(ع) در تفسیر این آیه در باب شستن دستها ، به اون معتقده ، و میگه از بالا به پایین رو باید شست و آیه فقط در مقام بیان محدوده شستنه ، کاملا هماهنگ با عرف جامعه و منطقه!

پس بازهم تکرار میکنیم :

آیا واقعا احتیاط این نیست که آدم ، یه جوری وضو بگیره که شیعه و جمهور اهل عامه ، اونرو قبول داشته باشند؟!