سن مناسب ازدواج

[رایکا]

سن ازدواج در معصومین علیهم السلام

• شواهد تاریخی گواه است که امامان ما در سنین قبل از 20سالگی ازدواج كرده‌اند. امام سجادعلیه‌السلام در سال 38 ه.ق متولد شد. (10) مورخان نوشته‌اند که امام باقرعلیه‌السلام در سال 57 ه.ق متولد شدند و در حادثة کربلا (سال 61 ه.ق) چهارساله بودند. (11) از این مطلب می‌فهمیم که امام سجاد علیه‌السلام در حدود 18سالگی ازدواج کرده‌اند.
• امام کاظم‌علیه السلام در سال 128 ه.ق و امام‌ رضاعلیه‌السلام در سال 148 ه.ق دیده به جهان گشوده‌اند، نتیجه می‌گیریم که امام کاظم‌علیه السلام قبل از 20سالگی ازدواج کرده‌اند.
• امام جوادعلیه السلام در سال 195 ه. ق و امام هادی‌علیه السلام در سال 212 ه.ق دیده به جهان گشوده‌اند، نتیجه می‌گیریم که امام جوادعلیه السلام در هنگام ازدواج کمتر از 17 سال داشته‌اند.
• امام هادیعلیه السلام در 212 ه.ق و امام حسن عسگری‌علیه‌السلام در سال 232 ه.ق دیده به جهان گشوده‌اند، بنابراین امام هادیعلیه‌السلام باید قبل از 20سالگی ازدواج کرده باشند. امامانعلیهم‌السلام دربارة فرزندانشان نیز همین شیوه را داشته‌اند و نوعاً قبل از 20سالگی وسایل ازدواجشان را فراهم می‌کرده‌اند.

[رایکا]

آسیب‌شناسی ازدواج

هر پدیده‌ای باید سیر طبیعی خود را طی کند و اگر سیر طبیعی نداشته باشد مستلزم آسیب‌شناسی خواهد بود. مسئلة ازدواج نیز اگر سیر طبیعی خود را طی نکند و در سن مناسب خود انجام نشود باید منتظر پیامدهای سوء آن در جامعه باشیم. آسیب‌شناسی سن ازدواج را در دو مقولة پیامدهای ازدواج در سنین پایین (ازدواج زودهنگام) و پیامدهای ازدواج در سنین بالا (ازدواج دیرهنگام) می‌توان مورد بررسی قرار داد:
ازدواج در سنین بالا (دیرهنگام)

سن ازدواج یکی از شاخصه‌های مهم برای ارزیابی میزان سلامت و بهداشت جنسی و روانی افراد یک جامعه محسوب می‌شود. در کشور ما که هنجارهای دینی نزد عموم مردم از مطلوبیت خاصی برخوردار است و جوانان بخش غالب جمعیت را تشکیل می‌دهند، این ارزیابی در حوزة اخلاق اجتماعی و روحیة جمعی نیز مطرح است. سن ازدواج سن تمایل است و چنین برمی‌آید در صورت نیاز اگر ترک آن موجب گناه شو، ازدواج واجب می‌شود اما در جوامع امروزی سن ازدواج از سن بلوغ فاصله گرفته و این شروع بسیاری از مشکلات است. قرآن کریم، بلوغ را سن ازدواج می‌داند و از آن با تعبیر بلوغ نکاح یاد می‌کند. روایات ائمه‌عليهم‌السلام و تفاسیر مختلف نیز بر همین موضوع صحّه می‌گذارد به‌طوری‌که، شیخ طوسی سن ازدواج را سن توانایی جنسی و رغبت به تأهل می‌داند. جوامع غربی این خلأ زمانی یا دورة بحرانی را با روابط آزاد جنسی که پشتوانة قانونی دارد می‌پوشانند، اما جامعة دینیما چنین راهکاری را نمی‌پذیرد. خویشتن‌داری فرمان خداوند برای فردی است که به هر دلیل توانایی ازدواج ندارد و جنبه‌ای موقت یا استثنایی دارد و هرگز یک راهکار عمومی برای ادارة جامعة دینی محسوب نمی‌شود. در این‌باره توسل به آموزه‌های دینی مبتنی بر خویشتن‌داری تنها گزینة پیش روست که آن هم به‌دلیل شرایط فرهنگی روز و حادبودن آسیب‌های تأخیر در ازدواج، به‌صورت عمومی و گسترده راه به‌جایی نمی‌برد.
از زاویة دیگری نیز می‌توان به این مسئله نگاه کرد. ارادة خداوند برای زندگی انسان و دستورات وی مطابق دین مبین اسلام که دین فطرت و طبیعت است، بر ازدواج، تسکین روحی و جسمی و بقای نسل تأکید دارد و دستور ارزشمند خویشتن‌داری که برای جلوگیری از آغشته‌شدن فطرت فرد به بی‌مبالاتی و گناه است نباید با یک راهکار دائمی اشتباه گرفته شود. چنانکه امیرالمؤمنین علی‌عليه‌السلام پس از اجرای حد دربارة جوانی که از تجرد به گناه افتاده بود دستور داد تا از بیت‌المال وی را تامین کنند وتأهل را بر وی امکان‌پذیر كردند. نزدیک‌شدن سن ازدواج به دهة سوم زندگی، عملاً پیامدهای رفتاری و روانی وحشتناکی برای جامعه امروزی به‌دنبال دارد. پژوهش‌ها در این‌باره از رابطة افزایش سن ازدواج و رواج تجرد با مفاسد و آسیب‌های اجتماعی حکایت می‌کنند. از منظر روان‌شناسی، تجرد طولانی‌مدت ریشة بسیاری از آسیب‌های فردی و اجتماعی است. کارشناسان معتقدند با افزایش سن ازدواج جوانان، سن جرایمی مانند فحشا، نزاع‌های خیابانی، سرقت فرار از خانه، مزاحمت و سایر آسیب‌های اجتماعی و نیز تعداد و سابقة مجرمان کم سن و سال افزایش می‌یابد.
یک پدیدة اجتماعی مثل بالارفتن سن ازدواج، هم دارای پیامدهای مثبت است و هم دارای کارکردهای منفی است. در اینجا به برخی کارکردهای مثبت و منفی آن اشاره خواهد شد:

• از آنجایی که در کشور ما به‌دلایل گوناگون ـ از جمله دسترسی جوانان و نوجوانان به فیلم‌ها، کتاب‌ها و مجلاتی که مشاهده و مطالعة آنها سبب تحریک غریزة جنسی می‌شود ـ با مسئلة بروز بلوغ زودرس مواجه‌ هستیم و عدم پاسخ‌گویی صحیح و به‌موقع این غریزه مشکلات روحی، روانی و در رأس آن افسردگی ایجاد خواهد کرد و از سوی دیگر ناهنجاری‌های اجتماعی همچون گرایش به ارتباطات غیرمتعارف دختر و پسر، رواج بی‌بندوباری، مشکلات جنسی، فروریختن ارزش‌ها، جامعه را به‌سوی آسیب‌ها و انحرافات کشانده و در نتيجه آمار فساد و فحشا به‌سرعت بالا می‌رود و نابسامانی‌های اجتماعی گسترش خواهد یافت و این هنجارها به‌مرور زمان جنبة ساختاری پیدا کرده و تبدیل به هنجار خواهد شد. همچنين از سوی دیگر شور و اشتیاق به زندگی زناشویی خیلی کم می‌شود، دخترها و پسرها موقعیت‌های خوب ازدواج را از دست می‌دهند، آنها دیگر حوصلة فرزندداری را ندارند، اختلاف سنی آنها با فرزندشان زیاد می‌شود و در آینده با فرزندشان مشکل خواهند داشت.
• ازدواج در سنین بالا (حداقل برای زنان 35 سال و برای مردان بالای 45 سال) امکان ضایعات مختلف در کودکان از جمله عقب‌ماندگی ذهنی را بالا می‌برد. در گذشته، فکر می‌کردند که فقط سن بالای خانم‌ها با هنجارهای رشد کودکان ارتباط دارد اما امروزه ثابت شده که در مردان نیز این موضوع باعث عقب‌ماندگی ذهنی در کودکان خواهد شد. بنابراین، افزایش ناخواستة سن ازدواج، باعث می‌شود که نظام خانواده سست و نسلی هم که به‌وجود می‌آید نسل ناسالمی باشد.
• بالابودن سن ازدواج در اصل باروری هم تأثیرگذار است. در توضیح این مطلب باید گفت یک جنین دختر در هفتة شانزده که در شکم مادر است، حدود 5 تا 7 میلیون نطفه در تخمدان‌هایش دارد. در هنگام تولد این تعداد به 2 میلیون نطفه کاهش می‌یابد و در هنگام بلوغ به 3 هزار و تا سن 35سالگی بین 10 تا 12 تخمک در هر ماه می‌رسد اما از سن 35سالگی به بعد، سرعت آزادسازی فولیکول‌ها بیشتر می‌شود و در سنین 40 تا 45سالگی به‌دلیل تغییرات هورمونی در غدة هیپوفیز، سرعت آزادسازی تخمک بالاتر می‌رود به‌طوری‌که، این فولیکول‌ها دیگر قدرت و آمادگی باروری را ندارد. اما این مسئله در مردها به‌گونه‌ای دیگر است و حتی تا پایان عمر قدرت باروری دارند؛ چراکه نطفه در خانم‌ها از همان دورة جنینی ساخته می‌شود ولي در آقایان هر روز و یا هر ماه ساخته می‌شود. اگرچه از نظر علمی افزایش سن در مردان قدرت باروری را کاهش می‌دهد، اما این موضوع در خانم‌ها اهمیت بسیاری دارد و بالا بودن سن سبب اختلالات ژنتیکی می‌شود و فرصت باروری را کمتر می‌کند. بنابراین، باید توجه داشت که میزان باروری، ارتباط مستقیمی با سن ازدواج دارد. اگر بخواهیم این بحث را از بعد فردی آن نیز مورد بررسی قرار دهیم باید گفت بالارفتن سن ازدواج امکان دارد انتخاب را سخت‌تر کند ضمن اینکه در این شرایط گزینه‌هایی هم که برای انتخاب وجود دارند بسیار محدود می‌شوند و این مسئله توانایی‌های مدنی و روحی فرد را از بین می‌برد، درصورتی‌که افراد در سنين پایین‌تر راحت‌تر تصمیم می‌گیرند و راحت‌تر ازدواج می‌کنند. از نتایج فردی دیگر، احساس بلاتکلیفی است. امیدوار نبودن به زندگی، فرد را گرفتار افکار و رؤیاهایی می‌کند که فرجام خوشی ندارد. ممکن است فرد وقت خود را به بطالت بگذراند كه اين موضوع باعث ازدست‌رفتن طراوت و زیبایی و ايجاد تصورات منفی در فرد مي‌شود. تمامي اين مسائل در نگرش و پندارهای روحی او تأثیرگذار است.

از جمله پیامدهای مثبت بالارفتن سن ازدواج نیز رشد اجتماعی بیشتر دختران و پسران است. از سویی فرصتی برای ارتقاي سطح علمی و شغلی نیز برای آنها خواهد بود و محدودیت‌های ازدواج زودرس را خواهد داشت.
با توجه به کارکردها و پیامدهای مثبت و منفی ذکرشده در بالارفتن سن ازدواج، می‌توان به این نتیجه رسید که پیامدهای مثبت آن در مقایسة با پیامدهای منفی، بسیار کم و حتی قابل حل است. چنانچه فرد می‌تواند درحالي‌كه که ازدواج کرده، با یک برنامه‌ریزی صحیح و درست برای زندگی هم رشد اجتماعی داشته باشد و سطح علمی و فرهنگی خود را ارتقا دهد و هم تشکیل خانواده دهد تا با مشکلات و پیامدهای منفی آن روبه‌رو نشود.

[رایکا]

تحلیل روان‌شناختی افزایش سن ازدواج و نقش آن در انحرافات اخلاقی جوانان

در این قسمت از بحث، ابتدا هنجار دینی سن ازدواج را مورد بررسی قرار می‌دهیم و سپس به رابطة، افزایش سن ازدواج با انحرافات اخلاقی و جنسی می‌پردازیم.
نیاز جنسی، بخش جدایی‌ناپذیر ماهیت زیستی، روانی و اجتماعی آدمی را تشكیل می‌دهد و روشن است كه كیفیت ارضای این نیاز، نقش بسیار مهمی در سلامت و بهداشت روانی فرد و جامعه دارد. براساس آموزه‌های دینی، اگر این نیاز به‌صورت شرعی و معقول (ازدواج) و در زمان مناسب ارضا شود، باعث آرامش خاطر، رشد شخصیت و نیز استمرار حیات بشر می‌شود و اگرامكان ارضای صحیح آن فراهم نباشد به‌صورت انحرافات جنسی و بی‌بندوباری‌های اخلاقی پديدار خواهد شد.
در سال اخیر، آمارها منحنی‌های روبه‌رشد و مشابهی را در زمینة انحرافات و بی‌بندوباری‌های اخلاقی در میان جوانان نشان می‌دهند. این رشد غیرطبیعی و هماهنگ ممكن است حاكی از عوامل ساختاری همانند باشد. به‌طور قطع نمی‌توان یك عامل را علت انحرافات اخلاقی و بی‌بندوباری جنسی جوانان دانست بلكه در بیشتر موارد، تركیبی از چند عامل وجود دارد بر اين اساس، برخی مطالعات عوامل خاصی را به‌عنوان عوامل مؤثر در میزان بروز بی‌بندوباری جنسی جوانان شناسایی كرده است. در این مقاله سعی شده است این ایده توضیح داده شود كه بی‌بندوباری‌های جنسی و انحرافات اخلاقی جوانان تا حد زیادی ناشی از فراهم‌نبودن شرایط ازدواج برای جوانان یا به تعبیر دقیق‌تر، افزایش سن ازدواج است.
برای مشخص‌شدن مسئله ابتدا هنجار دینی سن ازدواج و عوامل مؤثر بر افزایش سن ازدواج را مورد بررسی قرار می‌دهیم. سپس به رابطة، افزایش سن ازدواج با انحرافات اخلاقی و جنسی می‌پردازیم. در پایان، برای مقابله با انحرافات اخلاقی و رسیدگی به مشكل ازدواج جوانان راهكارهایی را ارائه می‌دهیم.

[رایکا]

افزایش سن ازدواج؛ مسئلة اجتماعی

همان‌گونه كه بیان شد، هدف اصلی این پژوهش بررسی و آزمون این فرضیه است كه بالارفتن سن ازدواج باعث افزایش نرخ انحرافات اخلاقی و بی‌بندوباری‌های جنسی در میان جوانان شده است. به‌ این منظور، ابتدا باید نشان دهیم كه سن ازدواج در دهه‌های اخیر افزایش یافته است. اولین گام، تعریف شاخصی برای اندازه‌گیری سن ازدواج و گام بعدی، تعیین هنجار در این زمینه است؛ چراكه صرف نشان‌دادن افزایش یا كاهش سن ازدواج بدون تعیین هنجار، معنای خاصی دربر نخواهد داشت.
الف) مقیاس‌های اندازه‌گیری سن ازدواج

در مطالعات كلان‌نگر[1] مهم‌ترین شاخصی كه در دسترس پژوهش‌هاي قرار دارد، تحقیقات تجربی و نظرسنجی‌های انجام‌شده در زمینه‌های مورد نظر است. پژوهش‌ها نشان می‌دهند در كشورهای در حال توسعه و از جمله ایران، متوسط سن برای ازدواج جوانان در دهه‌های اخیر افزایش یافته است. به‌عنوان مثال، پژوهشی در این خصوص حاكی از آن است كه میانگین سن ازدواج در ایران برای پسران در سال‌های 1354، 25 سال بوده است، درحالی‌كه بعد از آن (به‌جز در سال 1365) این روند افزایش داشته است. این پژوهش نشان داده است سن ازدواج دختران از سال 1354 تا 1380 به‌طور مداوم سیری صعودی داشته است. پژوهش‌هايي كه جنبة نظرسنجی دارند نیز افزایش سن ازدواج را نشان داده‌اند. نظرسنجی‌های انجام‌شده اخیر در تهران مشخص مي‌كند كه جوانان پسر سن ایده‌آل برای ازدواج را بالای 26 سال می‌دانند. این موضوع بالارفتن سن ازدواج را نسبت به فضای سنتی جامعه، كه معمولاً ازدواج‌ها زیر 20 سال انجام می‌شده، نشان می‌دهد. سن ازدواج برای دختران در این پژوهش، 21 تا 25 سال گزارش شده است. به‌یقین، اگر پژوهش دیگری در این زمینه انجام شود، رشد بیشتری را نشان خواهد داد. علاوه بر مطالعات نظام‌مند و موردپژوهی‌ها، یافته‌های بالینی نیز نشان می‌دهند كه امروزه جوانان دیرتر ازدواج می‌كنند. پژوهش‌هاي تجربی، میانگین اجتماعی را مبنای قضاوت دربارة افزایش یا كاهش نرخ سن ازدواج در نظر می‌گیرند. اما با جست‌وجو در آموزه‌های دینی به الگوهای دیگری برمی‌خوریم كه براساس آنها می‌توان دربارة افزایش یا كاهش سن ازدواج قضاوت كرد.
ب) هنجار دینی سن ازدواج

ازدواج و تأسیس كانون زندگی مشترك خانوادگی یكی از بهترین و مهم‌ترین رسوم اجتماعی انسان‌هاست كه از فطرت و آفرینش ویژة آنها مایه می‌گیرد. این نیاز كه به‌صورت فطری در انسان به ودیعت نهاده شده، تا زمان ظهور جوانه‌های بلوغ، همچنان دوران آرام و بی‌تحركی را پشت سر می‌گذارد. اما به مجرد شروع دوران نوجوانی، زمان بیداری آن فرا می‌رسد و آرام آرام تمامی وجود نوجوانان را دربرمی‌گیرد و به یكی از پرقدرت‌ترین نیازهای وی تبدیل می‌شود. اگر این نیاز به‌موقع و به‌طور صحیح پاسخ داده شود، زمینة سلامت و بهداشت روانی انسان فراهم می‌شود. ازاین‌رو، در آیات و روایات به اهمیت ازدواج و نیز زمان مناسب آن تصریح و تأكید شده است.
در قرآن كریم گرچه سن خاص و معینی برای ازدواج بیان نشده است، ولی از واژگانی همچون بلوغ، بلوغ حلم، بلوغ نكاح و بلوغ اشدّ می‌توان به‌نحوی سن بلوغ و ازدواج را به‌دست آورد. شاید رساترین آیه در تعیین سن ازدواج، این آیة شریفه باشد:
وَابْتَلُواْ الْیتَامَی حَتَّی إِذَا بَلَغُواْ النِّكَاحَ فَإِنْ ءانَستُم مِّنْهُمْ رُشْداً فَادْفَعُواْ إِلَیهِمْ أَمْوَالَهُمْ)[2]
یتیمان را آزمایش كنید تا هنگامی كه بالغ شده و به نكاح (همسرگزینی) تمایل پیدا كنند. اگر آنان را به درك مصالح زندگانی خود آگاه یافتید، اموالشان را به آنان بدهید. (سورة نور آية32 سورة آل‌عمران آية 39 سورة نحل آية72 سورة فرقان آية 74)
«بلوغ نكاح» در زمانی است كه قدرت بر ازدواج پیدا كنند. شیخ طوسی در تفسیر آیه می‌نویسد: «معنای بلوغ نكاح آن است كه به‌مرحلة توانایی بر هم‌خوابگی و تولید نسل برسند.» در تفسیر مراغی آمده است: «بلوغ نكاح رسیدن به سنی است كه استعداد و آمادگی ازدواج حاصل شود. نوجوان در این حالت میل پیدا می‌كند همسر و سرپرست خانواده باشد.»
از موارد یادشده استفاده می‌شود كه معیار سن ازدواج از نظر قرآن، احساس نیاز به ازدواج، توانایی هم‌خوابگی، قدرت تولید نسل و رسیدن به حد رشد، یعنی توانایی بر تشخیص مصلحت خویش است. در روایات بدون آنكه به سن خاصی اشاره شود، ترغیب به ازدواج در آغاز جوانی شده است. درمجموع، از روایات استفاده می‌شود كه سن پایه برای ازدواج بعد از بلوغ است و اگر شخص احساس نیاز كند، به‌گونه‌ای كه ترك آن موجب گناه شود، ازدواج در این سن واجب می‌شود.
ج) سن ازدواج براساس سیرة معصومان‌علیهم السلام

براساس شواهد تاریخی، ازدواج امامان‌علیهم‌السلام در سنین پیش از 20سالگی بوده است. این بزرگواران در مورد فرزندانشان نیز همین شیوه را داشته‌اند و نوعاً قبل از 20سالگی زمینة ازدواج آنان را فراهم می‌كردند. ازآن‌رو كه عمل و سیرة معصومان علیهم‌السلام برای ما الگو و حجت است، در تعیین سن ازدواج نیز می‌توانیم سیرة آن بزرگواران را به‌عنوان یك هنجار دینی در نظر بگیریم. ما چه نُرم اجتماعی را ملاك قرار دهیم و چه سیره و عمل معصومان، در هر دو صورت، سن ازدواج افزایش چشمگیری را نشان می‌دهد. به بیان دیگر، سن ازدواج تفاوت معناداری یافته است.

[رایکا]

افزایش سن ازدواج و كاهش سن بلوغ جنسی

در حال حاضر شواهد حاكی از این هستند كه سن ازدواج روزبه‌روز روبه‌افزایش است، اما از آن طرف، سن بلوغ جنسی كاهش چشمگیری را نشان می‌دهد و در سال‌های اخیر فاصلة این دو بیشتر شده است. به تعبیر دیگر، انتظارات، ایده‌آل‌ها و هنجارهای اجتماعی، ازدواج جوانان را به تأخیر انداخته است، اما از سوی دیگر، غریزة جنسی كه سراسر وجود نوجوان را تسخیر كرده و عوامل تحریك‌كننده بیرونی از قبیل الگوهای رفتاری، چهره‌های زیبا و آرایش‌كرده، نوارها و عكس‌های مبتذل، فیلم‌های سینمایی وارداتی، دسترسی به ماهواره و اینترنت و علاوه بر آن،فیلم‌ها و سریال‌های داخلی مغایر با فرهنگ معنوی جامعه، باعث بلوغ زودرس در نوجوانان شده است و چون همة آنها از لحاظ اخلاقی و معنوی آن‌چنان قوی نیستند كه بتوانند با رعایت تقوا و خویشتن‌داری، این فاصله (بلوغ تا زمان ازدواج) را پشت سر بگذارند، امكان ابتلای آنان به انحرافات اخلاقی و بی‌بندوباری‌های جنسی بیشتر است. با توجه به وضعیت فرهنگی جامعه، به‌صراحت می‌توان گفت كه افزایش سن ازدواج یك مشكل حاد اجتماعی است و به تعبیر جامعه‌شناسان می‌توان از آن به‌عنوان یك «مسئلة اجتماعی» نام برد. ملاك مسئله‌بودن پدیده‌ای در جامعه از دیدگاه جامعه‌شناسان، آزاردهنده‌بودن آن برای شمار زیادی از مردم است. سی رایت میلز در اثر ارزندة خود «پیمان جامعه‌شناسی» بر این تعریف از مسئلة اجتماعی تأكید كرده و قویاً استدلال می‌كند كه وقتی مشكلی در تعداد وسیعی از مردم تأثیر دارد، باید به ماورای افراد، ساختار و الگوهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعه نظر افكنیم. جامعه‌شناسان بعد از میلز با الهام از وی «مسئلة اجتماعی» را چنین تعریف كرده‌اند: مسئله‌ای كه با تعداد فراوانی از مردم ارتباط دارد و ناشی از علل اجتماعی ـ ساختاری و همچنین مستلزم راه‌حل‌های اجتماعی ـ ساختاری است. حال با این تعریف از مسئلة اجتماعی، آیا می‌توان افزایش سن ازدواج را، آن هم در شرایطی كه عوامل تحریك‌كنندة جنسی در جامعه بیشتر شده و سن بلوغ جنسی كاهش چشمگیری یافته است، یك مسئلة اجتماعی دانست؟ پاسخ این سؤال مثبت است. با این زمینه، به‌راحتی می‌توان به گستردگی تأثیرات افزایش سن ازدواج پی برد و از آن به‌عنوان یكی از عوامل راهبردی انحرافات اخلاقی و بی‌بندوباری‌های جنسی در میان جوانان بحث كرد.

[رایکا]

افزایش سن ازدواج و نقش آن در گسترش بی‌بندوباری‌های جنسی جوانان

در سال‌های اخیر هرزگی، بی‌بندوباری جنسی، روابط دختر و پسر، حاملگی نامشروع، سقط (كورتاژ) غیرقانونی و دیگر انحرافات اخلاقی در میان جوانان افزایش زيادي داشته است. تبیین‌هایی كه از انحرافات اخلاقی و بی‌بندوباری‌های جنسی جوانان شده، به‌ندرت محتوا و شرایط سنی آنان را در نظر گرفته‌ است. اكثر مؤلفان انحرافات اخلاقی جوانان را از نظر نوع انگیزه با انحرافات اخلاقی بزرگ‌سالان یكسان و مشابه دانسته اند. در این رویكرد، برخی به بررسی تأثیر انواع مشكلات خانوادگی، مشكلات روانی، آموزشی و مسائل اقتصادی و اجتماعی اشاره كرده‌اند. آنان بر این عقیده‌اند كه الگوی انحرافات اخلاقی در جوانان تفاوتی با الگوی بزرگ‌سالان ندارد. اما كوهن (1982) معتقد است انحرافات اخلاقی و اجتماعی جوانان از نظر نوع انگیزه با بزرگ‌سالان تفاوت اساسی دارد. براساس یافته‌های او، افراد بزرگ‌سال و كسانی كه نقش آنان تا حدودی در خانواده و جامعه احراز شده است، اگر به اعمال خلافي خودكشی، خانه‌گریزی و روابط جنسی با دیگران اقدام مي‌كنند، ممكن است به‌خاطر مشكلات اقتصادی، عدم رضایت از زندگی و فزون‌خواهی باشد، اما بخش عمدة انحرافات اخلاقی جوانان ریشه در نیازهای واقعی عاطفی و جنسی آنها دارد كه به‌دليل محرومیت و فراهم‌نبودن شرایط ارضای مناسب و مشروع آن به جست‌وجوی راه‌های دیگر برای رسیدن به خواسته‌ها و آرزوهای خود مي‌پردازند. براساس آموزه‌های دینی، اگر این غریزه به‌صورت شرعی و معقول و در زمان مناسب ارضا شود، باعث آرامش خاطر، رشد عاطفی، تأمین سلامت روانی و نیز استمرار حیات بشر می‌شود و اگر امكان ارضای صحیح آن فراهم نباشد به‌صورت انحرافات جنسی، كام‌جویی بدلی، هم‌جنس‌گرایی و بی‌بندوباری جنسی ظاهر خواهد شد كه سلامت روانی و جسمی فرد و جامعه را برهم‌زده و عواقب ناگواری را به‌همراه خواهد داشت. مهاجمان فرهنگی با شناخت دقیق از شرایط و ویژگی‌های سنی، عاطفی و روانی جوانان و نوجوانان و نیز شناخت شرایط اقتصادی و سیاسی جامعه، سعی كرده‌اند از این نیاز طبیعی انسان، حداكثر سوء استفاده را برای تحقق اهداف خویش به‌عمل آورند. توجه به آمارهای ارائه‌شده در زمینة انحرافات اخلاقی جوانان، راز تأكید ائمهعلیهم‌السلام مبنی بر ازدواج به‌موقع را آشكار می‌سازد و ما را بیشتر به این نكته رهنمون می‌كند كه چرا در روایات توصیه شده كه پدران و مادران در امر ازدواج فرزندان خود اقدام كنند. یكی از وظایف و مسئولیت‌های والدین در برابر فرزندان برنامه‌ریزی برای ازدواج آنهاست. در روایات متعدد، بر به‌موقع شوهردادن دختران تأكید شده و گوشزد شده است كه اگر به‌موقع در این زمینه اقدام نشود، از گمراهی و فساد ایمن نخواهند بود:
«والاّ لم یومَن علیهن الفتنة.»
برای آنكه بیشتر به نقش و تأثیر افزایش سن ازدواج در اشاعه و گسترش انحرافات اخلاقی جوانان پی ببریم، به برخی پژوهش‌هاي انجام‌شده در این زمینه اشاره می‌كنیم:
الف. افزایش سن ازدواج و خودكشی

آمارهای ارائه‌شده دربارة خودكشی در شهرهای ایران حكایت از آن دارد كه در گذشته میزان خودكشی در میان گروه‌های سنی بالا بیشتر بود، اما در 20 سال اخیر، این الگو تغيير كرده و میزان بالای خودكشی به‌سمت گروه‌های سنی جوان‌تر گرایش پیدا كرده است. براساس پژوهش‌های جهانی و نیز برخی پژوهش‌هاي انجام‌شده در ایران، اكثر اقدام‌كنندگان به خودكشی را جوانان مجرد تشكیل می‌دهند. طبق نظریة «روان‌تحلیلگری» فروید، میان پدیدة خودكشی و ناكامی در عشق، رابطة قوی وجود دارد. تحلیل او دربارة جوانانی كه اقدام به خودكشی می‌كنند این است كه آنان در ارضای نیازهای جنسی خود ناكام شده و در اثر محرومیت و نومیدی از خواسته‌های خود اقدام به خودكشی می‌كنند. این تحلیل فروید اگرچه عمومیت ندارد، اما به‌یقین موارد بسیاری از خودكشی‌های جوانان به‌خاطر مشكلات ازدواج، و به‌ویژه در دختران به‌خاطر ماندن بیش از حد در خانه و احساس ناامیدی از ازدواج است. در پژوهشي كه به‌منظور بررسی عوامل اقدام به خودكشی بر روی 500 مورد انجام شد، این نتیجه به‌دست آمد كه یكی از عوامل اصلی و عمدة اقدام به خودكشی، در جوانان، فراهم نشدن زمینه برای ازدواج آنان است.
در مطالعه ای دیگر كه بر روی 690 پرونده مربوط به خودكشی، آشكار شد كه میزان خودكشی در سنین جوانی (16ـ30سالگی) بسیار بالاست و بخش قابل توجهی از افرادی كه اقدام به خودكشی كرده‌اند، در ازدواج ناموفق بوده یا از آن ناكام مانده‌اند. همچنین در پژوهشی كه در سال 1383 به‌منظور بررسی علل خودكشی در شهر كرمانشاه انجام شد، این نتیجه به‌دست آمد كه ازدواج در كاهش میزان خودكشی مؤثر است.
ب) افزایش سن ازدواج و خانه‌گریزی دختران

فراز از خانه یكی از معضلات حاد اجتماعی است كه عوامل مختلفی در آن دخالت دارند. نسبت دخترها و پسرها در فرار از خانه تقریباً مساوی است، اگرچه دخترها بیش از پسرها دستگیر می‌شوند. طبق گزارش خبرگزاری ایسنا در سال 1380، 4 هزار و 73 جوان و نوجوان فراری شناسایی شدند كه بیشتر آنان را دختران تشكیل می‌دادند و 72 درصد دختران فراری بین 16 تا 25 سال داشتند. تجزیه و تحلیل‌ها نشان می‌دهند كه در كنار موارد اختلافات خانوادگی، خشونت والدین، بی‌سرپرستی، فقر و پایین‌بودن سطح فرهنگ خانواده، درصد قابل توجهی از دختران فراری كسانی هستند كه به‌رغم نیاز شدید آنها به ازدواج و داشتن خواستگارهای متعدد، والدین آنها با ازدواجشان مخالفت كرده‌اند.
در یكی از پژوهش‌ها، تأثیر نقش والدین بر فرار 20 دختر جوان مورد بررسی قرار گرفت، از 20 نفري كه با آنها مصاحبه شد، 16 نفر به اتفاق، كاركرد ناسالم خانواده را عامل فرار از خانه اعلام كرده‌اند. با توجه به اظهارات این دختران، آنها پیش از فرار، به‌نوعی درگیر یافتن یك حامی بوده‌اند كه بتواند آنها را دوست بدارد یا حمایت كند؛ مثل دوست شدن با یك یا چند پسر به قصد ازدواج، اما به‌علت مخالفت والدین، درگیری‌های خانوادگی شدت‌یافته و دختران نیز به‌دلیل اینكه نسبت به موقعیت خود اعتراض آگاهانه داشتند و خود را مستحق ظلم والدین نمی‌دانسته‌اند، به‌قصد رسیدن به رهایی و آرزوی ازدواج، راه فرار در پیش گرفته‌اند. در پژوهش دیگر نیز كاركرد ناسالم خانواده، ارضا نشدن نیازهای عاطفی و بی‌توجهی والدین به ازدواج فرزندان و... به‌عنوان عوامل زمینه‌ساز بی‌بندوباری‌های اخلاقی و خانه‌گریزی دختران، یاد شده است.
مسلماً این دختران نیاز شدید به یك منبع قدرت قابل اعتماد دارند تا از آنان حمایت كند. براساس این احساس و نیاز درونی است كه هر یك خود را به شكلی تابع و تسلیم یك قدرت قابل اعتماد (از دیدگاه خودشان) كرده‌اند. با توجه به اظهارات این دختران می‌توان چنین نتیجه گرفت كه كاركرد ناسالم خانواده و مخالفت یا بی‌توجهی والدین به ازدواج فرزندان در فرار دختران تأثیر دارد. درنهایت، این نكته را باید یادآورشد كه به اعتقاد پژوهشگر، نوعی معصومیت خاموش در پشت این چهره‌های به ظاهر سركش و ماجراجو ـ كه تعدادشان هم كم نیست ـ وجود دارد و بسیاری از دختران و پسران جوان كه در خیابان‌ها پرسه می‌زنند، كسانی هستند كه به‌دلیل نداشتن شرایط مساعد خانوادگی و حمایت نشدن از سوی نهادهای اجتماعی، نقش‌هایی را كه در جامعه می‌توانستند به‌عنوان همسر و مادر یا پدر داشته باشند، به‌دست نیاورده‌اند.
ج) افزایش سن ازدواج و خودفروشی دختران

یكی دیگر از پیامدهای افزایش سن ازدواج و بی‌توجهی والدین به مسائل جوانان، به‌ویژه دختران جوان، انحرافات اخلاقی از نوع خودفروشی و روسپیگری است. براساس یكی از پژوهش‌هاي انجام‌شده در این زمینه، از نظر توزیع فراوانی و درصدی مراجعان «مركز مداخله در بحران و ستاد پذیرش و قرنطینة شمال بهزیستی استان تهران» سن اكثر موارد ارجاعی این مركز بین 16 تا 21سالگی است. در پژوهشي كه به‌منظور بررسی «عوامل زمینه‌ساز تن‌دادن زنان به روسپیگری» بر روی 147 زن و دختر روسپی انجام شده است مشخص شد كه 62 درصد سن آغاز به این كار، 13 تا 20سالگی، یعنی دوران نوجوانی و سال‌های اولیة جوانی، بوده و 3/69 درصد این دختران، فراهم‌نبودن شرایط ازدواج و بی‌توجهی و مخالفت والدین با ازدواج آنها را علت این اقدام دانسته‌اند. به‌عبارت‌دیگر، این دختران به‌خاطر فراهم‌نشدن شرایط ازدواج، مجبور به ارضای نیازهای خود از راه‌های غیرمشروع شده‌اند. ارتباط تنگاتنگ افزایش سن ازدواج یا به تعبیر دیگر، بی‌توجهی مسئولان و خانواده‌ها نسبت به ازدواج جوانان با بی‌بندوباری جنسی نه‌تنها در این پژوهش، بلكه در پژوهش‌هاي دیگر نیز گزارش شده است.

[رایکا]

نتیجه‌گیری

از مجموع آنچه بیان شد، به این نتیجه می‌رسیم كه یكی از مشكلات جوانان، تجرد و فراهم‌نبودن زمینه برای ازدواج است كه به نوبة خود باعث انواع انحرافات و بی‌بندوباری‌های اخلاقی در جامعه و به‌ویژه در بین جوانان شده است. هرچند، پژوهش مستقلی در این زمینه انجام نشده، اما گزارش‌های ضمنی و مواردی كه به‌طوری جانبی به این موضوع پرداخته‌اند، نشان‌دهندة رابطة مثبت بین افزایش سن ازدواج و انحرافات اخلاقی است. تأثیر افزایش سن ازدواج در انحرافات اخلاقی جوانان به قدری وسیع و گسترده است كه پژوهشي مستقل و جداگانه‌ای را می‌طلبد. زمینه‌یابی‌ها و یافته‌های فراتحلیلی نشان می‌دهند كه حتی در مواردی كه به ظاهر هیچ ارتباطی با این موضوع ندارند نیز محرومیت از ازدواج و كامروایی‌های جنسی خارج از چارچوب خانواده، عامل اصلی است. بنابراین، گرچه نمی‌توان همة انحرافات اخلاقی و بی‌بندوباری‌های جنسی جوانان را ناشی از افزایش سن ازدواج دانست، اما به‌یقین بخش زيادي از انحرافات اخلاقی جوانان، ریشه در این مسئله دارد.

[رایکا]

ازدواج در سنین پایین (زودهنگام)

ازدواج زودهنگام ازدواجی است که در آن طرفین یا یکی از آنها قبل از بلوغ (آمادگی و شرایط لازم را از نظر روحی و جسمی را فراهم کند) اقدام به ازدواج كنند که این نوع ازدواج نه‌تنها پیامد مثبتی ندارد بلکه خالی از پیامدهای منفی نیست.
اصولاً نظام خانواده، ازعوامل مؤثر بر سن ازدواج است. برخی والدین به‌دلایل مختلف از قبیل فقر، مصلحت‌اندیشی و یا... طبق نظر خود فرزندان را به ازدواج در سنین پایین وادار می‌کنند. این موضوع علاوه بر سلب قدرت انتخاب و اختیار فرزند برای تعیین سرنوشت خود، زیان‌های جسمی و روحی زیادی به آنها وارد می‌کند. همچنین از نظر اجتماعی، فردی و خانوادگی نیز پیامدهای منفی بسیاری را در بردارد که مختصراً به برخی از آنها اشاره مي‌شود:

• در مواردی که فاصله سنی دختر نسبت به فرد مقابلش زیاد است باعث ایجاد حس ناامنی در دختر می‌شود که این یکی از عوامل منفی ازدواج‌های زودهنگام است. غالباً مرد چندین سال از زن بزرگ‌تر و فاصلة او تا مرگ کم‌تر است بنابراين چون زن از نظر اقتصادی به مرد متکی است، فقدانش آینده ناگواری را برای زن رقم خواهد زد.
• از عوامل دیگر افزایش فراوان، بیماری‌های مزاجی در زنان و کاهش عمر آنها است.
• بالارفتن میزان مرگ‌ومیر نوزادان ناشی از بی‌تجربگی مادران جوان در نگهداری از خود و فرزند و افزایش مرگ‌ومیرکودک شیرخوار مادران نابالغ به‌دلیل نارس بودن کودک وکم‌بودن وزن هنگام تولد.
• در اکثرموارد فرد برای پذیرش مسئولیت مادری، بلافاصله با بحران‌های روانی روبه‌رو می‌شود که خود ممکن است به ناسازگاری دائمی و طلاق بیانجامد.
• احتمال محروم‌شدن از تحصیل، کسب موقعیت‌های اجتماعی و فرصت‌های آموزشی که باعث می‌شود مادران بدون کسب دانش نتوانند به درستی سطح استاندارد زندگی خودرا ارتقا بخشد.

در مواردی که دختر و پسر هر دو زود ازدواج کنند یعنی در سن پایین مشکلاتی را پیش رو دارند از قبیل:

• دختر و پسر کم‌سن، به‌علت كم‌تجربگي نمي‌دانند چه‌طور بايد زندگی کنند و این مسئله باعث ایجاد بحران و تنش و دردسر در زندگی آنها است.
• خانواده‌ها و بزرگترها به‌دلیل تنشی که در زندگی آنها اتفاق افتاده، مدام در زندگی آنها دخالت می‌کنند و می‌خواهند مشکل آنها را حل کنند.
• خانواده‌ها به دخالت‌کردن عادت می‌کنند وحتی زمانی‌که این دو نفر به بلوغ رسیده‌اند نیز می‌خواهند دخالت کنند که این مسئله مشکلات زیادی را به‌وجود می‌آورد.
• با توجه به اینکه شخص در سنین پایین ثبات عاطفی ندارد، ممکن است در انتخاب خود عاقلانه تصمیم نگیرد و بعد پشیمان شود.

[رایکا]

منابع

• آیت‌الله زنجانی؛ احکام عقد نکاح موقت (مُتعه)؛ بيات.
• امینی، ابراهیم؛ انتخاب همسر؛ سازمان انجمن اولیا و مربیان؛ 1374.
• آسیب‌هاى اجتماعى و روند تحول آن در ایران؛ نشرآگاه؛ 1381.
• المراغى، احمد مصطفى؛ تفسیر مراغى؛ ج 4.
• بیابانگرد، اسماعیل؛ جوانان و ازدواج؛ دفتر نشر فرهنگ اسلامی؛ 1383.
• تقوى، نعمت‌اللّه؛ خودكشى؛ نشر آگه؛ 1383.
• خمینی، روح‌الله؛ تحریرالوسیله؛ نکاح ـ طلاق، نکاح و احکام آن، مسئلة ۱۲.
• زاهدى، زهره؛ افزایش میانگین سن ازدواج؛ نشریة زنان، ش 48.
• رحیمی، امین؛ روزنامة جام جم.

10. رستم‌خانى، معصومه؛ روسپیگرى، كودكان خیابانى و تكدى؛ نشر آگاه؛ 1381.
11. سفیدگران، غلامحسین؛ مسائل و مشكلات زنان، اولویت‌ها و رویكردها؛ دفتر مطالعات و تحقیقات زنان؛ 1380.
12. شیخ طوسى؛ التبیان فى تفسیرالقرآن؛ ج 3.
13. شیخ حرّ عاملى؛ وسائل‌الشیعه؛ ج 20.
14. صفائی، حسین و امامی، اسدالله؛ مختصر حقوق خانواده؛ نشر میزان؛ 1384.
15. عبدوس، محمدتقى؛ فرازهایى برجسته از سیرة امامان شیعه؛ دفتر تبلیغات اسلامى؛ ج 2.
16. كلینى، محمدبن‌یعقوب؛ الكافى؛ ج 7.
17. کیهان‌نیا؛ جوانان و ازدواج؛ مادر؛ 1384.
18. گود، ویلیام؛ خانواده و جامعه؛ ترجمة ویدا ناصحی؛ نشر کتاب؛ 1352.
19. لوزیك، دانیلین؛ نگرشى نو در تحلیل مسائل اجتماعى؛ ترجمة سعید معیدفر؛ امیركبیر؛ 1383.
20. محسنى، منوچهر؛ بررسى آگاهى، نگرش‌ها و رفتارهاى اجتماعى و فرهنگى در تهران؛ زهد؛ 1379.
21. محمدی، پوران؛ بررسی آثار نامطلوب افزایش سن ازدواج؛ نشریة جام جم؛ 1381.
22. محمدى، زهرا؛ بررسى آسیب‌هاى اجتماعى زنان در دهة 1380ـ1370؛ شوراى فرهنگى، اجتماعى ‌زنان؛ 1382.
23. مجلسى، محمدباقر؛ بحارالانوار؛ ج 23.
24. معظمى، شهلا؛ فرار دختران، چرا؟؛ نشر گرایش؛ 1382.